Οι σκοτεινές στιγμές του Αγώνα του ΄21 με τις εμφύλιες συγκρούσεις που συνεχίστηκαν και μετά την απελευθέρωση

Από ήρωες κατάδικοι
ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

Δεν υπάρχει ηρωική περίοδος στη ζωή των λαών που να μην έχει και τις σκοτεινές πλευρές της. Ο ελληνικός εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του 1821 δεν αποτελεί εξαίρεση. Δύο εμφύλιοι πόλεμοι ξέσπασαν κατά τη διάρκειά του, εξαιτίας των οποίων ό,τι κατακτήθηκε στο πεδίο της μάχης τα πρώτα νικηφόρα χρόνια κινδύνευσε σοβαρά να χαθεί λόγω των συγκρούσεων ανάμεσα στις διάφορες πολιτικές και στρατιωτικές φατρίες της εποχής. Το φατριαστικό πνεύμα δεν έλειψε ούτε με τά την απελευθέρωση, ιδίως την περίοδο της βαυαροκρατίας, όταν κάποιοι από τους μεγάλους πρωταγωνιστές της επανάστασης ή κατάντησαν «διακονιαρέοι», όπως γράφει ο Μακρυγιάννης, ή σύρθηκαν στις φυλακές: από τον ίδιο τον Κολοκοτρώνη και τον Πλαπούτα ως τον Νικηταρά και τον Μακρυγιάννη. Είχαν ωστόσο προηγηθεί κατά τη διάρκεια του Αγώνα η καταδίκη του Καραϊσκάκη ως «εχθρού του λαού» και η άγρια δολοφονία του Οδυσσέα Ανδρούτσου στην Ακρόπολη.

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ
Εις θάνατον επί εσχάτη προδοσία
Σ τα απομνημονεύματά του, που τα υπαγόρευσε στον Γεώργιο Τερτσέτη και φέρουν τον τίτλο Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αναφέρει ένα περιστατικό που με έμμεσο τρόπο εκφράζει το πνεύμα της Επανάστασης του 1821: «Οταν έμβηκα εις την Τριπολιτσά, με έδειξαν τον Πλάτανο εις το παζάρι όπου εκρέμαγαν τους Ελληνας. Αναστέναξα και είπα:“Αϊντε, πόσοι από το σόγι μου και από το έθνος μου εκρεμάσθηκαν εκεί”». Ο Κολοκοτρώνης έδωσε διαταγή να κόψουν τον πλάτανο. Η Τριπολιτσά αλώθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 1821 και οι εξαγριωμένοι νικητές σφαγίασαν 30.000 άμαχους Τούρκους και εβραίους. Ηταν η πρώτη χρονιά του Αγώνα και στην Πελοπόννησο οι Ελληνες σημείωναν μόνο νίκες. Είχε προηγηθεί η νίκη στο Βαλτέτσι στις 14 Μαΐου και η συντριβή του Δράμαλη στα Δερβενάκια περίπου δύο μήνες αργότερα. Ο Κολοκοτρώνης είχε συμπληρώσει τα 51 του χρόνια, αρκετά για να τον χαρακτηρίσουν «γέρο» με τα δεδομένα της εποχής. Αλλά η μεγάλη αυτή μορφή της Ελληνικής Επανάστασης δώδεκα χρόνια αργότερα θα φυλακιζόταν στη χώρα για την απελευθέρωση της οποίας αφιέρωσε τη ζωή του. Το 1833, όταν ήταν 63 ετών, έχοντας έλθει σε σύγκρουση με το καθεστώς της Αντιβασιλείας- και μολονότι ήταν ένθερμος υποστηρικτής του Οθωνα-, θα τον συνελάμβαναν, θα τον φυλάκιζαν στις φυλακές του Ναυπλίου για δεύτερη φορά και θα τον καταδίκαζαν σε θάνατο επί εσχάτη προδοσία. Δύο χρόνια αργότερα ο Οθωνας, μόλις ενηλικιώθηκε και ανέλαβε τα ηνία του κράτους, τον απελευθέρωσε και τον έκανε στρατηγό. Μπορεί κανείς να φανταστεί τι θα είχε συμβεί αν η Αντιβασιλεία τολμούσε να εκτελέσει την ποινή...

ΝΙΚΗΤΑΡΑΣ
Τουρκοφάγος στη διακονιά...

Ο Τουρκολέκας ή Τουρκολακιώτης, όπως υπέγραφε ο Νικήτας Σταματελόπουλος ή Νικηταράς ή Τουρκοφάγος, ο μεγάλος πρωταγωνιστής της καταστροφής της στρατιάς του Δράμαλη, μετά την απελευθέρωση γνώρισε τη φυλακή και την ταπείνωση, θύμα της πολιτικής οξύτητας και των παθών της εποχής. Οπαδός του ρωσόφιλου κόμματος, κατηγορήθηκε ότι συνωμοτούσε προκειμένου να ανατραπεί ο Οθωνας και να αντικατασταθεί από κάποιον ρώσο πρίγκιπα. Πολλοί από τους περιπατητές που περνούν σήμερα μπροστά από την προτομή του στο Πεδίον του Αρεως ίσως και να μη γνωρίζουν ότι ο φοβερός και τρομερός Νικηταράς συνελήφθη το 1839, όταν ήταν 55 ετών, και καταδικάστηκε σε φυλάκιση ενάμισι έτους. Την ποινή του εξέτισε στις φυλακές Αίγινας.

