Συμφέρει την Ελλάδα να χρεοκοπήσει και να αρνηθεί να πληρώσει μέρος του χρέους της;

Το Καταραμένο Μνημόνιο

του Αλκη Ιωαννίδη
Οι περισσότεροι από εμάς θα έχουν προσέξει ότι το μεγαλύτερο μέρος του «λαού» είναι αρνητικό προς το μνημόνιο, κάτι το οποίο επιβεβαιώθηκε και από τις πρόσφατες εκλογές παρά την σχετικά ικανοποιητική επίδοση του κυβερνώντος κόμματος. Συνεπώς θα ήθελα εδώ – για μία ακόμα φορά – να αναφερθώ στα διάφορα επιχειρήματα κατά του μνημονίου και να δούμε εάν
και σε ποιο βαθμό ισχύουν.
Παρακαλώ από καρδιάς τους όσους αναγνώστες να διαβάσουν το κείμενο αυτό με ανοικτό μυαλό – εδώ που βρισκόμαστε είναι σημαντικό να μπορέσουμε να συζητήσουμε και να αναλύσουμε την κατάσταση σοβαρά και σε βάθος χωρίς κομματικές ή συναισθηματικές κορώνες… Επίσης ζητώ συγνώμη για το μέγεθος του κειμένου. Ωστόσο είναι τόσα τα έωλα επιχειρήματα τα οποία ακούγονται από τα ΜΜΕ, τους πολιτικούς ή και τους πολίτες στα καφενεία που δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να αναφερθούμε σε καθένα από αυτά. Δυστυχώς αυτός είναι και ο λόγος που φοβάμαι ότι η προσπάθεια μου, όπως και τόσων άλλων, θα πέσει στο κενό: Είναι τόσο πιο εύκολο να παπαγαλίζει κανείς σλόγκαν και εύηχα συνθήματα παρά να διαβάσει και να κατανοήσει ένα τόσο μακρύ κείμενο… Ωστόσο η ελπίδα πεθαίνει πάντοτε τελευταία!
Όσοι από εσάς βαριέστε να διαβάσετε όλο το κείμενο, μπορείτε να επικεντρωθείτε στα επιχειρήματα τα οποία σας ενδιαφέρουν περισσότερο.

1. Τα μέτρα του μνημονίου είναι δυσάρεστα
Αυτό είναι ένα πολύ ανθρώπινο συναίσθημα. Αλλά είναι ακριβώς αυτό – συναίσθημα και όχι επιχείρημα. Προφανώς τα μέτρα είναι δυσάρεστα καθότι η χώρα μας – πριν το μνημόνιο – ουσιαστικά πτώχευσε. Το ερώτημα δεν είναι εάν τα μέτρα είναι δυσάρεστα αλλά εάν θα ήταν περισσότερο δυσάρεστα χωρίς το μνημόνιο και τα χρήματα της Ε.Ε. και του ΔΝΤ. Αυτό το εξηγούμε περισσότερο παρακάτω.

2. Το μνημόνιο μπορούσε να αποφευχθεί
Αυτό είναι ένα ακόμα έωλο επιχείρημα το οποίο χρησιμοποιεί συχνά κυρίως η ΝΔ για να δικαιολογήσει την αρνητική της ψήφο στο μνημόνιο. Πραγματικά έχει ιστορικό και πολιτικό ενδιαφέρον εάν και πως θα μπορούσαμε να αποφύγουμε τον εξευτελισμό της διεθνούς επιτήρησης μέσω του μνημονίου. Αλλά είναι προφανές ότι αυτή την στιγμή, αυτό δεν είναι επιχείρημα εναντίων του μνημονίου. Είναι σαν να λέμε ότι εάν είχαμε σταματήσει το κάπνισμα θα είχαμε αποφύγει τον καρκίνο. Ναι, όντως, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να κάνουμε χημικοθεραπεία τώρα που έχουμε δυστυχώς καρκίνο! (a)

