Ο Χίτλερ, οι «δύο ηγέτες» και η σύγκρουση συμφερόντωνστην Κύπρο - Αφιερωμένο στα 60 χρόνια από τη Συμφωνία του Λονδίνου

ΕΑΝ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΑΠΟΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΕΝΑ ΒΡΕΤΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ «ΔΙΑΣΚΕΨΗ» ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ, ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΑΦΕΣ ΟΤΙ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΗΒ, ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ ΗΤΑΝ Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΤΟΥ ΗΒ. Ο ΔΕΥΤΕΡΕΥΩΝ ΣΚΟΠΟΣ ΗΤΑΝ Η ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

Του Κλέαρχου Κυριακίδη

Παρά τα διδάγματα της ιστορίας, μετά τη Συμφωνία του Λονδίνου, Βρετανοί υπουργοί καλλιέργησαν την ενδημικά φυλετική ιδέα ότι οι «εκπρόσωποι της ελληνικής και της τουρκοκυπριακής κοινότητας» εξομοιώνονταν με τους «δύο ηγέτες» των «δύο κοινοτήτων»
Το βράδυ της 19ης Φεβρουαρίου 1959, ο Harold Macmillan, ο τότε Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ), έκανε μια ιστορική ανακοίνωση στη Βρετανική Βουλή. Δήλωσε ότι στο τέλος της «Διάσκεψης για την Κύπρο», που ολοκληρώθηκε λίγα λεπτά προηγουμένως στο Lancaster House στο Λονδίνο, είχε επιτευχθεί «μια συμφωνία μεταξύ των τριών Κυβερνήσεων της Ελλάδας, της Τουρκίας και του ΗΒ και των εκπροσώπων των δύο κυριότερων κοινοτήτων του νησιού».
Εάν διαβάσουμε ολόκληρη αυτήν τη βρετανική πρωθυπουργική ανακοίνωση και τα αποχαρακτηρισμένα βρετανικά έγγραφα σχετικά με τη «Διάσκεψη», γίνεται σαφές ότι, από την άποψη του ΗΒ, πρωταρχικός σκοπός της Συμφωνίας του Λονδίνου ήταν η διατήρηση των στρατιωτικών συμφερόντων του ΗΒ. Ο δευτερεύων σκοπός ήταν η προώθηση των συμφερόντων της Ελλάδας και της Τουρκίας. Ο τρίτος και λιγότερο σημαντικός σκοπός της ήταν η ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) με «δύο κοινότητες».

Με άλλα λόγια, η Συμφωνία του Λονδίνου βασίστηκε επάνω στο «Δόγμα Macmillan». Όπως έχω γράψει σε ένα προηγούμενο άρθρο, το «Δόγμα Macmillan» υποστήριζε -και υποστηρίζει- την αρχή της «κοινοτικής αυτονομίας» μαζί με την ιδέα ότι η Νήσος Κύπρος πρέπει να υπόκειται στην «αρχή του συνεταιρισμού» και σε έναν «συνεταιρισμό» με «πέντε μέρη», δηλαδή την Ελλάδα, την Τουρκία, το ΗΒ και τις «δύο κοινότητες». Μάλιστα, όταν μίλησε στις 19 Φεβρουαρίου 1959, ο κ. Macmillan διατύπωσε την «αρχή του συνεταιρισμού» με τον ακόλουθο τρόπο:

«Πάντοτε υποστηρίζαμε -και αυτό, κατ’ εμένα, υπήρξε το όλο πρόβλημα- ότι ουδέποτε θα διευθετούσαμε το θέμα αυτό εκτός με μια τουρκική, ελληνική, βρετανική, ελληνο-κυπριακή και τουρκο-κυπριακή Συμφωνία». (Πηγές: Hansard, House of Commons Debates, 19 February 1959, Columns 618-630 and K. A. Κυριακίδης, «Συνταγή για άληκτη νεο-αποικιοκρατία», «Σημερινή», 17 Ιουνίου 2018, στο www.sigmalive.com/simerini/politics/514533/syntagi-gia-alikti-neoapoikiokratia)

