Από τον Μάρκο Τρούλη
Πολλοί ενδεχομένως να πέσουν από τα σύννεφα μαθαίνοντας ότι πολύ συχνά καθηγητές πανεπιστημίου αντιπαρατίθενται μεταξύ τους, δίχως να έχουν διαβάσει έστω μια παράγραφο από το έργο με το οποίο διαφωνούν. Στο όνομα μιας πανεπιστημιακής μικροπολιτικής ανθεί μια πολεμική η οποία πολώνει φοιτητές και ακροατήριο, χωρίς όμως οι «ηγέτες της αντιπαράθεσης» να γνωρίζουν σε τι αναφέρονται και, εντέλει, τι πραγματικά λέει ο άλλος.
Κάπως έτσι αντιμετωπίστηκε και η Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση, όπως την έχει εισάγει στην επιστημονική συζήτηση ο Καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας και Γεωπολιτικής Θεωρίας Ιωάννης Μάζης.
Προφανώς εντός του παρόντος κειμένου είναι αδύνατο να αναλυθεί και να αξιολογηθεί η συμβολή του στη μελέτη των ανακατανομών ισχύος και των ιδεολογικών ηθικοπλαστικών προταγμάτων, που τις «χρυσώνουν» ως άλλα «χάπια». Ωστόσο αξίζει να σταθούμε τηλεγραφικά σε ορισμένα βασικά σημεία που φαίνεται ότι διαφοροποιούν τη Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση από τη Θεωρία Διεθνών Σχέσεων.
Πρώτον, όπως ορίζεται, «η Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση προσδιορίζει την ισχύ με την ανάλυση και το συσχετισμό μετρήσιμων δεδομένων με συγκεκριμένα γεωγραφικά εργαλεία, σε ορισμένο χωροχρόνο». Προσδιοριστική η ανάλυση, λοιπόν, με φιλοδοξία να αποκρυπτογραφήσει αθέατες πλευρές του διεθνούς συστήματος που για την ακρίβεια αποτελούν μη μετρήσιμες μεταβλητές κατά τους διεθνολόγους και την κυρίαρχη Θεωρία Διεθνών Σχέσεων. Υπ’ αυτό το πλαίσιο, η ανάλυση είναι πολυπαραγοντική επί τεσσάρων πυλώνων –τον αμυντικό, τον πολιτικό, τον οικονομικό και τον πολιτισμικό–, επιχειρώντας έτσι να σταθμίσει δεδομένα όπως ο πολιτισμός, τα οποία αμελεί να σταθμίσει η Θεωρία Διεθνών Σχέσεων.
Μήπως κακώς το πράττει; Η προσανατολιστική θεώρηση του καθηγητή διεθνολόγου Παναγιώτη Ήφαιστου σε τι προκλήσεις προσπαθεί να απαντήσει; Προφανώς δεν κάνει το ίδιο, αλλά η εισαγωγή της στη συζήτηση δείχνει ότι ο προσδιορισμός των μη μετρήσιμων μεταβλητών συνιστά το –ενδεχομένως μεγαλύτερο– στοίχημα της ανάλυσης.
Ο Μάζης προσπαθεί να απαντήσει σε αυτή την πρόκληση, και αντί να συζητηθεί η πρότασή του δέχεται εξαρχής επίθεση στη βάση ορολογικών επισημάνσεων. Όμως η ουσία βρίσκεται αλλού.
Δεύτερον, κρατοκεντρική η ανάλυση στη Θεωρία Διεθνών Σχέσεων, ενώ η μελέτη εστιάζει στα κράτη ως οι αποκλειστικές ανεξάρτητες μεταβλητές. Τι απαντά η Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση; Μονάδες μελέτης είναι: (α) άτομα, (β) υποεθνικές ομάδες, (γ) εθνικά κράτη, (δ) υπερεθνικές ομάδες και οργανισμοί οι οποίοι δεν συγκροτούνται από κράτη, (ε) διεθνείς ομάδες και οργανισμοί που έχουν ως μέλη τους κράτη ή εκπροσώπους τους, (στ) διεθνές σύστημα.
Η ιεράρχηση είναι οπωσδήποτε ένα σημαντικό σημείο, αλλά αγνοούμε τη δυναμική που ασκούν ένοπλες οργανώσεις ή ακόμη και τα περιβόητα funds σε επίπεδο επιρροής και lobbying; Αναντίρρητα, η πραγματικότητα της διεθνούς πολιτικής είναι περισσότερο σύνθετη απ’ όσο φανταζόμαστε. Οι ίδιοι οι Waltz και Mearsheimer μιλούν στις εισαγωγές των μνημειωδών βιβλίων τους για αθέατες πλευρές τις οποίες δεν μπορούν να φωτίσουν οι θεωρίες τους. Να μην επιχειρήσουμε να τις φωτίσουμε; Ή εν πάση περιπτώσει, όταν κάποιος προσπαθεί να τις φωτίσει, να μην συζητήσουμε νηφάλια την πρότασή του;
Τρίτον, τι πράγμα είναι αυτό το «σύμπλοκο»; Γιατί να μην ονομάζεται «υποσύστημα», όπως το έχουμε οροθετήσει οι διεθνολόγοι; Άλλο μεγάλο πρόβλημα...
