Η πυρηνική διπλωματία του «Ψυχρού πολέμου» αναζωπυρώνεται

RBTH

Η Συνθήκη απαγόρευσης των πυρηνικών όπλων μέσου βεληνεκούς (INF) βρίσκεται στο επίκεντρο της νέας αντιπαράθεση Ρωσίας – ΗΠΑ.

Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρήγκαν και ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ υπογράφουν τη Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων, 1987. Πηγή: wikipedia.org

Η αμερικανική κυβέρνηση επεξεργάζεται νέα σχέδια για την ανάπτυξη στην Ευρώπη πυραύλων Κρουζ και βαλλιστικών πυραύλων επίγειας στάθμευσης, σαν απάντηση στην –όπως υποστηρίζει– παραβίαση από την πλευρά της Ρωσίας των όρων της Συνθήκης για τα Πυρηνικά Όπλα Μέσου Βεληνεκούς (γνωστή ως INF Treaty).

Αυτές οι ανακοινώσεις που προβλήθηκαν από τα Δυτικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ), όχι μόνο σήκωσαν κύμα διεθνούς ενδιαφέροντος για τη Συνθήκη που έχει υπογραφεί σχεδόν τριάντα χρόνια πριν, αλλά προκάλεσαν και την έντονη αντίδραση της ρωσικής ηγεσίας.

Η INF, που αποτελούσε μια συνθήκη ορόσημο του Ψυχρού πολέμου, έχασε σε μεγάλο βαθμό το στάτους της μετά τη λήξη του στη δεκαετία του 1990. Σήμερα, είναι δύσκολο να φανταστούμε την Ευρώπη σαν την αρένα μιας άμεσης στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας, ακόμα και στο πλαίσιο της ουκρανικής κρίσης. Επιπλέον, η Συνθήκη INF καθώς είναι μια διμερής συμφωνία (Μόσχας - Ουάσινγκτον) δεν περιορίζει την ανάπτυξη πυραυλικών συστημάτων μικρού και μέσου βεληνεκούς από άλλες χώρες.

Διηπειρωτικές πυραυλικές προκλήσεις

ΗΠΑ – Ρωσία: Εξαπολύουν η μια στην άλλη «πυραύλους» κατηγοριών

Τόσο η Μόσχα, όσο και η Ουάσινγκτον κατανοούν ότι ο επίκαιρος χαρακτήρας της εγκατάλειψης των πυραυλικών συστημάτων μέσου βεληνεκούς, μειώνεται καθημερινά. Η γεωπολιτική πραγματικότητα είναι διαφορετική απ’ ό,τι τριάντα χρόνια πριν. Αυτό ισχύει κυρίως για τη ρωσική πλευρά. Ήδη, παρόμοιες τεχνολογίες αναπτύσσουν με γρήγορους ρυθμούς οι κοντινοί γείτονές της, η Κίνα, το Ιράν, η Βόρειος Κορέα. Αλλά και στην ίδια τη Ρωσία, εδώ και μερικά χρόνια έχει ξεκινήσει μια ενεργή συζήτηση πάνω στο θέμα του κατά πόσο η INF είναι πλέον συμβατή με τα συμφέροντα της χώρας στις σύγχρονες παγκόσμιες γεωπολιτικές συνθήκες. Οι ρώσοι στρατιωτικοί μάλιστα, μιλάνε σχεδόν ανοικτά για το ενδεχόμενο εγκατάλειψης της Συνθήκης INF από τη Ρωσία.

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, το επικοινωνιακό υπόβαθρο σχετικά με την INF το δημιουργούν οι ΗΠΑ. Ήταν τα αμερικανικά ΜΜΕ αυτά, τα οποία στο τέλος του 2013 δημοσίευσαν για πρώτη φορά πληροφορίες που αναφέρουν ότι η Ουάσινγκτον υποπτεύεται τη Ρωσία για παραβιάσεις των όρων της Συνθήκης. Οι λεπτομέρειες όμως των αμερικανικών κατηγοριών είναι άγνωστες.