Όπως και στην περίπτωση της Συμφωνίας της Ζυρίχης της 11ης Φεβρουαρίου 1959, η Συμφωνία του Λονδίνου δεν προηγήθηκε από οποιαδήποτε διαβούλευση με κατοίκους της βρετανικής αποικίας της Κύπρου. Ούτε τέθηκε η Συμφωνία του Λονδίνου σε κανένα δημοψήφισμα. Αντ’ αυτού, αμφότερες οι Συμφωνίες επιβλήθηκαν με αθέμιτο τρόπο.

Ο Χίτλερ

Η ιστορία μάς διδάσκει ότι ο κοινοτισμός είναι εξαιρετικά επικίνδυνος. Τροφοδοτεί τον φυλετισμό και δίνει προτεραιότητα στην «κοινότητα», με τρόπο που μπορεί να προκαλέσει απάνθρωπες συνέπειες. Επίσης, η ιστορία μάς προειδοποιεί για τους κινδύνους που είναι εγγενείς όποτε ένας επικεφαλής κυβέρνησης χαρακτηρίζεται επίσημα ως «ηγέτης». Αρκεί να αναφερθώ στον Αδόλφο Χίτλερ. Όταν ο Πρόεδρος von Hindenburg της Γερμανίας πέθανε στις 2 Αυγούστου 1934, ο Χίτλερ, ο τότε Καγκελάριος, όχι μόνο αναθεωρήθηκε ως «Ηγέτης» («Fuehrer»). Επιπλέον, αναθεωρήθηκε ως «Ηγέτης της Κοινότητας». Δεν χρειάζεται να εξηγήσω τι συνέβη στη συνέχεια.

Οι «δύο ηγέτες»

Παρά τα διδάγματα της ιστορίας, μετά τη Συμφωνία του Λονδίνου, Βρετανοί υπουργοί καλλιέργησαν την ενδημικά φυλετική ιδέα ότι οι «εκπρόσωποι της ελληνικής και της τουρκοκυπριακής κοινότητας» εξομοιώνονταν με τους «δύο ηγέτες» των «δύο κοινοτήτων». Για παράδειγμα, στις 14 Ιουλίου 1960, ο Iain Macleod, ο Βρετανός τότε Υπουργός Αποικιών, περιέγραψε τον «Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τον Δρα Kutchuk» ως «οι Κύπριοι ηγέτες» και ως «οι ηγέτες των δύο κυπριακών κοινοτήτων». (Πηγή: Hansard, House of Commons Debates, 14 July 1960, Column 1621).

Όπως και άλλες φράσεις του σύγχρονου κυπριακού λεξιλογίου της διαίρεσης, η φράση «δύο ηγέτες» αποτελεί κληρονομιά της βρετανικής αποικιοκρατίας. Έτσι, η ΚΔ παραμένει σκλαβωμένη από το «Δόγμα Macmillan» και το λεξιλόγιο των Βρετανών. Στη «Διάσκεψη για την Κύπρο» που διεξήχθη σε διάφορες ημερομηνίες στην Ελβετία, από τις 12 Ιανουαρίου έως τις 7 Ιουλίου 2017, η ΚΔ δεν ήταν ένα από τα «συμβαλλόμενα μέρη». Αντ’ αυτού, σύμφωνα με τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), τα «μέρη» στην Ελβετία το 2017 ήταν τα ίδια πέντε «μέρη» που έλαβαν μέρος στη «Διάσκεψη για την Κύπρο» στο Λονδίνο το 1959. (Βλ., π.χ., το έγγραφο S/2017/814 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, με ημερομηνία 28 Σεπτεμβρίου 2017).

