Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

   της Ελίνας Γαληνού

Όταν ο Ποσειδώνας συναγωνίστηκε με την Αθηνά για την ονομασία της νέας πόλης, χτύπησε την τρίαινά του στο έδαφος και ανάβλυσε νερό. Στη συνέχεια, η Αθηνά χτύπησε με την σειρά της το κοντάρι της και φύτρωσε ένα ελαιόδεντρο…Οι κάτοικοι της πόλης, θεώρησαν το νερό ως οιωνό αναταραχών και αστάθειας, ενώ καλωσόρισαν το ελαιόδεντρο θεωρώντας το σύμβολο ειρήνης και ευημερίας…

Ετσι η Αθηνά έδωσε το όνομά της στη νέα πόλη που έμελλε να εξελιχθεί σε κοιτίδα πολιτισμού και αίγλης. Στο έδαφός της φύτρωσαν πολλά λιόδεντρα, αλλά έμεινε στερημένη από νερό, καθώς οι φυσικοί της πόροι δεν ήταν αρκετοί για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της.

Οντως, η Αθήνα ήταν πολύ φτωχή σε νερό. Από τους νεολιθικούς χρόνους, όπου ξεκινάει ο εποικισμός της Αττικής, η περιοχή εμφανίζεται πτωχή σε βροχοπτώσεις, οπότε τα λιγοστά της ποτάμια και ρέματα, δεν είχαν επαρκή τροφοδότηση νερού. Ο Ιλισσός και ο Ηριδανός βία επαρκούσαν να καλύψουν τις ανάγκες των κατοίκων που συνεχώς ικέτευαν τον Ομβριο Δία… Οι πηγές, τα ποτάμια και οι κρήνες στα οποία βασίζονταν η ύδρευση της Αθήνας, στέρευαν σε περιόδους ξηρασίας. Η κατάσταση κάπως βελτιώθηκε στους ρωμαικούς χρόνους όταν ο Αδριανός κατασκεύασε το υδραγωγείο, το οποίο κάλυπτε τις βασικές ανάγκες των Αθηναίων ως τις αρχές του 20^ου αιώνα. Συμπληρωματικά η ύδρευση της πόλης καλύπτονταν μέσω μεταφοράς νερού από διάφορες πηγές των περιχώρων της Αττικής.

Η Αθήνα μας είναι δυστυχώς από τις πιο φτωχές πόλεις της Ευρώπης σε ποτάμια, ενώ από  τους τρείς ποταμούς που υπήρχαν παλιότερα, τον Κηφισσό, τον Ιλισσό και τον Ηριδανό, μας έχει απομείνει μόνο το ένα-ο Κηφισσός. Αλλά ακόμα και αυτό, μόνο σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων βλέπει λίγο νερό, αφού η κοίτη του μένει σχεδόν ανενεργή με υποτυπώδη ροή. Και όμως, αυτά τα τρία ποτάμια ήταν κάποτε όλη και όλη η ύδρευση της Αθήνας! Παλιές εικόνες της πόλης από το1800 και έπειτα, εμφανίζουν τα νερά του Ηριδανού να βρέχουν τον Κεραμεικό, ή τον Ιλισσό να ρέει κοντά στις στήλες Ολυμπίου Διός και την πηγή Καλλιρρόη, που βρισκόταν στην τοποθεσία της σημερινής ομώνυμης οδού. 

