«Η Μακεδονία των Νεοτούρκων»

Υπό τον ανωτέρω τίτλο, το Κέντρο Βαλκανικών Σπουδών του Εθνικού Ινστιτούτου Aνατολικών Γλωσσών και Πολιτισμών (INALCO) διοργάνωσε χθες ημερίδα στην έδρα του στο Παρίσι, με τη στήριξη του Επιστημονικού Συμβουλίου του Inalco και του υπουργείου Παιδείας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Κατά την ημερίδα καθηγητές και ακαδημαϊκοί διδάκτορες παρουσίασαν διαφορετικές πτυχές του κινήματος των Νεοτούρκων που εκδηλώθηκε στην περιοχή της Μακεδονίας το 1908.

Στην πρώτη ενότητα υπό το γενικό τίτλο «Τα εδάφη», ο Σπύρος Καράβας (επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου) μίλησε για «το ελληνικό σχέδιο του 1909» που κρυβόταν πίσω από τον «αγώνα για τη μακεδονική γη».

Επικαλούμενος τις σχετικές εκθέσεις του ύπατου αρμοστή των Σερρών, Αντ. Σαχτούρη, ο καθηγητής αναφέρθηκε στους «μηχανισμούς της βουλγαρικής και ελληνικής προπαγάνδας» που αντιπαρατίθεντο την εποχή εκείνη για την προσάρτηση των εδαφών της Δυτικής Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας.

Το «ελληνικό σχέδιο του 1909» αφορούσε στην αγορά ενός μεγάλου τμήματος των τσιφλικιών, που κάλυπταν «στρατηγικής σημασίας περιοχές» και στην, εν συνεχεία, παραχώρηση της ιδιοκτησίας στους καλλιεργητές, έναντι αποπληρωμής δανείου. Αυτό θα συνέβαινε με την παράλληλη εγκατάσταση ελληνόφωνων πληθυσμών στις εν λόγω περιοχές.

«Προφανώς, το εν λόγω σχέδιο προσάρτησης εδαφών δεν υπήρξε επινόηση κάποιων μακιαβελικών πολιτικών προσδοκιών της ελληνικής πλευράς. Η διπλή αυτή διαδικασία εθνικοποίησης γαιών παρέπεμπε στο εγχείρημα του Βίσμαρκ το 1870 και στο γερμανικό εθνικισμό επί της γερμανοποίησης της Πολωνίας. Ως εκ τούτου, η ιδέα δεν ήταν άγνωστη στους Έλληνες εθνικιστές του 1909 (…) Έλαβε, όμως διαφορετικό περιεχόμενο και τροπή συνδεόμενη με το αγροτικό ζήτημα και το σχέδιο εκτουρκισμού της Μακεδονίας από τους Νεότουρκους».

Χαρακτηριστικό για τη σύγχυση επί της εθνικής ταυτότητας των γαιών, κατά την περίοδο εκείνη, το σλόγκαν «η Μακεδονική γη στους Μακεδόνες», με τον ύπατο αρμοστή Σαχτούρη να διασφαλίζει, κάποια χρόνια αργότερα, ένα έστω minimum των ελληνικών διεκδικήσεων στην περιοχή.

Στην ίδια ενότητα, ο επιστημονικός επί κεφαλής του INALCO, Bernard Lory, μίλησε για «τις σημειολογικές μεταβολές» που προκάλεσε το κίνημα των Νεότουρκων στις εθνοτικές κοινότητες του Μοναστηρίου, όπως αυτές αποτυπώθηκαν στην καθημερινότητα των κατοίκων. Οι βασικές κοινότητες της περιοχής διαχωρίζονται με βάση το «θρησκευτικό στοιχείο» σε μουσουλμάνους, εβραίους και χριστιανούς, που διακρίνονται σε πατριαρχικούς/ εξαρχικούς. Με βάση το «γλωσσικό στοιχείο» χωρίζονται αφενός σε τουρκόφωνους και αφετέρου σε πατριαρχικούς που είναι στην πλειονότητά τους ελληνόφωνοι, με ένα τμήμα σλαβοφώνων και αλβανοφώνων. Οι εξαρχικοί είναι, κυρίως, σλαβόφωνοι, ενώ υπάρχουν ακόμη Εβραίοι που ομιλούν την ισπανική και αθίγγανοι που ομιλούν τη ρουμανική.

Στηριζόμενος σε συμπεράσματα από τη μελέτη διαφόρων πτυχών της «κοινωνικής έκφρασης» των κατοίκων (λεξιλόγιο, γλώσσα επικοινωνίας, έντυπα και εφημερίδες πινακίδες καταστημάτων, καρτ-ποστάλ, ήθη και έθιμα διαφορετικών κοινοτήτων κ.λπ.), ο καθηγητής ανέφερε ότι παρατηρείται μία σταδιακή υποχώρηση της ελεύθερης έκφρασης που ίσχυε μέχρι τότε στο πλαίσιο μίας ομαλής «διακοινοτικής επικοινωνίας» που υπήρξε, κατά κύριο λόγο, «πολύγλωσση».