Μετά την απελευθέρωσή του έζησε άλλα οκτώ χρόνια μισότυφλος και πάμπτωχος με μια πενιχρή σύνταξη, ως το 1849 που πέθανε στον Πειραιά.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ
Ο «εχθρός του λαού»

«Πού πας παλικάρι ωραίο σαν μύθος». Είναι από τους ωραιότερους στίχους του Διονύση Σαββόπουλου στο νεανικό του τραγούδι Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη. Ευθύς, αθυρόστομος, άφοβος μπροστά στον εχθρό αλλά και στην πολιτική εξουσία, ο «γιος της καλόγριας», ο απαράμιλλος στρατιωτικός που ζούσε σαν απλός στρατιώτης και καλούσε τους στρατιώτες του με τα μικρά τους ονόματα να ριχτούν μαζί του στη μάχη, είχε το «προνόμιο» στις 30 Μαρτίου 1824 να κηρυχθεί από τη λεγόμενη «Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος», δηλαδή τον Μαυροκορδάτο και τους αχυρανθρώπους του, «εχθρός της πατρίδος».

Ο Μαυροκορδάτος τον κατηγόρησε ότι είχε στείλει γράμμα στον Ομέρ Βρυώνη, στο οποίο του υποσχόταν ότι «θα του παραδώσει το Μεσολόγγι και το Αιτωλικό» . Ο ήρωας έφτασε στο σημείο, προκειμένου να λήξει το ζήτημα, να ζητήσει δημοσίως συγγνώμη από τον Μαυροκορδάτο, αλλά ο φιλόδοξος διπλωμάτης, που ήθελε να πάρει στα χέρια του όλη την εξουσία, πολιτική και στρατιωτική, δεν τη δέχθηκε. Ο Καραϊσκάκης έπασχε από προχωρημένη φυματίωση. Τόσο ήταν το μίσος του Μαυροκορδάτου, που έγραψε πως η «κακιά αρρώστια» του Καραϊσκάκη ήταν περίπου απόφαση του Θεού να απαλλάξει το έθνος από τον «γιο της καλόγριας».

Ομως ο αρχιστράτηγος από τη Ρούμελη- και αδιαφιλονίκητα ο κορυφαίος μαζί με τον Κολοκοτρώνη σε ζητήματα τακτικής και κλεφτοπολέμου- δεν ήταν από εκείνους που το βάζουν κάτω. Κατέφυγε στο Ναύπλιο όπου η κυβέρνηση τού αναγνώρισε τα αξιώματά του.

Δύο χρόνια αργότερα, και αφού το Μεσολόγγι είχε πέσει, διέλυσε τα στρατεύματα των Τούρκων στην Αράχοβα. Σκοτώθηκε τον Απρίλιο του 1827 στο Φάληρο. Τις τελευταίες του λέξεις τις απηύθυνε στον στρατηγό Μακρυγιάννη: «Εγώ πεθαίνω.Ομως εσείς να είστε μονιασμένοι και να βαστήξετε την πατρίδα». Λένε πως όταν ο Κολοκοτρώνης έμαθε τον θάνατό του κάθησε σταυροπόδι κι άρχισε να μοιρολογεί σαν γυναίκα.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ
Εγκλημα στην Ακρόπολη

Ο υδέποτε αυτός που αντιμετώπισε νικηφόρα τη φοβερή στρατιά του Ομέρ Βρυώνη στο Χάνι της Γραβιάς στις 8 Μαΐου 1821 θα φανταζόταν ότι τέσσερα χρόνια αργότερα, στις αρχές του καλοκαιριού του 1825, θα δολοφονούνταν στην Ακρόπολη κατ΄ εντολήν του πάλαι ποτέ πρωτοπαλίκαρού του Γιάννη Γκούρα. Ο Ανδρούτσος ήταν θύμα του εμφυλίου πολέμου, μία από τις αιτίες του οποίου ήταν η σύγκρουση κάποιων οπλαρχηγών με τους κοτζαμπάσηδες. Τότε διέπραξε ένα τεράστιο σφάλμα: επιχείρησε να έλθει σε συνεννόηση με τους Τούρκους. Αντιλαμβανόμενος τι είχε κάνει, αποφάσισε να παραδοθεί- και, όπως υπέθεσε, στον πλέον κατάλληλο: το πρωτοπαλίκαρό του, τον Γκούρα. Ο Γκούρας λέγεται ότι έλαβε μέρος και στα άγρια βασανιστήρια στα οποία υπέβαλαν τον Ανδρούτσο προτού τον δολοφονήσουν. Το περιστατικό ήταν από τα πλέον άγρια του εμφυλίου πολέμου που είχε ξεσπάσει ανάμεσα στις διάφορες φατρίες των οπλαρχηγών και της πολιτικής ηγεσίας της εποχής. Και όχι μόνον από τα αγριότερα, αλλά και χαρακτηριστικά της ανανδρίας που είχε σε κάποιες περιπτώσεις αντικαταστήσει την παλικαριά και τον ενθουσιασμό των πρώτων χρόνων της Επανάστασης. Οι δολοφόνοι μετά το έγκλημα πέταξαν το πτώμα του ήρωα στα βράχια της Ακρόπολης ώστε να φανεί ότι ο Ανδρούτσος σκοτώθηκε ενώ επιχειρούσε να δραπετεύσει. Η αλήθεια αποκαλύφθηκε 73 ολόκληρα χρόνια αργότερα, όταν τα πραγματικά περιστατικά δημοσιεύθηκαν από τον δικηγόρο Σπύρο Φόρτη στην εφημερίδα Καιροί , όπως του τα είχε αφηγηθεί ένας αυτόπτης μάρτυς, ο στρατιώτης Κωνσταντίνος Καλαντζής που ήταν σκοπός εκείνο το βράδυ.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ
Ο στρατηγός στο εδώλιο

