29/8/18

«Αγνοούμενοι» ή «Εξαφανισμένοι»;

Του Κλέαρχου Α. Κυριακίδη
Αφιερωμένο στις 30 Αυγούστου 2018, τη Διεθνή Ημέρα για τα Θύματα Εξαναγκαστικών Εξαφανίσεων
Οι όροι της εντολής της ΔΕΑ είναι ουσιωδώς ασυμβίβαστοι με τη Διαδικαστική Δικαιοσύνη (PROCEDURAL FAIRNESS), Ανοικτή Δικαιοσύνη (OPEN JUSTICE) ΚΑΙ Διαφάνεια (TRANSPARENCY), τρεις θεμελιώδεις αρχές του Αγγλικού COMMON LAW και συνεπώς και του Κυπριακού Δικαίου.
Η ΔΕΑ απαγορεύεται να ξεκινήσει ή να διεξαγάγει οποιεσδήποτε ποινικές έρευνες, δημόσιες θανατικές ανακρίσεις ή δημόσιες έρευνες. Ποιοι κερδίζουν; Οι κερδισμένοι είναι η Τουρκία μαζί με οποιοδήποτε άλλο κράτος και άτομο είναι υπεύθυνο για παράνομες εξαφανίσεις, εκτελέσεις, ταφές, αποτυχίες διεξαγωγών ερευνών ή άλλων απάνθρωπων πράξεων

Στην Πολιτεία, ο Πλάτων υποδείχνει ότι σε οποιαδήποτε διένεξη ένα άτομο μπορεί να τραυματιστεί, να σκοτωθεί ή να υποκύψει σε άλλα κακά. Ο Πλάτων, επίσης, τονίζει ότι ο κάθε νεκρός έχει δικαίωμα τιμητικής ταφής. Ακόμα ο Πλάτων εισηγείται ότι, παρόλο που εκείνοι που εκτελούν εγκλήματα σε μια διένεξη είναι συγκριτικά λίγοι, οι αθώοι που υποφέρουν στα χέρια τους συνήθως είναι πολλοί.
Δυστυχώς, η ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας (‘ΚΔ’) απεικονίζει τη σοφία του Πλάτωνα. Μετά τη βία που εκδηλώθηκε στην ΚΔ το 1963 και όλα όσα ακολούθησαν, με αποκορύφωμα τις δύο τουρκικές εισβολές του 1974, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι αδίκως υπέφεραν, είτε για τον έναν είτε για τον άλλον λόγο.

Ως αποτέλεσμα, πολλές οικογένειες υπέφεραν από ακρωτηριασμούς, θανάτους ή εξαφανίσεις αγαπημένων τους προσώπων. Άλλες οικογένειες υπέστησαν επιπρόσθετες ταπεινώσεις, βρίσκοντας αγαπημένο τους πρόσωπο που αρχικά είχε αναγνωριστεί ως «αγνοούμενο», να είχε πεθάνει, αλλά είχε ταφεί σε άγνωστο τάφο, με μια σφαίρα στο κρανίο, έπειτα από μια πιθανή πράξη δολοφονίας, η οποία ποτέ δεν έτυχε αποτελεσματικής διερεύνησης.

Σύμφωνα με τις στατιστικές που δημοσίευσε η Διερευνητική Επιτροπή για τους Αγνοουμένους (‘ΔΕΑ’) στην ιστοσελίδα της www.cmp-cyprus.org στις 31 Ιουλίου 2018, τα οστά 889 «αναγνωρισθέντων προσώπων» έχουν επιστραφεί στις οικογένειές των. Όμως, ακόμα 1143 άνθρωποι (846 «Ελληνοκύπριοι» και 297 «Τουρκοκύπριοι») παραμένουν «αγνοούμενοι».

Συστηματικές ανωμαλίες και ελλείψεις

Δίχως να υποτιμώ τον επαγγελματισμό των υπαλλήλων της ΔΕΑ -και τίποτα στο άρθρο αυτό δεν συνιστά επίκριση για το προσωπικό αυτό- η ΔΕΑ χωλαίνει με συστηματικές ανωμαλίες και απαράδεκτες ελλείψεις.

Κατ' αρχήν, η ΔΕΑ ιδρύθηκε στις 22 Απριλίου 1981 και, ως εκ τούτου, αποτελεί μια κληρονομιά της αμφίβολης διπλωματίας του μ. Δρος Kurt Waldheim, του τότε Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, και του τότε Ειδικού Αντιπροσώπου του στην Κύπρο, μ. Hugo Gobbi. Όταν βοήθησαν να ιδρυθεί η ΔΕΑ, αμφότεροι οι διπλωμάτες φαίνεται ότι είχαν εργαστεί κάτω από συγκρούσεις συμφερόντων.

Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Δρ Waldheim δεν ήταν μόνον Αυστριακός συμπατριώτης του Adolf Hitler, αλλά αξιωματικός σε μια γερμανική στρατιωτική μονάδα, υπεύθυνη για απάνθρωπες εξαφανίσεις και δολοφονίες χιλιάδων ανθρώπων στην κατεχόμενη Ελλάδα και αλλού. Στον ΟΗΕ, ο Δρ Waldheim απέκρυψε αυτήν την προσωπική ιστορία, αλλά τελικά προέκυψε. Για περισσότερες λεπτομέρειες, δείτε το αμερικανικό έγγραφο In The Matter of Kurt Waldheim (Office of Special Investigations, Criminal Division, Department of Justice, Washington DC, 9 April 1987).

Όσο για τον Πρέσβη Gobbi, αυτός συνέβαλε στην ίδρυση της ΔΕΑ σε μια εποχή που η χώρα του, η Αργεντινή, όχι μόνο λειτουργούσε ως καταφύγιο για τους Ναζί φυγόδικους από τη δικαιοσύνη, αλλά κυβερνιόταν από μια χούντα, υπεύθυνη για την απάνθρωπη εξαφάνιση και δολοφονία χιλιάδων ανθρώπων. Μετά την πτώση της χούντας το 1983, περισσότερες λεπτομέρειες προέκυψαν σε διάφορες δικαστικές υποθέσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που οδήγησαν στην καταδίκη του μ. Jorge Videla, δικτάτορα της Αργεντινής από το 1976 έως το 1981. Καταδικάστηκε για τρομερά εγκλήματα, όπως την απαγωγή και, συνεπώς, την εξαφάνιση βρεφών.

Αμφότεροι οι διπλωμάτες έπρεπε να είχαν αρνηθεί να συμμετάσχουν στη διαδικασία σχετικά με τη ΔΕΑ. Αλλά, δεν αποσύρθηκαν. Ίσως γι' αυτό, η ΔΕΑ να προικίστηκε με περιορισμένους όρους εντολής, οι οποίοι απέκλεισαν τη σωστή εφαρμογή του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και την ανάπτυξη της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης.

Οι όροι εντολής της ΔΕΑ είναι ουσιωδώς ασυμβίβαστοι με τη διαδικαστική δικαιοσύνη (procedural fairness), ανοικτή δικαιοσύνη (open justice) και διαφάνεια (transparency), τρεις θεμελιώδεις αρχές του αγγλικού common law και, συνεπώς, του κυπριακού δικαίου.
Κατ' αρχήν, σύμφωνα με την παράγραφο 9: «Όλη η διαδικασία και τα αποτελέσματα των ερευνών της Επιτροπής θα είναι αυστηρώς εμπιστευτικά. Οιαδήποτε παραβίαση του κανόνα αυτού, θα ήθελε θέσει το έργο της Επιτροπής σε κίνδυνο». Ακόμα περισσότερο, η παράγραφος 11 προσθέτει ότι: «Η Επιτροπή δεν θα επιχειρήσει να αποδώσει ευθύνη για τους θανάτους οιωνδήποτε αγνοουμένων ή να ερευνήσει την αιτία τέτοιων θανάτων». (Πηγή: www.cmp-cyprus.org/content/terms-reference-and-mandate)

Έτσι, η ΔΕΑ απαγορεύεται να ξεκινήσει ή να διεξαγάγει οποιεσδήποτε ποινικές έρευνες, δημόσιες θανατικές ανακρίσεις ή δημόσιες έρευνες. Ποιοι κερδίζουν; Οι κερδισμένοι είναι η Τουρκία μαζί με οποιοδήποτε άλλο κράτος και άτομο είναι υπεύθυνο για παράνομες εξαφανίσεις, εκτελέσεις, ταφές, αποτυχίες διεξαγωγών ερευνών ή άλλων απάνθρωπων πράξεων.

Το ΕΔΑΔ

Στην υπόθεση Cyprus v Turkey (2001) ECHR 331, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων βρήκε την Τουρκία ως υπεύθυνη για σωρεία παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε αντιδιαστολή με τα εγκλήματα. Αυτές οι παραβιάσεις περιλαμβάνουν «συνεχή παραβίαση του Άρθρου 5 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης σε σχέση με την αποτυχία των Αρχών» της Τουρκίας «να διεξαγάγει μιαν αποτελεσματική έρευνα για τον εντοπισμό και τύχη των Ελλήνων-Κυπρίων αγνοουμένων προσώπων για τους οποίους υπάρχει ο δυνατός ισχυρισμός ότι βρισκόντουσαν σε τουρκικά χέρια κατά την ώρα της εξαφάνισής τους». Άλλες σχετικές αποφάσεις κατά της Τουρκίας περιλαμβάνουν εκείνες στην υπόθεση Varnava and others v Turkey.

Παρ’ όλα ταύτα, όπως επιβεβαιώνει η ιστοσελίδα της, η ΔΕΑ έχει λάβει χρηματοδοτική στήριξη από την Τουρκία, όπως και από την Ελλάδα, την ΚΔ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτές είναι χώρες αναμεμειγμένες στη διεθνή διένεξη που ξεκίνησε το 1974. Ως εκ τούτου, η κάθε μία φαίνεται να έχει συμφέρον (1) να καλύψει οποιαδήποτε διεθνή εγκλήματα για τα οποία μπορεί να είναι υπεύθυνη και (2) να διαιωνίζει τους περιορισμένους όρους εντολής της ΔΕΑ.