3. Κάθε χώρα που έχει υπαχθεί στο ΔΝΤ έχει αποτύχει οικονομικά
Αυτό είναι ένα ακόμα έωλο επιχείρημα για τους εξής λόγους:
Α) Κατ αρχήν δεν ισχύει – υπάρχουν αρκετές χώρες που μετά την βοήθεια του ΔΝΤ μπόρεσαν και αντέστρεψαν την οικονομική τους κρίση. Η γειτονική μας Τουρκία είναι ένα καλό παράδειγμα.
Β) Αν και είναι γεγονός ότι πολλές χώρες που υπάγονται στο ΔΝΤ τελικά υποκύπτουν στα τραύματα τους, αυτό δεν σημαίνει ότι φταίει το ΔΝΤ. Είναι σαν να λέμε ότι δεν θέλουμε να πάμε στο νοσοκομείο καθότι πολύ άρρωστοι γιατί πολλοί άρρωστοι τελικά πεθαίνουν στα νοσοκομεία. Το προφανές είναι ότι αν δεν πάμε στο νοσοκομείο θα πεθάνουμε σίγουρα.

4. Το ΔΝΤ δεν προστατεύει τα δικά μας συμφέροντα αλλά των δανειστών μας
Αυτό ισχύει εν μέρει. Το ΔΝΤ υπάρχει τόσο για να βοηθήσει τις χώρες που έχουν πρόβλημα (και γι αυτό όλες οι χώρες συμπεριλαμβανομένου και της Ελλάδος χρηματοδοτούν κάθε χρόνο το ΔΝΤ) όσο και για να μειώσει τα προβλήματα στην παγκόσμια οικονομία από την κατάρρευση μιας συγκεκριμένης χώρας. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι το ΔΝΤ θέλει το «κακό» μας. Τόσο η Ελλάδα όσο και οι δανειστές της, αυτήν την στιγμή τουλάχιστον, θέλουν το ίδιο πράγμα, την αποφυγή της χρεοκοπίας της Ελλάδος. Δείτε και την επόμενη ερώτηση:

5. Συμφέρει την Ελλάδα να χρεοκοπήσει και να αρνηθεί να πληρώσει μέρος του χρέους της;
Μεγάλο μέρος της αριστεράς, και όχι μόνο, προτάσσει αυτό το επιχείρημα ως την αντιπρόταση της προς το μνημόνιο. Όμως, τουλάχιστον αυτήν την χρονική στιγμή, αυτό είναι ένα ακόμα λανθασμένο επιχείρημα, καθότι τα μέτρα του μνημονίου τώρα προσπαθούν να μειώσουν το πρωτογενές έλλειμμα και όχι να αποπληρώσουν τα δάνεια μας (ούτε καν τους τόκους).
Το 2009 έκλεισε με το τεράστιο έλλειμμα του 15+% του ΑΕΠ. Συν αυτού, το ασφαλιστικό μας σύστημα, λόγω της υπογεννητικότητας, κακοδιαχείρισης και εισφοροδιαφυγής, θα έχει τεράστιο πρόβλημα στο προσεχές μέλλον. Που σημαίνει ότι εάν δεν παίρναμε μέτρα, το έλλειμμα δεν θα μειωνόταν αλλά θα αυξανόταν στο μέλλον. Αυτό το έλλειμμα χρειάζεται συνεχώς ΝΕΑ δάνεια για να χρηματοδοτηθεί.
Εάν λοιπόν η Ελλάδα χρεοκοπούσε και αρνούνταν να πληρώσει τα τοκοχρεολύσια για το τρέχον έτος, τότε προφανέστατα, οι ξένοι (και οι Έλληνες) θα αρνούνταν να συνεχίσουν να δανείζουν στην Ελλάδα. Αυτό είναι εύκολα κατανοητό: ποιος λογικός άνθρωπος θα δάνειζε σε ένα κράτος το οποίο μόλις αρνήθηκε να αποπληρώσει τα υπάρχοντα δάνεια του; Το αποτέλεσμα αυτού είναι η Ελλάδα να μην μπορεί να χρηματοδοτήσει το τρέχον έλλειμμα της.
Με άλλα λόγια, εάν διαλέγαμε να μειώσουμε το χρέος μας ΤΩΡΑ, θα έπρεπε να μειώσουμε το τρέχον έλλειμμα μας όχι στο 9% περίπου που ζητάει το μνημόνιο για φέτος αλλά στο 0%. (b) Μπορείτε να φανταστείτε τι θα σημαίνει αυτό για τους μισθούς, συντάξεις, επενδύσεις, νοσοκομεία κτλ. Οι περικοπές θα έπρεπε να είναι πολλαπλάσιες από αυτές που γίνονται τώρα. Και αυτό είναι τόσο προφανές που με κάνει να αναρωτιέμαι εάν αυτοί που προτείνουν την χρεοκοπία ΤΩΡΑ ως μαγική λύση, είναι ηλίθιοι ή απλώς απατεώνες και λαϊκιστές.
Προσέξετε ότι αυτή η απλή ανάλυση αγνοεί τα επιπρόσθετα προβλήματα που μια τέτοια χρεοκοπία θα δημιουργούσε στην Ελληνική οικονομία από την κατάρρευση σχεδόν όλων των Ελληνικών τραπεζών που είχαν αγοράσει ελληνικά χρεόγραφα. Και το κράτος δεν θα μπορούσε να τις σώσει ή έστω να τις κρατικοποιήσει γιατί δεν θα έχει τα χρήματα. Μια κατάρρευση των τραπεζών μπορεί να ακούγεται ευχάριστα στα αυτιά μερικών αριστερών αλλά θα σήμαινε ακόμα περισσότερους ανέργους και αλυσιδωτές καταρρεύσεις άλλων εταιριών οι οποίες χρησιμοποιούν τις τράπεζες για την χρηματοδότηση τους.
Ωστόσο, το θέμα της αναδιάρθρωσης του χρέους πρέπει να επανεξεταστεί σοβαρά σε μερικά χρόνια από τώρα όταν, λόγω των μέτρων του μνημονίου, έχουμε καταφέρει να αποκτήσουμε πρωτογενές πλεόνασμα. Ωστόσο αυτό είναι κάτι το οποίο δεν αφορά το παρόν και καλύτερα είναι να αποφύγουμε τέτοιες συζητήσεις τώρα οι οποίες δεν βοηθάνε την σημερινή προσπάθεια.