Σήμερα, η εστίαση στους «δύο ηγέτες» διαρκεί. Αυτό αποδεικνύεται από διάφορες πήγες. Για παράδειγμα, η ιστοσελίδα της Πρεσβείας της ΚΔ στο Βερολίνο αναφέρεται επανειλημμένα στη γερμανική γλώσσα στους «Fuehrers» («Ηγέτες»), όπως τον «Fuehrer Mustafa Akinci». (Βλ. www.mfa.gov.cy/mfa/Embassies/embassy_berlin.nsf/page14_de/page14_de?OpenDocument )

Επίσης, το Ψήφισμα 2453, το οποίο ενέκρινε το Συμβούλιο Ασφαλείας στις 30 Ιανουαρίου 2019, αναφέρεται στις «προσπάθειες των ηγετών» και στη «διαδικασία υπό την ηγεσία των ηγετών [‘leaders-led process’] από τις 11 Φεβρουαρίου 2014». Αυτή ήταν μια σιωπηρή αναφορά στο «Κοινό Ανακοινωθέν» που εκδόθηκε από τους «δύο ηγέτες» στις 11 Φεβρουαρίου 2014. Είναι συμβολικό ότι οι τρεις πρώτες λέξεις στο «Κοινό Ανακοινωθέν» είναι «Οι δύο ηγέτες» (στον πληθυντικό). Αντίθετα, οι τρεις πρώτες λέξεις του Συντάγματος των ΗΠΑ είναι «Εμείς, ο λαός» (στον ενικό).

Όσον αφορά την ουσία του «Κοινού Ανακοινωθέντος», αυτό επιβεβαίωσε ότι «η [προτεινόμενη] διευθέτηση θα βασίζεται σε μια δικοινοτική, διζωνική ομοσπονδία». Για τον σκοπό αυτό, οι «ηγέτες των δύο κοινοτήτων» έκαναν έναν μάλλον περίεργο ισχυρισμό: «Αυτοί [«οι ηγέτες»] διατηρούν την τελική εξουσία λήψης αποφάσεων» (‘They retain the ultimate decision making power.’). (Πηγή: www.uncyprustalks.org/11-february-2014-joint-declaration-on-cyprus/ )

Το Σύνταγμα

Τα προαναφερθέντα κείμενα μπορεί να δίνουν έμφαση στους «δύο ηγέτες», αλλά το Σύνταγμα της ΚΔ δεν αναγνωρίζει ρητά την ύπαρξη της θέσης «ηγέτη». Ούτε εξουσιοδοτεί ρητώς τον δήθεν «Ελληνοκύπριο ηγέτη» ή τον δήθεν «Τουρκοκύπριο ηγέτη». Αυτά τα γεγονότα προκαλούν μια σειρά ερωτήσεων.

Πότε, γιατί, πώς και με ποια νόμιμα μέσα δημιουργήθηκαν οι θέσεις που περιγράφονται ως «ο Ελληνοκύπριος ηγέτης» και «ο Τουρκοκύπριος ηγέτης»; Μπορεί ο «Fuehrer Mustafa Akinci» να είναι νόμιμος «ηγέτης» όταν «υπηρετεί» ως παράνομος «πρόεδρος» ενός παράνομου καθεστώτος σε μια κατεχόμενη περιοχή που έχει καταληφθεί και αποικιστεί με παράνομους τρόπους; Πώς, από ποιων και με ποια νομικά μέσα έχει ελεγχθεί και χρηματοδοτηθεί ο κάθε «ηγέτης»; Πότε, πώς και με ποια νόμιμα μέσα δημιουργήθηκε η δήθεν «τελική εξουσία λήψης αποφάσεων» των «δύο ηγετών»; Ποια είναι η φύση και ποιο είναι το εύρος αυτής της «εξουσίας»; Έχει κάποια όρια;

