Το κουρδικό αδιέξοδο

Η σύλ­λη­ψη του Ο­τσα­λάν α­πο­τε­λεί πραγ­μα­τι­κό μπού­με­ραν­γκ για το τουρ­κι­κό κα­τε­στη­μέ­νο. Α­κό­μα και αν βρα­χυ­πρό­θε­σμα κα­τορ­θώ­σει να ε­λέγ­ξει τις ε­ξε­λί­ξεις -πράγ­μα ε­ξαι­ρε­τι­κά αμ­φί­βο­λο- δεν θα βγει κερ­δι­σμέ­νο α­πό τα βα­σα­νι­στή­ρια στα ο­ποί­α υ­πο­βά­λει τον Ο­τσα­λάν, τον ο­ποί­ο ­με­τέ­βα­λε σε ε­θνι­κό η­γέ­τη ό­λων των Κούρ­δων.

Συγγραφέας: Γ. Καραμπελιάς
Άρδην τ. 18
H σύλ­λη­ψη του Α­μπντου­λάχ Ο­τσα­λάν α­πο­τέ­λε­σε προ­φα­νώς μια νί­κη για το τουρ­κι­κό φα­σι­στι­κό κα­θε­στώς, για τους Αμε­ρι­κα­νούς και τους Ισ­ρα­η­λι­νούς συμ­μά­χους τους. Πρό­κει­ται ό­μως για μια νί­κη πύρ­ρεια, η ο­ποί­α εί­ναι αμ­φί­βο­λο αν θα λει­τούρ­γη­σει α­κό­μα και βρα­χυ­πρόθεσμα. Α­ντί­θε­τα, εί­ναι βέ­βαιο ό­τι, με­σο­πρό­θε­σμα και μα­κρο­πρό­θε­σμα, θα ε­πι­τεί­νει τό­σο τις α­ντι­θέ­σεις α­νά­με­σα στους “συμ­μά­χους” της ε­παί­σχυ­ντης ε­πι­χεί­ρη­σης του Να­ϊ­ρό­μπι ό­σο και θα ε­πι­τα­χύ­νει την δια­μόρ­φω­ση της ε­θνι­κής συ­νεί­δη­σης του κουρ­δι­κού λα­ού. Έ­τσι, αυ­τό που έ­μοια­ζε έ­ως τώ­ρα ως το α­διέ­ξο­δο του κουρ­δι­κού ε­θνι­κού κι­νή­μα­τος, με­τα­βάλ­λε­ται στα­δια­κά και σε α­διέ­ξο­δο των ί­διων των α­ντι­πά­λων του κουρ­δι­κού λα­ού.

Το “α­διέ­ξο­δο” του κουρ­δι­κού κι­νή­μα­τος εί­ναι συ­νέ­πεια της τρι­χο­τό­μη­σης του κουρ­δι­κού λα­ού α­νά­με­σα στα τρί­α ι­σχυ­ρό­τε­ρα και ε­πε­κτα­τι­κό­τε­ρα κρά­τη της πε­ριο­χής, την Τουρ­κί­α, το Ι­ράν και το Ι­ράκ -για να μην α­να­φέ­ρου­με αυ­τούς που ζουν στη Συ­ρί­α και τις χώ­ρες που προ­ήλ­θαν α­πό την διά­λυ­ση της Σο­βιε­τι­κής Έ­νω­σης- μη μπο­ρώντας έτσι να βρουν κα­νέ­να μό­νι­μο στή­ριγ­μα στον α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό τους α­γώ­να, ο ο­ποί­ος εί­ναι υ­πο­χρε­ω­τι­κά τρι­χο­το­μη­μέ­νος. Πράγ­μα­τι, οι Κούρ­δοι του κά­θε κρά­τους διε­ξή­γα­γαν μέ­χρι σή­με­ρα μό­νοι τους τον α­γώ­να στο δι­κό τους κρά­τος, ό­χι μό­νο για­τί η φε­ου­δα­λι­κή και πα­τριαρ­χι­κή ορ­γά­νω­ση της κοι­νω­νί­ας τους πο­λυ­δια­σπού­σε, ό­σο και -κυ­ρί­ως- για­τί, αν προ­χω­ρού­σαν σε έ­να ε­νο­ποι­η­μέ­νο ε­θνι­κό κί­νη­μα, θα α­ντι­με­τώ­πι­ζαν ταυ­τό­χρο­να και τους τρεις κυ­ριάρ­χους τους.

