Τι σημαίνει η «εισβολή» της Τουρκίας στην Κυπριακή ΑΟΖ

Γιώργος Κέντας*    

Η απόφαση της Τουρκίας για διεξαγωγή γεώτρησης ήταν γνωστή. Αυτό δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας. «Γνωρίζαμε», είπε ο κ. Χριστοδουλίδης. Ταυτόχρονα, μερικά μόνο εικοσιτετράωρα προτού το τουρκικό σκάφος φτάσει στο σημείο όπου είναι προγραμματισμένη η παράνομη γεώτρηση, στις 2 Μαΐου, ο Πρόεδρος Αναστασιάδης έστειλε επιστολή στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ εκφράζοντας ανησυχία για τις προθέσεις της Τουρκίας. Η είδηση μεταδόθηκε από τον Πέτρο Θεοχαρίδη στον «Φιλελεύθερο», την 3η Μαΐου 2019, λίγο πριν από τις πέντε και είκοσι το απόγευμα με τον τίτλο «Η Τουρκία ξεκινά σήμερα γεώτρηση δυτικά της Πάφου». Όλα αυτά συνηγορούν σε δύο παραδεκτά γεγονότα: 

Πρώτο, η Κυπριακή Δημοκρατία γνώριζε για την πρόθεση της Τουρκίας και τις κινήσεις που έκανε για να τις υλοποιήσει. 

Δεύτερο, η Κυβέρνηση της Κύπρου απέτυχε να αποτρέψει τις κινήσεις αυτές της Τουρκίας.

Οι δύο αυτές παρατηρήσεις είναι ουσιαστικές. Η Κυπριακή Δημοκρατία αποδέχεται ότι δεν έχει οποιονδήποτε μηχανισμό αποτροπής ή ανάσχεσης των προγραμματισμένων ενέργειων και σχεδιασμών της Τουρκίας στις θαλάσσιες ζώνες της Κύπρου. Επένδυσε, όχι σε ενέργειες και πρακτικές πρωτοβουλίες που μπορούσαν να αποτρέψουν τους σχεδιασμούς της Τουρκίας, αλλά στην διπλωματική αντίδραση τρίτων κρατών και οργανισμών εκ των υστέρων. Η διαπίστωση αυτή είναι κεντρικής σημασίας για τη στρατηγική προσέγγιση της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία είναι προβληματική: Επενδύει στην αντίδραση, τη συμπαράσταση, την αλληλεγγύη τρίτων, μετά την εκδήλωση των επιθετικών ενεργειών της Άγκυρας. Η Τουρκία δρα και η Λευκωσία αντιδρά.Η προσέγγιση αυτή είναι προβληματική διότι, τόσο η πρακτική στις διεθνείς σχέσεις όσο και η εμπειρία στα ζητήματα που αφορούν την Κύπρο, μας προϊδεάζουν για τα πιθανά σενάρια που θα ακολουθήσουν. Όπως έγινε και σε άλλες περιπτώσεις όπου η Κυβέρνηση έσπευσε βραδέως και ετεροχρονισμένα να διεκδικήσει μέτρα κατά των ενεργειών της Τουρκίας, έτσι και αυτή τη φορά θα πρέπει να αναμένεται ότι, σε κάποια στιγμή, το ζήτημα αυτό θα εξελιχθεί ως μία διένεξη, μία διαφορά ανάμεσα σε δύο μέρη, για την οποία θα πρέπει να αναζητηθεί μια μέση λύση. Η Λευκωσία θα έχει συμπαράσταση, αλλά στη συνέχεια θα δεχθεί πίεση.