Οι εμπειρογνώμονες πιστεύουν ότι οι αμερικανικές «ανησυχίες» αφορούν σε δύο τύπους προηγμένων ρωσικών όπλων: Το διηπειρωτικό πυραυλικό σύστημα RS-26 «Rubezh» και τον πύραυλο Κρουζ R-500. Οι RS-26 τυπικά δεν εμπίπτουν στους περιορισμούς της Συνθήκης, τη στιγμή που η μέγιστη ακτίνα δράσης των βαλλιστικών πυραύλων υπερβαίνει το ανώτατο όριο που έθεσε η INF. Ωστόσο, η ιδιαιτερότητα του προγράμματος δοκιμών (ο πύραυλος δοκιμάστηκε με επιτυχία σε απόσταση μικρότερη των 5.500 km), μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι ο κύριος σκοπός του νέου ρωσικού πυραυλικού συστήματος είναι η καταστροφή στόχων σε αποστάσεις «μέσου βεληνεκούς». Όσον αφορά τους R-500, τα ερωτήματα για τη χρήση τους προκύπτουν και πάλι από το βεληνεκές των πυραύλων. Στρατιωτικές πηγές μας επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι υπερβαίνει το κατώτατο όριο της INF, δηλαδή τα 500 km.

Η Ρωσία αντεπιτίθεται

Οι ρώσοι αξιωματούχοι ανταποκρίνονταν πάντα ενεργά στις όποιες καταγγελίες για παραβιάσεις της INF που έρχονται από την πλευρά της Ουάσιγκτον. Η τωρινή υπόθεση δεν αποτελεί εξαίρεση. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, επέπληξε για άλλη μια φορά τους αμερικανούς, λέγοντας ότι οι ισχυρισμοί τους δεν περιέχουν ουσιαστικά επιχειρήματα. Το γεγονός ότι η Ουάσιγκτον δεν έχει ακόμη παρουσιάσει πειστικά τεκμήρια, αποδεικνύει ότι οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν τα δεδομένα τηλεμετρίας που απαιτούνται για να επιβεβαιώσουν τις κατηγορίες τους.

Ωστόσο, στη ρωσική πλευρά θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η οποιαδήποτε προσπάθεια για να επαναφέρει επιχειρησιακά την κλάση πυραύλων μικρού και μέσου βεληνεκούς, ακόμη και αν τηρείται τυπικά η Συνθήκη INF, είναι σαν να παίζει με τη φωτιά. Παρά το γεγονός ότι η συνθήκη δεν έχει χρονικούς περιορισμούς για τη διάρκεια ισχύος, το άρθρο XV επιτρέπει την εγκατάλειψή της στην περίπτωση που απειλούνται «τα υπέρτερα συμφέροντα» μιας εκ των πλευρών. Οποιαδήποτε προσπάθεια εκ μέρους της Ρωσίας να δημιουργήσει ξανά πυραύλους μικρού και μέσου βεληνεκούς, ακόμη και αν όλα γίνουν σύμφωνα με το γράμμα της INF, θα προκαλέσει αντίμετρα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, μεταξύ των οποίων θα είναι και η απόσυρση από το πλαίσιο της Συνθήκης.

Παγκόσμια ασφάλεια στον 21ο αιώνα με διπλωματικά εργαλεία του 20ου

Τι είναι η INF 

Η Συνθήκη εξάλειψης πυρηνικών όπλων μέσου βεληνεκούς - INF, η οποία υπεγράφη το 1987από τους Ρόναλντ Ρέιγκαν και Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, προέβλεπε την κατάργηση όλων των τύπων πυραύλων με ακτίνα δράσης από 500 έως 5.500 km. Το ντοκουμέντο αυτό έγινε ένα ορόσημο της εποχής εκείνης, όταν η Ευρώπη είχε θεωρηθεί ως το κύριο θέατρο μιας πιθανής στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ. Με την ικανότητα να πετούν προς το στόχο σε λίγα μόλις λεπτά, οι πύραυλοι μικρού και μέσου βεληνεκούς θα μπορούσαν να έχουν καθοριστική επίδραση στην πορεία των πολεμικών εχθροπραξιών. 