Μια ι­στο­ρί­α ε­ξε­γέρ­σε­ων
Ο κουρ­δι­κός λα­ός εμ­φα­νί­ζε­ται στην ι­στο­ρί­α α­πό πο­λύ πα­λιά, α­πό τό­τε που τα ιν­δο­ευ­ρω­πα­ϊ­κά φύ­λα θα με­τα­να­στεύ­σουν στην πε­ριο­χή και θα δια­μορ­φω­θεί η κουρ­δι­κή γλώσ­σα -πε­ρί­που την ί­δια πε­ρί­ο­δο με την ά­φι­ξη στην Ελ­λά­δα των ελ­λη­νι­κών φύ­λων. Η γλώσ­σα τους α­νή­κει στον ι­ρα­νι­κό κλά­δο των ιν­δο­ευ­ρω­πα­ϊ­κών γλωσ­σών. Οι Κούρ­δοι, οι ο­ποί­οι ή­ταν πε­ρισ­σό­τε­ρο γνω­στοί ως Μή­δοι, θα ε­ξι­σλα­μι­σθούν και μά­λι­στα, ε­ξαι­τί­ας του α­ντα­γω­νι­σμού με τους Ι­ρα­νούς, θα α­πο­δε­χθούν το σου­νι­τι­κό δόγ­μα και θα συ­νερ­γα­στούν σε μια πρώ­τη πε­ρί­ο­δο με του­ς Ά­ρα­βες και τους Ο­θω­μα­νούς. Ο με­γά­λος η­γέ­της του Ι­σλάμ, ο Σα­λα­δί­νος, που νί­κη­σε τους Σταυ­ρο­φό­ρους, ή­ταν Κούρ­δος. Οι Ο­θω­μα­νοί, για να προ­σε­ται­ρι­στούν τους Κούρ­δους, θα πα­ρα­χω­ρή­σουν ε­κτε­τα­μέ­νη αυ­το­νο­μί­α στα κουρ­δι­κά πρι­γκη­πά­τα, του­λά­χι­στον μέ­χρι τις αρ­χές του 19ου αιώ­να. Ό­μως, α­πό τις αρ­χές του 19ου αιώ­να και τις α­παρ­χές “με­ταρ­ρύθ­μι­σης” της Ο­θω­μα­νι­κής αυ­το­κρα­το­ρί­ας, οι ε­λευ­θε­ρί­ες των Κούρ­δων στα­δια­κά κα­ταρ­γού­νται κι έ­να κύ­μα ε­ξε­γέρ­σε­ων α­πλώ­νε­ται σε ό­λο τον 19ο αιώ­να.

Στην πε­ρί­ο­δο του Α΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου και α­μέ­σως με­τά, οι Κούρ­δοι φε­ου­δάρ­χες συμ­μα­χούν με τους Νε­ό­τουρ­κους και ­τον Κε­μάλ ο ο­ποί­ος τους υ­πό­σχε­ται ό­τι το νέ­ο κρά­τος θα εί­ναι έ­να “κρά­τος Κούρ­δων και Τούρ­κων”. Στην συμ­μα­χί­α αυ­τή συμ­βάλ­λει και το γε­γο­νός ό­τι η Κοι­νω­νί­α των Ε­θνών πα­ρα­χώ­ρη­σε με­γά­λο μέ­λος κουρ­δι­κών ε­δα­φών στο υ­πό­ δη­μιουρ­γί­α με­γά­λο Αρ­με­νι­κό κρά­τος. Ό­μως, με­τά τον ε­ξαν­δρα­πο­δι­σμό των χρι­στια­νι­κών πλη­θυ­σμών α­πό τους Νε­ό­τουρ­κους και τον Κε­μάλ, το νέ­ο κρά­τος θα δια­κη­ρύ­ξει πως “στην Τουρ­κί­α υ­πάρ­χουν μό­νο Τούρ­κοι” και οι Κούρ­δοι τί­θε­νται υ­πό διωγ­μόν. Αυ­τό το γε­γο­νός θα προ­κα­λέ­σει μια σει­ρά με­γά­λων ε­ξε­γέρ­σε­ων που θα διαρ­κέ­σουν α­πό το 1925 έ­ως το 1938 και θα πνι­γούν στο αί­μα.

