Η αλήθεια του Πρέσβη

Αγγελική Σπανού 

Εδώ και καιρό, πριν γράψει το βιβλίο “Η Αλλη Κρίση: Η Μαρτυρία ενός Πρέσβη”, ο Αλέξανδρος Μαλλιάς ήταν πολύ θυμωμένος. Κάποιος που δεν τον ήξερε προσωπικά θα μπορούσε να διαπιστώσει μια αιφνίδια και βαθιά ριζοσπαστικοποίηση όπως συνέβη σε ανθρώπους που είδαν το βιοτικό τους επίπεδο να πέφτει απότομα, τις βεβαιότητές τους να καταρρέουν μαζί με το αίσθημα της εθνικής αξιοπρέπειας. Ομως, στην περίπτωσή του, το προσωπικό και το συλλογικό ήταν πάντα μπερδεμένα μεταξύ τους. Στα 35 χρόνια που υπηρέτησε στο υπουργείο Εξωτερικών, φτάνοντας τελικά σε ένα από τα σημαντικότερα πόστα, αυτό της πρεσβείας στην Ουάσιγκτον, ο Αλέξανδρος Μαλλιάς δεν ασκούσε απλώς το επάγγελμά του, η διπλωματία καθόρισε τον τρόπο της ζωής του και ο ίδιος, η πνευματική υποδομή και η συναισθηματική του συγκρότηση, καθόρισαν τον τρόπο που υπηρέτησε τη διπλωματία που έγινε, τελικά, μια υπαρξιακή του υπόθεση.
Ο ίδιος λέει ότι το βιβλίο αυτό είναι μια πράξη.
Είναι μια βαθιά πολιτική πράξη, όχι κίνηση απελπισίας ή ξέσπασμα διαμαρτυρίας, αλλά μια πρωτοβουλία συμβολής στην αναζήτηση διεξόδου και στην ανάκτηση της αξιοπρέπειας μιας χώρας που βυθίζεται.

Μια ζωή σαν ταινία 
Η διαδρομή του στη διπλωματία είναι το όνειρο κάθε νεαρού ακολούθου.  Τα έκανε όλα.  Πέρασε από χώρες της Βαλκανικής, ανέλαβε μεγάλες ευθύνες στο υπουργείο, βρέθηκε κοντά σε όλους τους υπουργούς Εξωτερικών της μεταπολίτευσης και κατάφερε να σταδιοδρομήσει χωρίς να κάνει προσπάθειες να είναι ευχάριστος στους πολιτικούς του προϊσταμένους.
Το βιβλίο αυτό έχει ενδιαφέρον για όποιον ενδιαφέρεται να μάθει άγνωστες πτυχές σε σχέση με το Σκοπιανό, το Κοσοβαρικό, το Αλβανικό Ζήτημα, για όποιον προσπαθεί να καταλάβει τις διεργασίες που συντελούνται στη Μεσόγειο και στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Αλλά δεν είναι ένα βιβλίο για ειδικούς, ούτε για μύστες της εξωτερικής πολιτικής. Ισως το πιο ενδιαφέρον κομμάτι είναι αυτό που αναφέρεται στα προσωπικά και οικογενειακά του βιώματα που καθόρισαν τον τρόπο σκέψης και τη ματιά του πάνω στον κόσμο.
Εχω γράψει τον πρόλογο σε ένα κεφάλαιο που αναφέρεται στην ελληνική διπλωματική ήττα στη Χάγη, για την οποία ο πρέσβης είχε προειδοποιήσει έγκαιρα και την οποία είχε προσπαθήσει επίμονα να αποτρέψει. Ηταν μια περίοδος βασανιστική για τον ίδιο που έπαιξε, μάταια, όπως αποδείχθηκε το ρόλο της αλογόμυγας που έγινε ενοχλητική χωρίς να προκαλέσει αφύπνιση, εγρήγορση, πόσο μάλλον περίσκεψη και αλλαγή στρατηγικής. Ετσι, βίωσε το τραύμα όλων όσοι βρίσκονται να φωνάζουν μια άβολη αλήθεια που κανείς δεν ακούει, παρά μόνο όταν πια είναι αργά.