Ονομάζεται «σύμπλοκο» γιατί αποτελεί μία γεωγραφική ζώνη στην οποία «συμπλέκονται» ...
Η συνέχεια του άρθρου στο Πόντος Νιούζ
Σύμφωνα με τον αείμνηστο Π. Κονδύλη, οι διεθνείς δρώντες στην έσχατη πραγματικότητά τους, αποτελούνται τελικά από άτομα ή ομάδες ατόμων οι οποίοι επιδιώκουν την επίτευξη κοινών σκοπών σκοπούς.
ΑπάντησηΔιαγραφήΥπό αυτή την θεώρηση, μου φαίνεται ότι, το πολιτισμικό στοιχείο δεν αποτελεί παράγοντα ισχύος αλλά μάλλον ένα από τα εργαλεία ανακατανομής της ισχύος.
Θα ήθελε ο αρθρογράφος να σχολιάσει;
Αξιότιμε κύριε Κωνσταντακόπουλε,
ΔιαγραφήΣας ευχαριστώ θερμά για το σχόλιό σας και σας συγχαίρω καθώς είναι ιδιαιτέρως εύστοχο. Προδίδει έναν μάλλον υποψιασμένο αναγνώστη. Θα είμαι πολύ σύντομος.
Είναι προφανές ότι ο περιορισμός των λέξεων δεν επιτρέπει εκτενή επιστημονική ανάλυση. Συνεπώς, επιλέγω να περιορίζομαι σε τηλεγραφικές επισημάνσεις και στην υποστήριξη μιας ευρύτερης θέσης περί των ακαδημαϊκών. Όσον αφορά την ουσία, θυμίζω μία άλλη σημαντικότατη επισήμανση του Κονδύλη: "Πρακτικά αδιάφορο αν το αίσθημα της ταυτότητας εδράζεται ή όχι σε μια πλασματική κατασκευή. Ακόμα κι αν συμβαίνει το πρώτο, καθοριστική σημασία έχει το ότι η επιδίωξη της αυτοσυντήρησης χρειάζεται μια τέτοια πλασματική κατασκευή" (Ισχύς και Απόφαση, σ. 82). Ποιος μπορεί να το αντικρούσει αυτό; Τι σημασία έχει αν ο Οζάλ είχε Κούρδισσα μητέρα ή αν ο Ερντογάν είχε Έλληνα προπάππου; Η καλλιέργεια της ταυτότητας υπερκέρασε κάθε λογικοφανές "γενετικό εμπόδιο" και το τουρκικό εθνοκράτος άρχισε να συγκροτείται. Τονίζω το "άρχισε" γιατί είναι ακόμη στην αρχή... Θα κριθεί η βιωσιμότητα της κατασκευής ενδεχομένως σε έναν αιώνα ή περισσότερο. Από εκεί και πέρα, είναι προφανές ότι η διαδικασία συγκρότησης - όπως ορθότατα επισημαίνετε - αποτελεί συντελεστή ισχύος. Όμως, ποιανού; Ο συντελεστής έχει ένα υποκείμενο (βλ. εθνοκράτος). Αν, όμως, η πολιτισμική ετερότητα και η ανάγκη διαφύλαξής της παράγει δυναμικές κατασκευής (όπως την ονομάζει ο Κονδύλης), τότε ο πολιτισμός πως ορίζεται μεθοδολογικά; Σίγουρα μία τέτοια διαδικασία δε μετριέται με μαθηματική ακρίβεια, αλλά η διαδικασία υπάρχει και μας "αναγκάζει" να την περιγράψουμε με τη μεγαλύτερη δυνατή λυσιτέλεια.
Προσέξτε: Δε λαμβάνω ξεκάθαρη θέση και δε διαφωνώ με το σχόλιό σας. Απλά θέτω έναν προβληματισμό. Εξάλλου, αμφιβολίες έχουν διατυπώσει και κορυφαίοι διεθνολόγοι όπως οι Waltz και Mearsheimer. Λέω, όμως, ότι υπάρχει θέμα προς συζήτηση και η όποια "επιστημονική κοινότητα" οφείλει να το συζητά νηφάλια και συγκροτημένα.