Με­τά την κα­τα­στο­λή του κουρ­δι­κού κι­νή­μα­τος στην Τουρ­κί­α, το κουρ­δι­κό κί­νη­μα θα έ­χει ως ε­πί­κε­ντρο, μέ­χρι την δε­κα­ε­τί­α του 1980, τους Κούρ­δους του Ι­ράκ και του Ι­ράν. Ό­μως έ­να α­κό­μα βή­μα έ­γι­νε με την εμ­φά­νι­ση του έ­νο­πλου α­ντάρ­τι­κου στο τουρ­κι­κό Κουρ­δι­στάν, ό­που ζει πά­νω α­πό το μι­σό του κουρ­δι­κού λα­ού. Σή­με­ρα λοι­πόν, για πρώ­τη φο­ρά στην πρό­σφα­τη ι­στο­ρί­α, υ­πάρ­χουν κουρ­δι­κά κι­νή­μα­τα και στις τρεις πλευ­ρές των συ­νό­ρων. Πρό­κει­ται για έ­να στοι­χεί­ο τε­ρά­στιας ση­μα­σί­ας, που εν σπέρ­μα­τι ε­μπε­ριέ­χει την δυ­να­τό­τη­τα ε­νο­ποί­η­σης του κουρ­δι­κού ε­θνι­κού κι­νή­μα­τος.

Σε ό­,τι α­φο­ρά την τύ­χη των Κούρ­δων του Ι­ράκ, ε­νώ εί­ναι γνω­στό πως η Τουρ­κί­α ε­πο­φθαλ­μιά τα πε­τρέ­λαια του Κιρ­κούκ και της Μο­σού­λης, α­πό την άλ­λη πλευ­ρά φο­βά­ται ι­διαί­τε­ρα μια πι­θα­νή εν­σω­μά­τω­σή τους στο τουρ­κι­κό κρά­τος. Πρό­κει­ται για έ­να ά­λυ­το δί­λημ­μα για τις άρ­χου­σες τά­ξεις της Τουρ­κί­ας: πώς να πά­ρουν τα πε­τρέ­λαια, σε πε­ρί­πτω­ση δια­με­λι­σμού του Ι­ράκ, χω­ρίς ταυ­τό­χρο­να να ι­σχυ­ρο­ποι­ή­σουν τους Κούρ­δους!

Ο α­γώ­νας στοτουρ­κι­κό Κουρ­δι­στάν
Εί­ναι βέ­βαια προ­φα­νές πως η βα­σι­κή αι­τί­α για την α­να­φαι­νό­με­νη με­τα­στρο­φή της τουρ­κι­κής πο­λι­τι­κής στο Κουρ­δι­κό βρί­σκε­ται στο γε­γο­νός ό­τι ο ε­θνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κός α­γώ­νας των Κούρ­δων της Τουρ­κί­ας έ­χει ρι­ζώ­σει και γί­νε­ται ό­λο και πιο α­πει­λη­τι­κός για τα τουρ­κι­κά συμ­φέ­ρο­ντα.

Το τουρ­κι­κό κρά­τος εί­ναι υ­πο­χρε­ω­μέ­νο να α­ντι­με­τω­πί­ζει τους Κούρ­δους ό­λο και πε­ρισ­σό­τε­ρο σαν έ­ναν κα­τε­χό­με­νο λα­ό που έ­χει φτά­σει στα πρό­θυ­ρα της α­νοι­κτής ε­ξέ­γερ­σης. Γι’ αυ­τό και το τουρ­κι­κό κρά­τος ε­γκαι­νιά­ζει μια νέ­α πο­λι­τι­κή που, πα­ράλ­λη­λα με την κα­τα­στο­λή και τις στρα­τιω­τι­κές ε­πι­χει­ρή­σεις με­γά­λης κλί­μα­κας, ό­πως οι ει­σβο­λές στο Ι­ράκ, θα με­τα­χει­ρί­ζε­ται και πο­λι­τι­κά, οι­κο­νο­μι­κά και δη­μο­γρα­φι­κά ό­πλα για την α­ντι­με­τώ­πι­ση του κουρ­δι­κού κι­νή­μα­τος.