6. Το μνημόνιο είναι πολύ αυστηρό
Πραγματικά, δεν υπάρχει κάτι μαγικό στους συγκεκριμένους στόχους μείωσης του ελλείμματος ή στο επιτόκιο 5% που μας δανείζει η Ε.Ε. (το «κακό» ΔΝΤ μας δανείζει με μικρότερο επιτόκιο). Θεωρητικά θα μπορούσαν να είναι περισσότερο ή λιγότερο αυστηροί.
Προσωπικά αμφιβάλω ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να πάρει πολύ καλύτερους όρους. Ήδη η Ελλάδα πήρε το μεγαλύτερο ποσό που έχει δοθεί ποτέ (αν και είμαστε μια σχετικά μικρή χώρα) παρά το γεγονός ότι η κρίση στην χώρα μας ήταν σχεδόν εξολοκλήρου εξαιτίας της δικής μας κακοδιαχείρισης, κάτι που λογικά έκανε τους Ευρωπαίους αρνητικά διακείμενους απέναντι μας. Και το μνημόνιο, αν και αυστηρό, δεν είναι παράλογο: για το 2010 ζήτησε μείωση του ελλείμματος στο 9%, το οποίο είναι επίσης ένα πολύ μεγάλο έλλειμμα. Για το 2011 ζήτησε 7%. Πάλι ένα μεγάλο νούμερο. Τι να μας ζητήσουν οι άνθρωποι, να αφήσουμε το έλλειμμα στο 14%;
Όμως, όπως και να είναι, το μνημόνιο ως έχει είναι γεγονός. Το μόνο ερώτημα ΤΩΡΑ είναι κατά πόσον η Ελλάδα μπορεί να ζητήσει επαναδιαπραγμάτευση του μνημονίου. Υπάρχουν δύο τρόποι να προσπαθήσουμε να κάνουμε αυτό:
Α. Να είμαστε «ανυπάκουα» παιδιά, να μην πάρουμε τα συμφωνηθέντα μέτρα, να παραλύσουμε την χώρα με απεργίες, η αντιπολίτευση να κάνει μόνο ισοπεδωτικά αρνητική κριτική κτλ. ή
Β. Να κάνουμε ότι μπορούμε για να πετύχουμε τους στόχους που συμφωνήσαμε και με την αξιοπιστία που αυτό μας δίνει να ζητήσουμε κάτι περισσότερο (π.χ. μείωση επιτοκίου, επιμήκυνση χρόνου των δανείων, ίσως και επαναδιαπραγμάτευση του χρέους).
Είναι προφανές μου φαίνεται πως η λύση Β είναι η μόνη ρεαλιστική, όσο και δελεαστικό να είναι να παίξουμε τους μάγκες στους χαζοευρωπαίους. Ήδη πολλές Ευρωπαϊκές χώρες μας έχουν (δικαιολογημένα) στην μπούκα του κανονιού. Άλλωστε πολλά από τα μέτρα τα οποία στοχεύουν στην εξυγίανση του δημοσίου (π.χ. περιορισμός της σπατάλης και της διαφθοράς στα νοσοκομεία) πρέπει να γίνουν όσο πιο γρήγορα γίνεται ανεξάρτητα από το μνημόνιο.

