Πόντιοι, Ποντιακή Διάλεκτος και τα ιδιώματά της

Κάποιοι ανεβάζουν τα ιδιώματα της Ποντιακής Διαλέκτου στον αριθμό εκατό. Ο αριθμός αυτός μοιάζει αυθαίρετος, μια και οι ελαχιστότατες διαφορές ανάμεσα σε κάποιες λέξεις δεν μπορούν να σηματοδοτήσουν και αυτοτελές ιδίωμα.

 Η Ποντιακή Διάλεκτος, όπως είναι φυσικό επακόλουθο, έχει υποστεί την έντονη επίδραση της νεοελληνικής διαλέκτου στη μητροπολιτική Ελλάδα.

Της Γιώτας Ιωακειμίδου

Στις αρχές του 8ου π. Χ. αιώνα οι Ίωνες της Μιλήτου ιδρύουν τη Σινώπη και την Αμισό. Η Σινώπη ιδρύει ανατολικά τις αποικίες Κοτύωρα, Κερασούντα και Τραπεζούντα. Βέβαια σύμφωνα με πληροφορίες του Παυσανία άποικοι στην περιοχή έφτασαν και από την Αρκαδία και την Αθήνα. Υπήρχαν βέβαια και αποικίες από την υπόλοιπη Ελλάδα, όπως η Τρίπολη, αποικία της μεσσηνιακής Τρίπολης, η Αθήνα, αποικία των Αθηναίων, σημερινά Άτινα, η Οινόη, αποικία των Οινοέων της Αττικής κ. ά.

Στα χρόνια του Μ. Αλεξάνδρου οι Πόντιοι απλώνονται στα μεσόγεια καταστρέφοντας ή εξελληνίζοντας τους γηγενείς (Δρίλες, Χάλυβες, Τιβαρηνούς κ.λπ.).

Μέχρι την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου ακολουθούσαν το διοικητικό σύστημα της αρχαίας Ελλάδας, το οποίο ήταν «πόλης-κράτος». Ο Μ. Κωνσταντίνος την κάνει επαρχία του βυζαντινού κράτους με πρωτεύουσα την Νεοκαισάρεια και κατόπιν επί Ιουστινιανού την Τραπεζούντα.

Όταν το Βυζάντιο διαιρέθηκε σε θέματα στον Πόντο δημιουργήθηκαν 3 θέματα: θέμα Χαλδίας με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα, θέμα Κολωνίας με πρωτεύουσα την Νικόπολη και θέμα και αρμενικό θέμα στο οποίο εντάχθηκαν οι πόλεις Αμάσεια, Αμισός, Σινώπη κ.ά. Το θέμα της Χαλδίας λόγω της μεγάλης του απόστασης από το κέντρο διοίκησης της Κωνσταντινούπολης απέκτησε αυτονομία. Κάποια στιγμή όμως αποχωρίζεται εντελώς από το βυζαντινό κράτος και γίνεται η αυτοκρατορία του κράτους των Μεγαλοκομνηνών.

Οι Πόντιοι ζώντας αποκομμένοι γεωγραφικά από τη μητροπολιτική Ελλάδα, αλλά και το Βυζάντιο, διατήρησαν τη γλώσσα τους, η οποία ήταν κατά βάση ιωνική. Πήρε την τελική της μορφή στα χρόνια της ελληνιστικής κοινής και στη συνέχεια επηρεάστηκε από τη μεσαιωνική και από την άλωση και μετά από την τουρκική γλώσσα.

Ο γεωγραφικός χώρος του Πόντου ήταν πολύ εκτεταμένος, με αποτέλεσμα να προκύψουν πολλά ιδιώματα. Οι άνθρωποι δεν είχαν πολλές επαφές και η επικοινωνία ήταν πολύ δύσκολη. Έτσι η εξέλιξη της γλώσσας δεν ήταν παντού η ίδια.

Μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη των ιδιωμάτων έπαιξε στα αστικά κυρίως κέντρα η επίδραση της κοινής νεοελληνικής και η γλώσσα της εκκλησίας.

Το κριτήριο κατάταξης των ιδιωμάτων δεν είναι για όλους τους γλωσσολόγους. Έτσι είναι διαφορετική και η κατάταξή τους.

Η Ποντιακή Διάλεκτος μιλιόταν σε μια περιοχή που περιελάμβανε 800 οικισμούς και σε μια ζώνη βάθους 100 περίπου χιλιομέτρων από την ακτή. Μαζί με την Καππαδοκική, την Ελληνοκριμαϊκή και τη διάλεκτο των Φαρασιωτών αποτελούν το σύνολο των ανατολικών ελληνικών διαλέκτων.

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Ποντιακής Διαλέκτου είναι ότι αυτή είναι η μόνη από τις άλλες νεοελληνικές διαλέκτους, που διαθέτει, ιδιώματα. Αυτό οφείλεται στην ιδιόμορφη γεωγραφική σύσταση του Πόντου και στην άνιση παρουσία παιδείας. Τα ιδιώματα αυτά είναι τα εξής κατά τον Άνθιμο Α. Παπαδόπουλο:

Το ιδίωμα της Ινεπόλεως

Αυτό μιλιόταν στον Δυτικό Πόντο και είχε υποστεί μεγάλη επίδραση της κοινής νεοελληνικής. Χαρακτηριστικό του ιδιώματος η άρνηση δεν, ενώ στα άλλα ιδιώματα έχουμε το ουκί< ’κι’ < ‘κ’.