Η χρη­σι­μο­ποί­η­ση των ε­κτο­πί­σε­ων με­γά­λης κλί­μα­κας, έ­τσι ώ­στε να δια­σπα­ρούν οι Κούρ­δοι σε μια ευ­ρύ­τε­ρη πε­ριο­χή, η προ­ώ­θη­ση των φραγ­μά­των στον Τί­γρη και τον Ευ­φρά­τη, ώ­στε να δη­μιουρ­γη­θούν κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα ευ­νο­ϊ­κά προς την τουρ­κι­κή ε­ξου­σί­α, ι­διαί­τε­ρα στον α­γρο­τι­κό πλη­θυ­σμό και, τέ­λος, η προ­σπά­θεια προ­σε­ται­ρι­σμού των Κούρ­δων σου­νι­τών μέ­σω των Ι­σλα­μι­κών κομ­μά­των, α­πο­τε­λούν στοι­χεί­α της ί­διας στρα­τη­γι­κής, πα­ράλ­λη­λα με τις δο­λο­φο­νί­ες, τα βα­σα­νι­στή­ρια, τις στρα­τιω­τι­κές ε­πι­χει­ρή­σεις και την τα­κτι­κή της κα­μμέ­νης γης.

Πρό­κει­ται ό­μως για μια στρα­τη­γι­κή που μό­νο βρα­χυ­πρό­θε­σμα ο­φέ­λη μπο­ρεί να έ­χει και που εί­ναι δυ­να­τό να με­τα­βλη­θεί σε μπού­με­ραν­γκ. Η στρα­τη­γι­κή της οι­κο­νο­μι­κής α­νά­πτυ­ξης, ε­νι­σχύ­ο­ντας τα μι­κρο­α­στι­κά στρώ­μα­τα στην ύ­παι­θρο και α­πο­συν­θέ­το­ντας τις φε­ου­δα­λι­κές σχέ­σεις και τις φυ­λές, μπο­ρεί να α­πο­τε­λέ­σει το έ­δα­φος για την πα­ραπέ­ρα ε­νί­σχυ­ση της ε­νό­τη­τας των Κούρ­δων! Η δια­σπο­ρά και η με­τα­κί­νη­ση πλη­θυ­σμών, ό­ταν πρό­κει­ται για πλη­θυ­σμούς με­γά­λους, ό­πως ο κουρ­δι­κός, μπο­ρεί να ε­νι­σχύ­σει την αί­σθη­ση της δια­φο­ρο­ποί­η­σης α­πό τους τουρ­κι­κούς πλη­θυ­σμούς, κλπ. κλπ. Ό­σο για τη χρη­σι­μο­ποί­η­ση του “ι­σλα­μι­κού ό­πλου”, που χρη­σι­μο­ποί­η­σαν οι στρα­τη­γοί στην δε­κα­ε­τί­α του 1980, παρ’ ό­λο που φά­νη­κε να ε­πι­τυγ­χά­νει (στις πό­λεις του Κουρ­δι­στάν το Κόμ­μα της Ευ­η­με­ρί­ας πή­ρε το υ­ψη­λό­τε­ρο πο­σο­στό ψή­φων), δη­μιούρ­γη­σε νέ­ες α­ντι­θέ­σεις -που πρό­σφα­τα α­να­δεί­χθη­καν- με­τα­ξύ του κε­μα­λι­σμού και του ι­σλα­μι­σμού. Και μπρο­στά στον κίν­δυ­νο να με­τα­βλη­θεί το ι­σλα­μι­κό κί­νη­μα σε ό­χη­μα έκ­φρα­σης των Κούρ­δων, κα­τά έ­να με­γά­λο μέ­ρος ο­δή­γη­σε εν τέ­λει και στην κα­τα­στο­λή του ί­διου του ι­σλα­μι­σμού!

Εί­ναι πλέ­ον εμ­φα­νές ό­τι δεν υ­πάρ­χει τρό­πος ε­ξα­φά­νι­σης ε­νός ο­λό­κλη­ρου λα­ού που διεκ­δι­κεί το δι­καί­ω­μα στην ύ­παρ­ξη και την ταυ­τό­τη­τά του. Η α­ντί­στρο­φη μέ­τρη­ση έ­χει αρ­χί­σει για το κε­μα­λι­κό κα­τε­στη­μέ­νο της Τουρ­κί­ας και η σύλ­λη­ψη του Ο­τσα­λάν θα ε­πι­τα­χύ­νει τις ε­ξε­λί­ξεις.