7. Το μνημόνιο προτείνει τα λάθος μέτρα
Αυτό είναι σίγουρα το σοβαρότερο επιχείρημα αν και είναι δύσκολο να έχει κανείς απόλυτη άποψη λόγω της πολυπλοκότητας της κατάστασης και της οικονομίας. Μερικές από αυτές τις κριτικές είναι οι εξής:

Α. Τα μέτρα του μνημονίου μεγαλώνουν το έλλειμμα λόγω της ύφεσης που δημιουργούν
Πραγματικά οι επιπλέον φόροι και περικοπές μειώνουν την ζήτηση στην αγορά που συνεπάγεται μείωση των φορολογικών εσόδων. Ωστόσο είναι προφανές ότι στις περισσότερες περιπτώσεις το τελικό αποτέλεσμα είναι η μείωση του ελλείμματος: για να εξηγήσω, εάν το κράτος μειώσει π.χ. τους μισθούς στο δημόσιο τομέα κατά 20%, γλιτώνει π.χ. 20 ευρώ. Ακόμα και εάν η ζήτηση στην αγορά μειωθεί με το ίδιο ποσό (δηλαδή 20 ευρώ), θα μειωθούν μεν οι εισπράξεις ΦΠΑ αλλά λιγότερο σε απόλυτα νούμερα από την συνολική μείωση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ελλάδας όπου ένα μεγάλο μέρος της κατανάλωσης πάει σε εισαγωγές. Και αυτό πραγματικά έγινε: οι εισαγωγές φαίνονται πεσμένες κατά 20-30% φέτος.
Μερικοί δείχνουν τα περιορισμένα δημόσια έσοδα ως απόδειξη του αντιθέτου. Όμως τα δημόσια έσοδα είναι πεσμένα και λόγω της διάλυσης του φοροεισπρακτικού μηχανισμού αλλά και λόγω της μείωσης της κατανάλωσης όχι τόσο λόγω των περικοπών μισθών αλλά λόγω της γενικότερης ανασφάλειας των Ελλήνων. Και αυτή η ανασφάλεια θα επιδεινωνόταν εάν το κράτος αντί να προσπαθήσει να βάλει μια τάξη στα οικονομικά του, έκανε νέες παροχές.

Β. Θα έπρεπε να υπάρχουν περισσότερα αναπτυξιακά μέτρα
Με αυτό δεν διαφωνεί κανείς σε θεωρητικό επίπεδο. Ωστόσο:
i) Τα αναπτυξιακά μέτρα κοστίζουν τώρα ενώ τα – όποια – αποτελέσματα εμφανίζονται πολλά χρόνια μετά. Αυτό σημαίνει ότι για να μπορέσει να πάρει αναπτυξιακά μέτρα το κράτος τώρα χωρίς να αυξήσει το τεράστιο έλλειμμα, χρειάζονται ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕΣ περικοπές. Το να ζητάει κανείς αναπτυξιακά μέτρα χωρίς να λέει που θα βρεθούν τα χρήματα τώρα, είναι λαϊκισμός.
ii) Με την κρίση και την ανασφάλεια στα σημερινά επίπεδα, είναι αμφίβολο εάν θα γίνουν πολλές επενδύσεις τώρα όποια και να είναι τα αναπτυξιακά μέτρα. Χρειάζονται πρώτα δημοσιονομική προσαρμογή για να μειώσουν την ανασφάλεια των επενδυτών και διαρθρωτικές αλλαγές για να μειώσουν την γραφειοκρατία.
Ωστόσο, σε γενικές γραμμές συμφωνούμε ότι σύντομα θα χρειαστούν αναπτυξιακά μέτρα. Κάθε συγκεκριμένη και κοστολογημένη πρόταση έχει ενδιαφέρον εδώ.