Ακόμα χειρότερα, η ΔΕΑ δεν φαίνεται να λειτουργεί στο πλαίσιο δύο βασικών διεθνών νομικών κείμενων που η Τουρκία δεν έχει υπογράψει. Το ένα είναι το Καταστατικό της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο του 1998, το οποίο η ΚΔ έχει επικυρώσει. Το Άρθρο 7.1 (i) θεωρεί την «εξαναγκαστική εξαφάνιση προσώπων» ως έγκλημα εναντίον της ανθρωπότητας.
Το άλλο είναι η Διεθνής Σύμβαση για την Προστασία Όλων των Προσώπων από Εξαναγκαστική Εξασφάλιση του 2006, την οποία η ΚΔ έχει υπογράψει, αλλά δεν έχει επικυρώσει. Το Άρθρο 1 τονίζει ότι «Κανένας δεν πρέπει να υπόκειται σε εξαναγκαστική εξαφάνιση». Το Άρθρο 2 συνεχίζει και καθορίζει την «εξαναγκαστική εξαφάνιση» ως:
«Η σύλληψη, κράτηση στη φυλακή, απαγωγή ή οποιαδήποτε άλλη μορφή στέρησης της ελευθερίας από πράκτορες του Κράτους ή άλλων προσώπων ή ομάδων προσώπων που ενεργούν με την έγκριση, υποστήριξη ή συγκατάθεση του Κράτους, συνοδευόμενη με την άρνηση αναγνώρισης της στέρησης της ελευθερίας ή απόκρυψης της μοίρας ή πού βρίσκεται το εν λόγω εξαφανισμένο πρόσωπο, και που τοποθετεί το πρόσωπο αυτό εκτός της προστασίας του νόμου».

Συνεπώς, το όνομα της ΔΕΑ είναι ελλιπές επειδή δεν περιλαμβάνει καμίαν αναφορά σε εξαφανισμένους.

«Πρόταση» της Διεθνούς Αμνηστίας

Εκθέτοντας αυτήν την κριτική, ακολουθώ τ’ αχνάρια της Διεθνούς Αμνηστίας. Το 1996, το σώμα αυτό κατέθεσε μιαν αξιόλογη «Πρόταση» ενσωματώνοντας τις εισηγήσεις που ακολουθούν (τις οποίες συμμερίζομαι):

«Η διεθνής κοινότητα πρέπει να καλέσει τον Γενικό Γραμματέα [του ΟΗΕ] να διορίσει αμέσως μια ερευνητική επιτροπή, η οποία να πληροί πλήρως αυστηρά διεθνή πρότυπα για να διερευνήσει υποθέσεις ‘εξαφανισμένων’ και ‘αγνοουμένων’ προσώπων και σκόπιμες και αυθαίρετες εκτελέσεις που έλαβαν χώρα στην Κύπρο το 1963-64 και 1974.

»Τα μέρη πρέπει να συνεργαστούν πλήρως με τη διεθνή επιτροπή έρευνας, για να κάνουν σίγουρο ότι όλες οι υποθέσεις έχουν πλήρως και αμερόληπτα ερευνηθεί.

»Τα μέρη πρέπει να κάνουν σίγουρο ότι εκείνοι που ευθύνονται για τα εγκλήματα αυτά θα βρεθούν ενώπιον της δικαιοσύνης.

»Τα μέρη πρέπει να κάνουν σίγουρο ότι τα θύματα ή οι συγγενείς των θα αποζημιωθούν ικανοποιητικά». (Πηγή: www.amnesty.org/en/documents/eur17/001/1996/en/ )

Από το 1996, το ΟΗΕ απέτυχε να υλοποιήσει όλες αυτές τις λογικές εισηγήσεις. Αυτή η αποτυχία είναι ασυμβίβαστη με τη Δήλωση για την Προστασία Όλων των Ατόμων από την Εξαναγκαστική Εξαφάνιση, όπως εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 18 Δεκεμβρίου 1992. Έτσι, μια ολέθρια κουλτούρα ατιμωρησίας έχει περισσότερο εμπεδωθεί.

Ας επιστρέψουμε, λοιπόν, στον Πλάτωνα. Στην Πολιτεία, ο Πλάτωνας μάς υπενθυμίζει ότι η αδικία πηγάζει από το λάθος, το ψεύτικο, το κακό ή οποιοδήποτε άλλο άδικο επίτευγμα. Σε αντίθεση, η δικαιοσύνη είναι συνεπής με φωτισμένες έννοιες, όπως η τιμή, η αρετή και η αλήθεια.

Γι’ αυτούς και άλλους λόγους, η ατιμωρησία πρέπει να τερματιστεί και η δικαιοσύνη πρέπει να επιβληθεί.

ΚΛΕΑΡΧΟΣ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan στην Κύπρο.
Οι απόψεις στο άρθρο του είναι καθαρά προσωπικές.
Σημερινή

1 σχόλιο:

  1. Συνταγή ατιμωρησίας και νομιμοποίησης των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.

- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.