Σας ευχαριστώ θερμά γιά το επεξηγηματικό σχόλιό σας.
ΔιαγραφήΜε τιμά η προσοχή σας, τόσον η δική σας όσον και του κυρίου Ήφαιστου.
Όσον με αφορά, δύο μόνο λόγια. Ο Κονδύλης γράφει –αυτό είναι μια σταγόνα ενός ωκεανού αναλύσεων– «Η έσχατη πραγματικότητα συνίσταται από υπάρξεις, άτομα ή ομάδες που αγωνίζονται για την αυτοσυντήρησή τους και μαζί αναγκαστικά, για τη διεύρυνση της ισχύος τους. Γι’ αυτό συναντώνται ως φίλοι ή ως εχθροί και αλλάζουν φίλους και εχθρούς ανάλογα με τις ανάγκες του αγώνα για την αυτοσυντήρησή τους και τη διεύρυνση της ισχύος τους» (στο «Ισχύς και απόφαση»). Η Κονδύλεια «τυπική λογική» των όντων είναι επίσης κρίσιμη έννοια. Περιγράφει, μεταξύ άλλων, κοσμοαντιλήψεις, μεταφυσική πίστη, ιστορικές συλλογικές ταυτότητες κτλ. «Απόφαση είναι η πράξη ή η διαδικασία αποκοπής ή αποχωρισμού, από την οποία προκύπτει μια κοσμοεικόνα κατάλληλη να εγγυηθεί την ικανότητα προσανατολισμού την αναγκαία για την αυτοσυντήρηση» . «Μονάχα η εκλογίκευση της θεμελιώδους στάσης ή απόφασης μπορεί να πραγματοποιηθεί με λογική συνέπεια και μονάχα αυτή μπορεί, επίσης, να αποτελέσει αντικείμενο επιστημονικής διαμάχης – όχι η ίδια η θεμελιώδης στάση: γιατί στα έσχατα ερωτήματα η απάντηση δίνεται με αξιωματικές αποφάνσεις. Μπορούν λοιπόν να υπάρξουν τόσες μορφές λογικής συνέπειας όσες και θεμελιώδεις στάσεις. Μολονότι τα τυπικά λογικά μέσα παραμένουν τα ίδια, ωστόσο υπηρετούν κάθε φορά την εκλογίκευση θεμελιωδών αποφάσεων με διαφορετικό περιεχόμενο» («Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός»). Τώρα διόλου τυχαία το αφιερωμένο στον Κονδύλη βιβλίο μου «Κοσμοθεωρία των Εθνών» (όπου εξετάζονται προσανατολιστικά αξονικά ζητήματα συγκρότησης των εθνών και των κρατών) ο υπότιτλος είναι «Τι συγκροτεί και συγκρατεί τα κράτη και τον κόσμο». Ο Κονδύλης πειθαρχημένα μίλησε προσανατολιστικά (έτσι εγώ το ερμηνεύω, τουλάχιστον) χωρίς να προσδιορίσει το Πολιτικό/Εθνικό γεγονός. «Οι άνθρωποι ας κάνουν ότι θέλουν», είπε σε συνέντευξη, ενώ αλλού έκανε σαφές ότι οι προσδιορισμοί της συγκρότησης και συγκράτησης των πολιτικών ομάδων είναι επισφαλές εγχείρημα. Η συστημική γεωπολιτική βέβαια, όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι, εκτιμά προϋποθέσεις, κάτι που αυτονόητα ενέχει μεγάλη επιστημονική σημασία. Εκτενείς αναλύσεις για τα ζητήματα αυτά υπάρχουν σε μονογραφίες. Σε δοκίμιο σε συλλογικό τόμο του σ. Μάζη (το προσχέδιο της εισήγησης εδώ http://www.ifestosedu.gr/130strategyandStatePower.htm) επιχειρήθηκε να συζητηθούν προϋποθέσεις υψηλού και χαμηλού ρίσκου για την διατύπωση σταθμισμένων εκτιμήσεων. Επίσης, στο δοκίμιο http://wp.me/p3OlPy-Lb μιλώ για την προσανατολιστική θεώρηση. Συντομογραφικά, η «τυπική λογική» των διακριτών πολιτικών ομάδων συμπεριλαμβάνει κριτήρια και παράγοντες που δεν είναι εύκολα σταθμίσιμα, εξ ου και η σημασία εγχειρημάτων όπως η συστημική γεωπολιτική για τον φωτισμό των διαμορφωτικών προϋποθέσεων εντός πιο ευδιάκριτων διαχρονικών προσανατολισμών του δυναμικού και αδιάλειπτου του ιστορικού γίγνεσθαι.
ΑπάντησηΔιαγραφή