Η γέ­νε­ση ε­νός έ­θνους
Η “έ­ξο­δος” του Ο­τσα­λάν στην Ευ­ρώ­πη και η σύλ­λη­ψή του, ε­πι­τα­χύ­νουν δρα­μα­τι­κά την δια­μόρ­φω­ση του Κουρ­δι­κού έ­θνους, τό­σο με την διε­θνο­ποί­η­ση που προ­κά­λε­σε ό­σο και με την ό­ξυν­ση της δια­φο­ρο­ποί­η­σης Κούρ­δων και Τούρ­κων σε μο­ρια­κό και σε συλ­λο­γι­κό ε­πί­πε­δο. Και δεν εί­ναι μό­νο οι διε­θνείς κι­νη­το­ποι­ή­σεις των Κούρ­δων α­πό το Σίδ­νε­ϋ έ­ως την Οτ­τά­βα που κα­τα­δει­κνύ­ουν αυ­τήν την νέ­α συ­νει­δη­το­ποί­η­ση, δεν εί­ναι μό­νο οι δια­δη­λώ­σεις των Κούρ­δων της Τουρ­κί­α, αλ­λά a contrario και οι εκ­φρά­σεις σω­βι­νι­σμού των Τούρ­κων που διευ­ρύ­νουν το χά­σμα α­νά­με­σα σε Κούρ­δους και Τούρ­κους, ι­διαί­τε­ρα στις με­γά­λες πό­λεις της Τουρ­κί­ας. Για­τί, βέ­βαια, δεν πρέ­πει να ξε­χνά­με πως μέ­χρι πρό­σφα­τα η δια­μόρ­φω­ση της ε­θνι­κής συ­νεί­δη­σης των Κούρ­δων της­ Τουρ­κί­ας δεν ή­ταν ού­τε κα­θο­λι­κή, ού­τε ε­νιαί­α. Χι­λιά­δες α­ξιω­μα­τού­χοι, α­κό­μα και υ­πουρ­γοί εί­ναι κουρ­δι­κής κα­τα­γω­γής. Το κύ­μα λοι­πόν της α­ντι­πα­ρά­θε­σης που προ­κά­λε­σε η υ­πό­θε­ση Ο­τσα­λάν ε­πι­τεί­νει την ε­θνι­κή δια­φο­ρο­ποί­η­ση.

Η σύλ­λη­ψη του Ο­τσα­λάν α­πο­τε­λεί πραγ­μα­τι­κό μπού­με­ραν­γκ για το τουρ­κι­κό κα­τε­στη­μέ­νο. Α­κό­μα και αν βρα­χυ­πρό­θε­σμα κα­τορ­θώ­σει να ε­λέγ­ξει τις ε­ξε­λί­ξεις -πράγ­μα ε­ξαι­ρε­τι­κά αμ­φί­βο­λο- δεν θα βγει κερ­δι­σμέ­νο α­πό τα βα­σα­νι­στή­ρια στα ο­ποί­α υ­πο­βά­λει τον Ο­τσα­λάν, τον ο­ποί­ο ­με­τέ­βα­λε σε ε­θνι­κό η­γέ­τη ό­λων των Κούρ­δων.