Γ. Τα μέτρα είναι κοινωνικά άδικα
Σίγουρα με τα μέτρα αυτά πλήττονται άνθρωποι οι οποίοι είναι φτωχοί ή/και δεν φταίνε για την κρίση. Ωστόσο θα πρέπει να είμαστε ρεαλιστές:
i) Όταν καταρρέει οικονομικά μια ολόκληρη χώρα, είναι δυστυχώς αναπόφευκτο ότι θα πληρώσουν όλοι, δίκαιοι και άδικοι… Αυτό είναι λυπηρό αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα.
ii) Η μεγαλύτερη κοινωνική αδικία στην χώρα μας είναι λόγω της φοροδιαφυγής. Η τρόικα θα ήταν πραγματικά χαρούμενη εάν μπορούσαμε να πατάξουμε την φοροδιαφυγή. Δεν είναι αυτή που μας εμποδίζει από το να το κάνουμε. Είναι η ανικανότητα του κράτους και τα μικροκομματικά συμφέροντα. Καλά θα ήταν η ΝΔ, αριστερά και λοιπές «αντιμνημονιακές» δυνάμεις να κάνουν συγκεκριμένες προτάσεις προς αυτήν την κατεύθυνση (όχι γενικόλογα ευχολόγια όμως).
iii) Η δεύτερη μεγαλύτερη κοινωνική αδικία στην χώρα μας είναι η προνομιακή μεταχείριση των δημοσίων υπαλλήλων σε σχέση με αυτούς στον ιδιωτικό τομέα και τους ανέργους. Αυτό δεν ισχύει για όλους προφανώς αλλά είναι γνωστό ότι μεγάλο μέρος των δημοσίων υπαλλήλων απολαμβάνουν υπέρογκες αμοιβές, μονιμότητα και ατιμωρησία ενώ συχνά έχουν κακή συμπεριφορά προς τους πολίτες και δουλεύουν πολύ λίγο σε ωράρια και ένταση. Οι αριστερές δυνάμεις που κόπτονται για την ενίσχυση του δημοσίου τομέα, θα έπρεπε να πρωτοστατούν στην προσπάθεια εξορθολογισμού του και όχι να αντιπαλεύονται κάθε αλλαγή.
iv) Θεωρητικά θα μπορούσαν να μπουν μεγαλύτεροι φόροι σε «πλούσιους», αν και ήδη οι φόροι στην Ελλάδα είναι γενικά υψηλοί (ιδίως οι φόροι στην ακίνητη περιουσία). Ωστόσο σε μια μεικτή οικονομία σαν την δική μας, δεν μπορούμε να ανεβάσουμε τους φόρους αυτούς σε τρελά επίπεδα χωρίς να σκοτώσουμε την επιχειρηματικότητα και να μεγαλώσουμε κι άλλο την φοροδιαφυγή. Ωστόσο εάν υπάρχουν συγκεκριμένες προτάσεις, προφανώς αυτές μπορούν να συζητηθούν.