Ενα ήρεμο πάθος 
Οι περισσότεροι θα σταθούν στο κεφάλαιο για το "Ευρωπαϊκό Όραμα", το οποίο υπηρέτησε από νεαρή ηλικία, κάνοντας ταυτοχρόνως και σχετικά σκληρή αυτοκριτική για τις ευθύνες του ιδίου αλλά και της γενιάς του, για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η Ελλάδα.
Το βιβλίο αυτό έχει πάθος. Αλλά είναι ένα πάθος που δεν φωνάζει, που δεν εκφράζεται με δογματισμούς και μαξιμαλισμούς, που δεν συνθηματολογεί και δεν απευθύνεται στο θυμικό του αποδέκτη του. Είναι το ήρεμο πάθος με το οποίο εργάστηκε και σαν διπλωμάτης, θεωρώντας ως προσωπικό του χρέος να υπηρετήσει το εθνικό συμφέρον, να προειδοποιήσει για έναν κίνδυνο, να καταθέσει την άποψή του για την άρση ενός αδιεξόδου. Ο Αλέξανδρος Μαλλιάς ήταν πάντα τεχνοκράτης και ταυτόχρονα εξαιρετικά πολιτικοποιημένος χωρίς ωστόσο κομματική ταυτότητα ή ταύτιση με κάποια κυβέρνηση. Ενας από τους προοδευτικότερους διπλωμάτες, τουλάχιστον από όσους έχω γνωρίσει εγώ, με ανήσυχο πατριωτισμό που ποτέ δεν εξαντλήθηκε σε κορώνες και στερεότυπα.
Η αγωνία του για τη θέση της πατρίδας μας στον κόσμο, για το ρόλο που δικαιούται και μπορεί να διεκδικήσει, για τις γεωπολιτικές δυνατότητες και τα διαπραγματευτικά της πλεονεκτήματα αποτυπώνεται σ αυτό το βιβλίο που πέρα από κριτική προσφέρει και πρόταση. Ο συγγράφεας έχει άποψη για το πώς γίνεται να βγει η χώρα μας από το τέλμα της παρακμής, έχει βασανιστεί για να βρει μια άκρη και πιστεύει ακόμη ότι υπάρχει τρόπος ανάτασης.
Ενας λόγος που ο Αλέξανδρος Μαλλιάς θύμωσε πολύ με την αποτυχία του πολιτικού συστήματος που καθόρισε και την εθνική μοίρα είναι ότι ξέρει πολύ καλά, έχοντας πρωταγωνιστήσει σε σημαντικές μάχες για τα συμφέροντα της πατρίδας μας, ότι δεν ήταν νομοτέλεια η καταστροφή που βιώνουμε. Μπορούσε να προληφθεί, μπορούσε να περιοριστεί, γινόταν να μην υποθηκευτεί το μέλλον της νέας γενιάς και ίσως της επόμενης.

Και κάτι προσωπικό 
Πριν από τέσσερα χρόνια έφυγε από τη ζωή ο Λάμπρος Παπαντωνίου, ανταποκριτής στην Ουάσιγκτον που άφησε το ίχνος του στα μπρίφινγκ που γίνονταν στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και στον Λευκό Οίκο. Θα χαιρόταν πολύ να διαβάσει το βιβλίο του Αλέξανδρου Μαλλιά, όχι γιατί θα συμφωνούσε σε όλα, ποτέ δεν συμφωνούσε σε όλα, αλλά γιατί με το δικό του διαφορετικό τρόπο είχε πάντα την ίδια αγωνία, της προστασίας του εθνικού συμφέροντος.
Ενας ιδιόρρυθμος άνθρωπος, παράταιρος σε πολλά, εκτός mainstream, συνομοσιωλόγος ίσως, πάντα ταραγμένος και ανήσυχος, ο οποίος έζησε και πέθανε πολύ φτωχός και πολύ αγαπημένος σε όσους άφησε να βρεθούν κοντά του και στη μαύρικη συνοικία της Ουάσιγκτον στην οποία έζησε. Λίγους μήνες πριν φύγει από τη ζωή ο Λάμπρος Παπαντωνίου εξαφανίστηκε από όλους ξαφνικά χωρίς να αφήσει κανένα σημείο επαφής. Ξεκίνησε από τους λίγους ανθρώπους που ενδιαφέρονταν για την τύχη του μια αγωνιώδης προσπάθεια να εντοπιστεί και βρέθηκε χάρη στις προσπάθειες του πρέσβη μας στην Ουάσιγκτον ο οποίος και κατάφερε να μεταφερθεί σε ένα καλύτερο νοσοκομείο από αυτό στο οποίο είχε βρεθεί, να εξασφαλίσει χρήματα για την περίθαλψή του.
Ηταν όμως ήδη αργά, ο Λάμπρος έχανε την επαφή με το περιβάλλον και παρόλα αυτά ο Αλέξανδρος ήταν συνεχώς δίπλα του και του μιλούσε για το τι συμβαίνει στις ΗΠΑ, στην Ελλάδα και στον κόσμο προσπαθώντας να τον επαναφέρει. Χάρη στα λόγια του Αλέξανδρου ανέκτησε κάποιες στιγμές τη διαύγειά του, έτσι μπόρεσα κι εγώ να μιλήσω μαζί του τηλεφωνικά πριν φύγει για πάντα και μου είχε πει στην τελευταία μας συνομιλία “είναι συνέχεια εδώ ο Μαλλιάς και μου λέει να γίνω καλά γιατί βλέπει μπροστά του μια καταστροφή να έρχεται”. Ηταν Μάιος του 2009.