Η δια­φο­ρο­ποί­η­ση α­με­ρι­κα­νι­κών, τουρ­κι­κών και ευ­ρω­πα­ϊ­κών ε­πι­διώ­ξε­ων
Πράγ­μα­τι, ε­νώ η σύλ­λη­ψη του Ο­τσα­λάν πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε με τις συ­ντο­νι­σμέ­νες ε­νέρ­γειες Α­με­ρι­κα­νών, Ισ­ρα­η­λι­νών και Τούρ­κων, τα με­σο­πρό­θε­σμα συμ­φέ­ρο­ντα των Α­με­ρι­κα­νών και των Τούρ­κων δεν συμ­βα­δί­ζουν και τα δύ­ο μέ­ρη α­πο­κλί­νουν ως προς το νό­η­μα και την χρη­σι­μό­τη­τα αυ­τής της σύλ­λη­ψης. Για τους Τούρ­κους, αυ­τή η σύλ­λη­ψη θα ση­μά­νει την “ε­ξά­λει­ψη” της κουρ­δι­κής υ­πο­θή­κης,ε­νώ για τους Α­με­ρι­κά­νους την στα­δια­κή προ­ώ­θη­ση των “δι­κών τους” πει­θή­νιων Κούρ­δων, κατ’ αρ­χήν στο Ι­ράκ- των Τα­λα­μπα­νί και Μπαρ­ζα­νί- και αρ­γό­τε­ρα και στο Ι­ράν, αλ­λά προ­ο­πτι­κώς και στην ί­δια την Τουρ­κί­α, με ά­με­σο στό­χο την α­πό­σπα­ση των πε­τρε­λαί­ων της Μο­σού­λης α­πό το Ι­ράκ, και με­σο-μα­κρο­πρό­θε­σμα την χρη­σι­μο­ποί­η­ση του κουρ­δι­κού προ­βλή­μα­τος για τον έ­λεγ­χο των κυ­βερ­νή­σε­ων της πε­ριο­χής. Κα­τά συ­νέ­πεια οι “α­νε­ξέ­λε­γκτοι” Ο­τσα­λάν και PKK θα έ­πρε­πε να ε­κλεί­ψουν ώ­στε να μπο­ρεί να προ­ω­θη­θεί αυ­τό το σχέ­διο και να μην α­ντι­τα­χθεί ε­πί­μο­να και η ί­δια η Τουρ­κί­α. Ο Ο­τσα­λάν α­πο­τε­λεί το “δώ­ρο” των Α­με­ρι­κά­νων στους Τούρ­κους ώ­στε να α­πο­δε­χθούν την δη­μιουρ­γί­α ε­νός κουρ­δι­κού Μπα­του­στάν στο Ι­ράκ. Το ε­ρώ­τη­μα που τί­θε­ται ό­μως εί­ναι ε­άν τε­λι­κώς οι δη­μιουρ­γί­ες των Μπα­του­στάν θα μπο­ρέ­σουν να ε­μπο­δί­σουν την α­πε­λευ­θέ­ρω­ση ε­νός λα­ού 35 ε­κα­τομ­μυ­ρί­ων ή ε­άν το κουρ­δι­κό έ­θνος έ­χει ή­δη δια­βεί τον Ρου­βί­κω­να της συ­γκρό­τη­σής του και εί­ναι θέ­μα χρό­νου α­πλώς η με­τα­τρο­πή των Μπα­του­στάν σε ε­θνι­κές ε­στί­ες. Στη δεύ­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση η σύλ­λη­ψη του Ο­τσα­λάν θα α­πο­τε­λέ­σει έ­να με­γά­λο σταθ­μό στην α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή πο­ρεί­α του κουρ­δι­κού έ­θνους, ως α­φε­τη­ρί­α διε­θνο­ποί­η­σης, του­λά­χι­στον στα πλαί­σια της Ευ­ρώ­πης, του κουρ­δι­κού ζη­τή­μα­τος. Για­τί, βέ­βαια, ο αυ­ξα­νό­με­νος α­ριθ­μός Κούρ­δων που ζουν στην Ευ­ρώ­πη, η α­παρ­χή γέ­νε­σης ε­νός κι­νή­μα­τος αλ­λη­λεγ­γύ­ης προς τον κουρ­δι­κό λα­ό στη Δυ­τι­κή Ευ­ρώ­πη, κα­θώς και η ε­πι­τα­χυ­νό­με­νη ταύ­τι­ση τουρ­κι­κών και α­με­ρι­κα­νι­κών συμ­φε­ρό­ντων στην Μέ­ση Α­να­το­λή και την Κε­ντρι­κή Α­σί­α, δη­μιουρ­γούν τους ό­ρους για μια δια­φο­ρο­ποί­η­ση ευ­ρω­πα­ϊ­κών και τουρ­κο-α­με­ρι­κα­νι­κών συμ­φε­ρό­ντων, δει­λή και υπο­νο­μευ­ό­με­νη α­πό τους Εγ­γλέ­ζους, αλ­λά πραγ­μα­τι­κή και προ­ο­πτι­κά ε­ντο­νό­τε­ρη.