Δ. Θα πρέπει να γίνουν ταχύτερες διαρθρωτικές αλλαγές
Σε αυτό θα συμφωνήσω 100%.
• Είναι αστείο ΚΑΘΕ κυβέρνηση τα τελευταία 20 χρόνια να λέει ότι θα απλοποιήσει την διαδικασία του ίδρυσης νέων εταιριών, και να μην έχει γίνει τίποτα.
• Είναι απαράδεκτο το ΣτΕ να ανατρέπει μετά από χρόνια καθυστέρησης, επενδύσεις δισεκατομμυρίων που είχαν μάλιστα ψηφιστεί από την βουλή βασισμένο σε συνταγματικές ακροβασίες.
• Είναι απίστευτο ότι για να γίνει οτιδήποτε μεγαλύτερο από κοτέτσι να χρειάζεται νομοθετική ρύθμιση.
• Είναι λυπηρό ή χώρα να μην έχει ακόμα κτηματολόγιο ή δασολόγιο.
• Είναι εξωφρενικό να συνεχίζουμε να έχουμε κλειστά επαγγέλματα, σε βάρος του κοινωνικού συνόλου.
Και η λίστα θα μπορούσε να συνεχίζεται για πολλές σελίδες. Ωστόσο για αυτά δεν φταίει το μνημόνιο. Αντιθέτως η τρόικα πιέζει συνέχεια για επιτάχυνση των αλλαγών αυτών. Η καθυστέρηση οφείλεται στο βαθύ ΠΑΣΟΚ το οποίο πολεμάει τις αλλαγές και στην δημόσια διοίκηση και τα συνδικάτα τα οποία συνειδητά ή όχι υποσκάπτουν κάθε προσπάθεια αλλαγής η οποία μπορεί να τα ξεβολέψει. Πως το περνάνε αυτό ως αριστερή άποψη είναι ένα από τα νεοελληνικά παράδοξα…

Τελειώνοντας, θέλω να πω ότι στην οικονομία υπάρχουν πάντοτε πολλές απόψεις και πολλές θεωρίες, και συχνά αυτές εξαρτιούνται από τις πολιτικές ή ιδεολογικές αντιλήψεις του κάθε αναλυτή ή οικονομολόγου. Ωστόσο, στην συγκεκριμένη περίπτωση της Ελλάδας, το μνημόνιο είναι μονόδρομος ανεξάρτητα της πολιτικής μας τοποθέτησης. Είμαστε χρεοκοπημένοι και πρέπει να περιορίσουμε τις δαπάνες μας και να μεγαλώσουμε τα έσοδα μας. Και όσο και να μας εκνευρίζει αυτή η έλλειψη επιλογής πρέπει να συγκρατήσουμε την όρεξη «ανυπακοής» μας γιατί αλλιώς αυτοί που θα πληρώσουν την νύφη ακόμα ακριβότερα είμαστε εμείς και κανένας άλλος.
_______________________________
(a) Παρεμπιπτόντως, είναι αμφίβολο ότι θα μπορούσαμε να αποφύγουμε το μνημόνιο με το να αντλήσουμε λίγα παραπάνω χρήματα από τις αγορές πριν γιγαντωθεί η κρίση ή με το να πάρουμε λίγα και ήπια μέτρα λίγους μήνες νωρίτερα. Το χρέος και το έλλειμμα της Ελλάδος ήταν (είναι) τέτοια, η αξιοπιστία μας τόσο χαμηλή και η διεθνής κρίση και η αστάθεια που αυτή συνεπάγεται τόση, που δεν υπήρχε περίπτωση να αποφύγουμε το μνημόνιο τόσο εύκολα. Η πραγματική ευκαιρία να αποφύγουμε το μνημόνιο πραγματικά υπήρχε μόνο στα 5+ χρόνια διακυβέρνησης από την κυβέρνηση Καραμανλή. Χωρίς βέβαια να διαφωνώ ότι θα ήταν καλό και η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ να ήταν πιο γρήγορη στο να πάρει μέτρα.
Επίσης ας μην ξεχνάμε ότι εάν είχαν παρθεί μέτρα νωρίτερα (είτε από την ΝΔ ή το ΠΑΣΟΚ), τα μέτρα αυτά δεν θα ήταν πολύ διαφορετικά από αυτά που επιβάλλει το μνημόνιο έτσι κι αλλιώς.
(b) Για να είμαστε απόλυτα ακριβείς, θα έπρεπε να μειώσουμε το έλλειμμα λίγο λιγότερο καθότι χρειαζόμαστε μόνο πρωτογενές πλεόνασμα, δηλαδή χωρίς τους τόκους τους οποίους θα αρνούμαστε να πληρώσουμε. Ωστόσο η μείωση που θα χρειαζόταν είναι σίγουρα περισσότερη από αυτή που ζητάει το μνημόνιο.
E-ROOSTER