Συγκρούσεις συμφερόντων

Πρόσθετα ερωτήματα προκύπτουν από τις συγκρούσεις συμφερόντων που φαίνεται ότι υπάρχουν, λόγω του δευτέρου ρόλου του εκλεγμένου Προέδρου της ΚΔ ως δήθεν «Ελληνοκύπριου ηγέτη». Ποιο καθήκον έχει προτεραιότητα - το καθήκον που οφείλει ο Πρόεδρος προς την ΚΔ ή το καθήκον που οφείλει ο «Ελληνοκύπριος ηγέτης» προς την Ελληνική Κοινότητα της ΚΔ;

Σύμφωνα με το άρθρο 42 του Συντάγματος, ο Προέδρος της ΚΔ είναι υποχρεωμένος να υπερασπίζεται το Σύνταγμα, την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της ΚΔ. Όμως, ο Πρόεδρος έχει παραβιάσει αυτά τα συνταγματικά του καθήκοντα; Θέτω αυτήν την ερώτηση με βάση το γεγονός ότι ο Πρόεδρος έχει δραστηριοποιηθεί με στόχο την μεταμόρφωση της ΚΔ σε μια «δικοινοτική, διζωνική ομοσπονδία».

Η Διάσκεψη για την Κύπρο του 2017

Άλλα ερωτήματα προκύπτουν από τη «Διάσκεψη για την Κύπρο» του 2017. Όταν ο Πρόεδρος έλαβε μέρος στη «Διάσκεψη», γιατί ο ΟΗΕ τον περιέγραψε ως «Mr Anastasiades» και ως «Ελληνοκύπριο ηγέτη», αλλά όχι ως Πρόεδρο της ΚΔ; Ο Πρόεδρος συμφώνησε να αναγραφεί με αυτούς τους τρόπους; Εάν ναι, γιατί; Στη «Διάσκεψη» και σε άλλες συνομιλίες για «το Κυπριακό», ποια συμφέροντα έχει εξυπηρετήσει, κατά κύριο λόγο, ο Πρόεδρος - εκείνα της ΚΔ ή εκείνα της Ελληνικής Κοινότητας; Λαμβάνοντας υπόψη ότι, σύμφωνα με το άρθρο 113 του Συντάγματος, ο Γενικός Εισαγγελέας είναι ο νομικός σύμβουλος της ΚΔ και του Προέδρου, ποια άτομα έχουν υπηρετήσει ως νομικοί σύμβουλοι του «Ελληνοκύπριου ηγέτη», ειδικά από τις 11 Φεβρουαρίου 2014;

Εν όψει της αυτονόητης σύγκρουσης συμφερόντων που φαίνεται ότι έχουν προκύψει από τον δεύτερο ρόλο του Προέδρου της ΚΔ ως δήθεν «Ελληνοκύπριου ηγέτη», μήπως ο Πρόεδρος υπόκειται σε οποιονδήποτε προεδρικό κώδικα δεοντολογίας, όπως τον Βρετανικό Υπουργικό Κώδικα («The Ministerial Code»), ο οποίος εξηγεί πώς πρέπει να αποφεύγονται, να αντιμετωπίζονται ή να επιλύονται οποιεσδήποτε συγκρούσεις συμφερόντων; Εάν ναι, το Προεδρικό Μέγαρο έχει δημοσιεύσει τέτοιο κώδικα με τον τρόπο που το βρετανικό Cabinet Office έχει δημοσιεύσει τον Υπουργικό Κώδικα (στο www.gov.uk/government/publications/ministerial-code); Εάν όχι, γιατί όχι;

Καλώ το Προεδρικό Μέγαρο να δώσει απαντήσεις σε όλα τα προαναφερθέντα ερωτήματα πριν από τη «συνάντηση των δύο ηγετών» στην Λευκωσία, στις 26 Φεβρουαρίου 2019, η οποία ανακοινώθηκε από τον ΟΗΕ στις 8 Φεβρουαρίου 2019. (Βλ. ).

ΚΛΕΑΡΧΟΣ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan Cyprus.
Οι απόψεις του είναι προσωπικές.
Σημερινή