Ευνόητο λοιπόν ήταν ότι κάθε άλλο παρά μας περίσσευε το νερό. Και καθώς πενία τέχνας κατεργάζεται, οι κάτοικοι έπρεπε να αναζητήσουν τρόπους να επωφεληθούν από τις περιόδους βροχοπτώσεων, ώστε να περισυλλέγουν το νερό για τις δύσκολες μέρες της λειψυδρίας. Από νωρίς λοιπόν κατασκευάστηκαν στην Αττική δεξαμενές και πηγάδια. Μερικές απ΄αυτές μας είναι γνωστές, όπως η Χαμοστέρνα, η Πικροδάφνη, η Δεξαμενή, η Τρούμπα, καθώς οι περιοχές στις οποίες βρίσκονταν, συνδέθηκαν με τα ονόματά τους. Εφ όσον όμως τα πηγάδια και οι δεξαμενές βρίσκονταν σε ορισμένα σημεία, οι Αθηναίοι έπρεπε να μεταφέρουν μόνοι τους το νερό στις περιοχές κατοικίας τους. Για πάρα πολλά χρόνια, οι κάτοικοι ταλαιπωρούνταν επί καθημερινής βάσης για να εξασφαλίσουν την ύδρευσή τους και οι κάπως πιο τυχεροί, ήταν εκείνοι που είχαν στις γειτονιές τους κρήνες.  Παρ΄όλο το πρόβλημα όμως, η Αθήνα ήταν ξακουστή για τα περίφημα λουτρά της, πράγμα που μας δείχνει πόσο καθαροί ήταν οι Αθηναίοι.

Η πρώτη απόπειρα ίδρυσης της Εταιρείας Υδρευσης των Αθηνών, ξεκίνησε λίγο μετά την εκπόνηση του πρώτου σχεδίου πόλεως από τους Κλεάνθη και Σάουμπερτ το 1833. Ωστόσο το εγχείρημα αυτό δεν προχώρησε και ο δήμος περιορίστηκε να επισκευάσει και να ενισχύσει το Αδριάνειο Υδραγωγείο. Το μαρτύριο της λειψυδρίας θα συνέχιζε να ταλαιπωρεί τους Αθηναίους για περίπου έναν αιώνα ακόμα. Ταυτόχρονα, ασθένειες όπως ο τύφος που οφείλονταν σε κατανάλωση μη διυλισμένου νερού, ήταν πολύ διαδεδομένες μέχρι τα χρόνια του Μεσοπολέμου. Η ύδρευση της Αθήνας, όσο και να μην το φανταζόμαστε εμείς οι σύγχρονοι Αθηναίοι, υπήρξε μια μεγάλη περιπέτεια για τον τόπο μας, καθώς αν και υπήρχε πρόθεση εύρεσης μιας οργανωμένης λύσης, οι προσπάθειες αναχαιτίστηκαν πολλές φορές λόγω ιστορικών συνθηκών, κυρίως πολιτικών ασταθειών και πολέμων, που έριχναν τα σχέδια πίσω. Αποτέλεσμα όλων αυτών των καθυστερήσεων ήταν να μένει ως επί το πλείστον άλυτο το πρόβλημα νερού στην Αθήνα, μαζί με τις επιπτώσεις που δημιουργούσε στη ζωή και την υγεία των κατοίκων της.  

Το πρόβλημα της οργανωμένης ύδρευσης της πόλης, βρήκε τη λύση του με την κατασκευή φράγματος του Μαραθώνα και της τεχνητής λίμνης του. Όμως η αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας διόγκωσε τις ανάγκες ύδρευσης και ο Μαραθώνας εμφανίστηκε ανεπαρκής να καλύψει την υδρευτική τροφοδότηση , οπότε μετά από κάποια χρόνια, αναζητήθηκε ενίσχυση από την λίμνη Υλίκη και τον Μόρνο. Είχε βέβαια προηγηθεί η δημιουργία της Ελληνικής Εταιρείας Υδάτων το 1925 η οποία πρωτοστάτησε σε όλα τα έργα ύδρευσης και παροχής νερού στους κατοίκους των Αθηνών-Πειραιώς. Να μην ξεχνάμε όμως και τη σημασία των διυλιστηρίων νερού που χωρίς αυτά, ασφαλές νερό για κατανάλωση, δεν μπορεί να υπάρξει.  Ας μην ξεχνάμε ακόμα, πόσο σημαντική είναι η διάθεση νερού σε έναν τόπο και ας το σκεφτόμαστε αυτό κάθε φορά που αφήνουμε τη βρύση ανοιχτή χωρίς λόγο… Η αναδρομή στην ιστορία της ύδρευσης της Αθήνας, θα μας θυμίζει πάντα τι τραβούσαν οι πρόγονοί μας για να έχουν κάθε μέρα νερό στα σπίτια τους…

                                                                          ----------