Μέχρι λίγο πριν την επανάσταση των Νεοτούρκων, «το 80% του πληθυσμού του Μοναστηρίου μπορεί και συνεννοείται σε τρεις τουλάχιστον γλώσσες», ενώ εφημερίδες των διαφόρων κοινοτήτων, πινακίδες καταστημάτων κ.ά. είναι συχνά γραμμένα σε δύο γλώσσες (π.χ. τούρκικα- βουλγάρικα, ελληνικά- βουλγάρικα ή γαλλικά).

Μετά την επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908 αρχίζει εμφανώς να γίνεται εντονότερη η «έκφραση» των Αλβανόφωνων και παρατηρείται άνθιση του τουρκικού Τύπου που αντικαθιστά σιγά-σιγά τον «κοινοτικό».

Ακολούθως, ο Petar Todorov (υποψήφιος διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο των Σκοπίων) παρουσίασε «την κοινωνικό-πολιτική κατάσταση στην πόλη των Σκοπίων κατά την εμφάνιση των Νεοτούρκων», μιλώντας για τον «καθοριστικό» ρόλο που διαδραμάτισαν οι Αλβανοί στο πλαίσιο της εκδήλωσης, αλλά και της «αντίδρασης» εναντίον του κινήματος αυτού.

Ο κ. Todorov ανέφερε ότι «οι αλβανικές ελίτ στο Βιλαέτι του Κοσόβου», παραμένοντας «χαρακτηριστικά πιστές» στο Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ συνέβαλαν σημαντικά στην καθυστέρηση της εφαρμογής του Συντάγματος και των αλλαγών που επιθυμούσαν οι Νεότουρκοι.

Άλλοι παράγοντες που συνέβαλαν για τις εξελίξεις στην περιοχή, σύμφωνα με τον ομιλητή:

α) οι συγκρούσεις μεταξύ πατριαρχικών (κυρίως Σέρβοι) και εξαρχικών (κυρίως Βούλγαροι) που άρχισαν ήδη να εκδηλώνονται από τον Αύγουστο του 1908, γεγονός που παρεμπόδισε την επιδιωκόμενη «ειρήνευση».

β) η μικρή ισχύς άλλων πολιτικών εκφράσεων. Υπήρξε ένα «ελληνικό σχήμα» το οποίο παρέμεινε σχεδόν ανενεργό, ενώ το εβραϊκό παρέμεινε σχεδόν αδιάφορο προς αυτά τα ζητήματα.

Τα στοιχεία αυτά σε συνδυασμό με τη «γεωγραφική θέση της περιοχής» και τη «διοικητική αδυναμία» οδήγησαν τους Νεότουρκους σε αποτυχία να ξεπεράσουν τα προβλήματα και να θέσουν υπό έλεγχο την περιοχή, στην οποία επικράτησαν οι Αλβανοί.

Στην επόμενη ενότητα, ο ερευνητής-συνεργάτης του Inalco, Γιώργος Κωστακιώτης, παρουσίασε «το κίνημα των Νεότουρκων μέσα από κείμενα της ελληνικής λογοτεχνίας», κάνοντας μία συγκριτική παράθεση στοιχείων που εμφανίζονται στα μυθιστορήματα των Στρατή Μυριβίλη (Ο Βασίλης ο Αρβανίτης,1943), Χρήστου Σαμουηλίδη (Ακριτική γενιά, 1972) και Ρέας Σταθοπούλου (Ο Βασιλιάς των αριθμών, 2006).

Τέλος, η επιστημονική επί κεφαλής του τμήματος του Inalco, Joëlle Delègre, παρουσίασε πώς η ε/φ Journal de Salonique, παρουσίασε το κίνημα των Νεότουρκων μέσα από τα δημοσιεύματα περιόδου ενός έτους από την εκδήλωση του κινήματος τον Ιούλιο του 1908.

Με ιδιοκτήτη και εκδότη των Εβραίο, Saadi Lévy, η εν λόγω εφημερίδα διατηρεί μία στάση υπέρ του «οθωμανισμού», παρουσιάζοντας σταδιακά την Τουρκία «ως μία ευρωπαϊκή χώρα, η οποία θα πρέπει να απολαμβάνει το σεβασμό των άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων».

Η εφημερίδα αποπνέει, επίσης, και τις προσδοκίες μίας εβραϊκής ελίτ που τάσσεται υπέρ μίας «εβραιο-μουσουλμανικής συγκυριαρχίας» (condominium) για τα εδάφη της Μακεδονίας, εν αντιθέσει με την εβραϊκή ελίτ της Κωνσταντινούπολης που είναι περισσότερο φίλα προσκείμενη στην ιδέα του σιωνισμού.

Συνολικά, η ημερίδα χαρακτηρίστηκε από την εμβάθυνση στην επιστημονική ιστορική μελέτη της περιοχής κατά την περίοδο των αρχών του 20ου αιώνα με συμμετέχοντες, κατά κύριο λόγο, ιστορικούς επιστήμονες που εκπονούν διδακτορικές μελέτες επί παρεμφερών θεμάτων.
http://e-dragoumanos.gr/?p=4574