Η εγκατάλειψη της INF θα χτυπήσει πρωτίστως στη ρωσική ασφάλεια. Στην περίπτωση αυτή, οι ΗΠΑ θα αποκτήσουν την ευκαιρία να επαναφέρουν τους δικούς τους πυραύλους μικρού και μέσου βεληνεκούς στην Ευρώπη. Θεωρητικά, η Ουάσιγκτον μπορεί να τους εγκαταστήσει, όχι μόνο στη Δυτική Ευρώπη, όπως ήταν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου, αλλά και στο έδαφος των νέων μελών του ΝΑΤΟ (ανατολικότερα). Τέτοιες ενέργειες θα μειώσουν δραματικά το χρόνο πτήσης των πυραύλων προς τη ρωσική επικράτεια. Έτσι, οι σημαντικότεροι στρατηγικοί στόχοι στη Ρωσία θα βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από τις πυρηνικές δυνάμεις της Αμερικής, δημιουργώντας μια διεγερμένη κατάσταση που μπορεί να οδηγηθεί σε επικίνδυνες ατραπούς. Η Μόσχα δεν διαθέτει τα κατάλληλα μέσα για να ανταποκριθεί σε αυτές τις προκλήσεις και θα αναγκαστεί να δαπανήσει τεράστιους πόρους και μέσα για τη δημιουργία συστημάτων ικανών να αντιμετωπίσουν επί ίσοις όροις αυτό το δυναμικό.

Οι πύραυλοι αυτοί είχαν μια πολύ σημαντική αποστολή: Την καταστροφή των συστημάτων διοίκησης και ελέγχου του εχθρού. Η απόφαση για την εξάλειψη αυτού του είδους των τεχνολογικά προηγμένων όπλων, όχι μόνο αποκλιμάκωσε την ψυχροπολεμική ένταση των μέσων της δεκαετίας του 1980 και εξάλειψε τους φόβους για μια στρατιωτική αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων στην Ευρώπη, αλλά έθεσε επίσης τη βάση για την περαιτέρω μείωση των συμβατικών όπλων στην περιοχή.

Ταυτόχρονα, αν ξεκινήσει ένας τέτοιος κύκλος έντασης, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς, ακόμη και με το σημερινό χαμηλό επίπεδο των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων, που μπορεί να καταλήξει η υπόθεση. Είναι όμως πιθανό ότι η Ουάσινγκτον προσπαθεί απλά να πιέσει τη Μόσχα σε διάλογο μέσω των αποτελεσματικών καναλιών του «αφοπλισμού», τα οποία ξεχώριζαν πάντα για το υψηλό επίπεδο αξιοπιστίας που διέθεταν.

Σε κάθε περίπτωση, η τύχη της Συνθήκης INF σήμερα εξαρτάται πρωτίστως από το αν η ρωσική πλευρά είχε αποφασίσει να κατασκευάσει εκ νέου πυραύλους των κλάσεων που έχουν καταστραφεί σύμφωνα με τους όρους της Συνθήκης. Αν έχει ληφθεί μια τέτοια απόφαση, τότε, όταν οι ΗΠΑ θα διαθέτουν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία –να είστε σίγουροι– θα εγκαταλείψουν τη Συνθήκη. Αν όχι, τότε μάλλον ισχύει το δεύτερο σενάριο. Προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα δίαυλο επικοινωνίας με εμπιστοσύνη μέσω του διαλόγου στον τομέα του ελέγχου των εξοπλισμών. Μια προσπάθεια που είναι μια ακόμη απόδειξη της τάσης των ΗΠΑ για την αποκατάσταση των κανονικών επαφών με τη Ρωσία.

Ο Αλεξάντρ Τσέκοφ, είναι λέκτορας του τμήματος διεθνών σχέσεων και εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας του Κρατικού Πανεπιστημίου Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας (MGIMO) και αναλυτής στο πρακτορείο «Βνέσναγια Πολίτικα» («Εξωτερική Πολιτική».