Η Κυπριακή Κυβέρνηση έχει αποκαλύψει εδώ και καιρό τον μεγαλύτερο της φόβο για το ζήτημα: Δεν αντιδρούσε λέει στις ενέργειες τη Τουρκίας στην ΑΟΖ της, διότι αυτό θα εξυπηρετούσε τους σχεδιασμούς της Άγκυρας. Και ποιοι ήταν οι σχεδιασμοί της Άγκυρας; Μα φυσικά να καταστίσει το ζήτημα μέρος του Κυπριακού και να ελέγξει, αν όχι να καθορίσει εκείνη το ενεργειακό πρόγραμμα της Κύπρου, αλλά, εάν μπορέσει και ολόκληρης της Ανατολικής Μεσογείου. Κι αυτή η προσέγγιση ήταν λανθασμένη. Παρακολουθούσε την Τουρκία να κλιμακώνει και να δημιουργεί τετελεσμένα: Στρατικοποίησε την κυπριακή ΑΟΖ, μετέτρεψε σε στρατιωτικό ναύσταθμο και ορμητήριο το λιμάνι της Αμμοχώστου, έκανε σωρεία ερευνών, απείλησε και απέτρεψε με τη χρήση στρατιωτικής βίας προγραμματισμένη γεώτρηση της ΕΝΙ. Και η μόνιμη επωδός της Λευκωσίας ήταν «εμείς συνεχίζουμε κανονικά το ενεργειακό μας πρόγραμμα», ωσάν κι αυτό το πρόγραμμα να εξελισσόταν σε ένα άλλο σύμπαν.

Ενώπιον του Προέδρου Αναστασιάδη και της ηγεσίας του υπουργείο Εξωτερικών τέθηκαν εδώ και χρόνια σχέδια και μέτρα αντίδρασης, τα οποία αποσκοπούσαν ακριβώς στην αποτροπή της κλιμάκωσης, σε νομικές, ποινικές, πολιτικές και διπλωματικές ενέργειες, σε πρόκληση κόστους στην Τουρκία. Αντίθετα με όλα αυτά που τα απέρριπτε, ο Πρόεδρος περιέγραφε σε συμβούλους του και σε τρίτους τον τρόπο με τον οποίο θα «αντάλλασσε» το ζήτημα της ενέργειας με παραχωρήσεις της Τουρκίας σε ζητήματα του Κυπριακού. Όπως επίσης, απέρριψε και εισηγήσεις για μεθοδική διεκδίκηση σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης κυρώσεων εναντίον της Τουρκίας. Ούτε καν ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών δεν κατάγγειλε τις ενέργειες της Τουρκίας.

Αναδείχθηκε ατυχώς και η πλήρης απουσία συντονισμού ανάμεσα σε Λευκωσία και Αθήνα. Η πρώτη αντίδραση της Ελληνικής Κυβέρνησης σε σχέση με τις αντιδράσεις άλλων κρατών και οργανισμών ήταν υποτονική και σε διάσταση με την αντίδραση της Κυπριακής Κυβέρνησης εκτός τόπου και χρόνου.

Ατυχής δυστυχώς ήταν και η εσωτερική, πρώτη πολιτική αντίδραση της Κυβέρνησης. Την 5η Μαΐου και ενώ το τουρκικό γεωτρύπανο έφτανε στον στόχο του, ο κυβερνητικός Εκπρόσωπος προσπάθησε να εκμεταλλευτεί το θέμα για να κάνει επίθεση στο ΑΚΕΛ, να το συνδέσει με τις Ευρωεκλογές και να το θέσει σε ένα πλαίσιο μικροπολιτικής.

Ο φόβος της Λευκωσίας μπορεί να εξελιχθεί τώρα σε εφιάλτη για λόγους ολιγωρίας και αμέλειας. Η άρνηση λήψης μέτρων και ανάληψης στοχευμένων πρωτοβουλιών που θα δημιουργούσαν δυναμική περιορισμού και αποτροπής των σχεδιασμών της Τουρκίας θα έχει κόστος. Η Λευκωσία  παρακολουθούσε τις τουρκικές ενέργειες να κλιμακώνονται. Σήμερα η Λευκωσία βρίσκεται ενώπιον της επόμενης, αλλά όχι της τελικής ενέργειας της Άγκυρας. Ορθώς θα επιχειρηθούν ενέργειες που θα αποβλέπουν σε πρόκληση κόστους στην Τουρκία, αλλά κυρίως πρέπει να επιχειρηθεί αποτροπή της γνωστής πρόθεσης κύκλων του παρασκηνίου να οδηγήσουν τα πράγματα σε ένα σημείο όπου, το ενεργειακό πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας θα καταστεί μέρος του Κυπριακού και υπό τον έλεγχο της Τουρκίας.

 *Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Διακυβέρνησης, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

 Φιλελεύθερος