Αμισού

Πρόκειται για μεικτό γλωσσικό ιδίωμα Ελλήνων, που προέρχονταν από την Καππαδοκία, την Κωνσταντινούπολη, την Οινόη, τη Χαλδία και άλλα μέρη του Πόντου.

Οινόης

Διαφέρει από τα άλλα ιδιώματα, υπερτονίζεται τα τελικό ν ακόμα και σε ουσιαστικά αρσενικού γένους, όπως ο κριτήν, ο Νικόλαν, ο πεντικόν; κ.ά.

Κερασούντος

Το ιδίωμα διατηρεί το τελικό ν, αλλά και τα άτονα φωνήεντα ι, υ. Όφεως και Σουρμένων

Στο ιδίωμα αυτό αποβάλλονται το τελικό ν και τα άτονα ι. υ, π.χ. ο άρκο, ο πάππο, ο λύκο κ.ά.

Τραπεζούντος, Ματσούκας, Σάντας και Χαλδίας

Στο ιδίωμα αυτό μιλούσαν τα 9/10 σχεδόν του πληθυσμού των Ελλήνων του Πόντου. Σ’ αυτό είναι συχνή η συγκοπή φωνηέντων, όπως:

Αντώντς, ανεφέλτς, κ.ά. Εμφανίζεται σε πολλές λέξεις φθόγγος που δηλώνεται με το γερμανικό umlaut: όπως έρ, πουδάρ, χωράφ κ.λπ. Τα θηλυκά ουσιαστικά έχουν κατάληξη –ε αντί –η π.χ. νύφε αντί νύφη.

Ο Δ. Τομπαΐδης, που ασχολήθηκε εκτενώς με την Ποντιακή Διάλεκτο, κατατάσσει τα ιδιώματα ως εξής:

Τραπεζούντας, Ματσούκας, Σάντας και Χαλδίας. Ήταν η πολυπληθέστερη διαλεκτική ομάδα κατά τον Α. Παπαδόπουλο.

Το ιδίωμα Όφη και των Σουρμένων

Το ιδίωμα Κερασούντος και Τρίπολης

Το ιδίωμα της Οινόης

Το ιδίωμα της Αμισού

Το ιδίωμα της Ινέπολης

Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης στη Νεοελληνική Γραμματική του (σ.288) τα κατατάσσει ως εξής :

Οινουντιακά(Οινόη, Άνω Αμισός, Σινώπη, Ινέπολη), με έντονες επιδράσεις από την κοινή νεοελληνική

Τραπεζουντιακά (Τραπεζούντα, Σούρμενα Όφη, Ριζέ, Λιβερά, Ματσούκα, Τρίπολη, Κερασούντα)

Χαλδιώτικα (Αργυρούπολη, Σάντα, Κρώμνη, Πουλαντζάκι, Ορντού, Σερίενα, Νικόπολη, Τουρψί, Σεμπίν Καραχισάρ και νότιες αποικίες μεταλλωρύχων), με μεγαλύτερες επιδράσεις από την τουρκική.

Ως μικρότερα ιδιώματα μπορούν να αναφερθούν των Κοτυώρων, Σινώπης, Νικόπολης κ.ά.

Τα κριτήριά του όμως, επισημαίνει ο Drettas, δεν είναι τόσο γλωσσολογικά, όσο γεωγραφικά.

Κάποιοι ανεβάζουν τα ιδιώματα της Ποντιακής Διαλέκτου στον αριθμό εκατό. Ο αριθμός αυτός μοιάζει αυθαίρετος, μια και οι ελαχιστότατες διαφορές ανάμεσα σε κάποιες λέξεις δεν μπορούν να σηματοδοτήσουν και αυτοτελές ιδίωμα.

Στην καταγραφή των διαλεκτικών κειμένων, προφορικών ή γραπτών, θεωρείται αναγκαία η χρήση μηχανημάτων αποτύπωσης ήχου, αλλά και φωνητικής έκφρασης των ζωντανών πηγών-αφηγητών, όπου πρέπει να προσεχτεί ιδιαίτερα η ηλικία τους ,η υγιής διατήρηση της οδοντοστοιχίας τους, η παιδεία τους, αλλά και η επικοινωνία τους με γνώστες άλλων γλωσσών ή διαλέκτων. Μια κατά το δυνατόν γνήσια καταγραφή της Ποντιακής Διαλέκτου και των ιδιωμάτων της θα μπορούσε να θεωρηθεί πιο γνήσια και πιο πιστή από μια καταγραφή, που συντελέστηκε και συντελείται και σήμερα ακόμα στον ελλαδικό χώρο. Η Ποντιακή Διάλεκτος, όπως είναι φυσικό επακόλουθο, έχει υποστεί την έντονη επίδραση της νεοελληνικής διαλέκτου στη μητροπολιτική Ελλάδα.

ΠΗΓΗ: Schooltime.gr