Ο ταν ο Γιάννης Βλαχογιάννης ανακάλυπτε και έπειτα από επίπονη προσπάθεια κατάφερνε να αποκρυπτογραφήσει τα ορνιθοσκαλίσματα του στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάννη και να εκδώσει τα Απομνημονεύματά του το 1907, ίσως και να μη φανταζόταν την επίδραση που θα είχαν όχι μόνον ως ιστορικά ντοκουμέντα αλλά και ως λογοτεχνικά κείμενα. Ακόμη και σήμερα εκφράζουν πειστικότερα από οποιοδήποτε άλλο κείμενο το πνεύμα και τους σκοπούς του ΄21 και κυρίως την ψυχή και το φρόνημα των αγωνιστών που αφιέρωσαν τη ζωή τους στη μεγάλη υπόθεση. Ο άνθρωπος που έμαθε γράμματα στα 33 του χρόνια, για να αφηγηθεί τα του βίου του, διέθετε αδούλωτο φρόνημα και αδιαπραγμάτευτες δημοκρατικές πεποιθήσεις. Ηταν αγνός, παθιασμένος και ανιδιοτελής. Το αποδεικνύει ο βίος του, από το 1820 όταν έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας ως το 1864 που πέθανε στα 67 του χρόνια. Η διαδρομή του ήταν η διαδρομή του αγωνιστή που ούτε τα αξιώματα ούτε η δόξα τον ενδιέφεραν. Το 1822 ακολουθεί τον Ανδρούτσο και τον Γκούρα ως μικροκαπετάνιος, όμως αυτό δεν τον εμποδίζει να διακρίνει αμέσως τη φιλαργυρία και την πλεονεξία του Γκούρα. Στην Πελοπόννησο ακολουθεί τον Γενναίο Κολοκοτρώνη, αλλά ο νεανικός ιδεαλισμός του υφίσταται βαρύ πλήγμα από τις ίντριγκες και τη συνωμοτική και φατριαστική συμπεριφορά κατ΄ εξοχήν του Μαυροκορδάτου. Πολεμάει εναντίον του Ιμπραήμ και τραυματίζεται σοβαρά. Στην πολιορκία της Ακρόπολης από τον Κιουταχή τραυματίζεται ξανά. Αργότερα, βλέποντας καθημερινά, τον καιρό της Αντιβασιλείας και του Οθωνα, τους αγωνιστές όχι μόνο να έχουν τεθεί στο κοινω νικό περιθώριο αλλά και να λοιδορούνται συχνά, πρωταγωνιστεί μαζί με τον Καλλέργη στην έξωση του Οθωνα. Χάρη σε αυτόν η Ελλάδα αποκτά το πρώτο της Σύνταγμα ως ελεύθερο κράτος το 1844. Οι βασιλικοί δεν του το συγχώρησαν ποτέ. Το 1852, στα 55 του χρόνια, τον κατηγόρησαν για συνωμοσία, τον συνέλαβαν και τον καταδίκασαν σε θάνατο. Η ποινή του μετατράπηκε σε φυλάκιση. Δύο χρόνια αργότερα τον αποφυλάκισε ο τότε πρωθυπουργός και παλαιός συναγωνιστής του Δημήτριος Καλλέργης. Ο Μακρυγιάννης πέθανε το 1864. Στα γεράματά του υπέστη κρίση θρησκοληψίας και προσευχόταν μόνος σε μια σπηλιά κοντά στο σπίτι του. Εκείνη την εποχή έγραψε και το παραληρηματικό Οράματα και θάματα, όπου αποδεικνύεται ότι ο μεγάλος αγωνιστής είχε περάσει στην άλλη όχθη και δεν ήταν πλέον «του κόσμου τούτου ».
ΒΗΜΑ