Η επίσκεψη του Πάπα στην Αλβανία: αξίες και προκλήσεις

Jordan Jorgji*

Η αναμενόμενη μονοήμερη επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου στην Αλβανία, στις 21 Σεπτεμβρίου, αποτελεί, για την άνω χώρα, τη σημαντικότερη εξέλιξη της χρονιάς. Από την ίδρυση του αλβανικού κράτους, ένας άλλος πάπας έχει επισκεφθεί τα Τίρανα, ο Ιωάννης Παύλος Β’, το 1993, ενώ στο παρελθόν, πέντε παπικοί ηγέτες  κατάγονται από την περιοχή της σημερινής Αλβανίας.

Η επίσκεψη του Πάπα, εγείρει, κυρίως, δύο προσδοκίες. Πρώτον, να προβάλει το αλβανικό πρότυπο της διαθρησκευτικής συμβίωσης σε περιοχές όπου σήμερα εκδηλώνονται θρησκευτικές συγκρούσεις, κυρίως στη Μέση Ανατολή. Δεύτερον, να καταδικάσει την κρατική καταπίεση της θρησκείας, κατά τη σοσιαλιστική περίοδο του Ενβέρ Χότζα. Το 1967, η καταπίεση κορυφώθηκε σε συνταγματικό καθεστώς αθεϊσμού, το οποίο διήρκησε μέχρι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Εν ολίγοις, οι κατεξοχήν αξίες που ενδέχεται να προβάλονται, σχετίζονται με την ελεύθερη και δημοκρατική συνύπαρξη των θρησκειών, καθώς και την ειρηνική συμβίωση μεταξύ τους.

Εντούτοις, ο χαρακτήρας των αξιών αυτών, δύναται να τεθεί υπό αμφισβήτηση από διάφορες προκλήσεις, παλιές και καινούργιες.

Σχετικά πρόσφατα, εκδηλώθηκε το φαινόμενο των “στρατιωτών του Αλλάχ”. Οργανωμένοι μουσουλμάνοι, μετέβησαν στη Συρία και αργότερα στο Ιράκ, για να πολεμήσουν στο πλευρό των πυρήνων του ριζοσπαστικού Ισλάμ, Αλ Νούσρα και ISIS. Ένα μέρος των πολεμιστών, αποτελούν Αλβανοί, κυρίως από το Κόσσοβο και τα Σκόπια. Σε μερικές περιπτώσεις, οι άνδρες, στη θρησκευτική τους αποστολή, παίρνουν μαζί και τα παιδιά τους, για να πολεμήσουν και να γαλουχηθούν στις μάχες, οι οποίες χαρακτηρίζουν σήμερα τις ασταθείς χώρες της Μέσης Ανατολής. Φοβούμενες μία πιθανή “εισαγωγή τρομοκρατίας”, οι αρχές στην Αλβανία, καθώς και στο Κόσσοβο, επέβαλαν μέτρα κατά των “ιερών πολεμιστών” που επιστρέφουν από τις εστίες συγκρούσεων. Η πιθανή επιστροφή τους, ενδεχομένως, να αποτελέσει, δύσκολο έργο για την αναπροσαρμογή τους στο παλαιό τρόπο ζωής, καθώς επίσης, μπορεί να θεωρηθεί πρόκληση για το ίδιο το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον. Όπως έχει αναφερθεί και άλλες φορές, το ριζοσπαστικό Ισλάμ, όπως και η φανατική εκδοχή κάθε άλλης θρησκείας, αποτελούν πρόκληση για τη διαθρησκευτική βάση της αλβανικής εθνικής ταυτότητας.

Για την ενίσχυση του θρησκευτικού φανατισμού δεν ευθύνονται μονάχα οι διάφορες οργανώσεις από το εξωτερικό, οι οποίες εξυπηρετούν διαφορετικές σκοπιμότητες. Η αποτυχία του πολιτικού κατεστημένου ως προς την εκπροσώπευση του λαού, καθώς και τη διαχείριση της εξουσίας με τέτοιον τρόπο ώστε να εξυπηρετεί το εκλογικό σώμα και όχι μία πολιτικο-οικονομική ολιγαρχία, οδηγεί το λαό στο να μην αποδοκιμάζει διάφορες εκδηλώσεις θρησκευτικού, πολιτικού ή κοινωνικού φανατισμού. Η διαφθορά δρα ως καρκίνος για την Αλβανία, καθώς και για άλλες περιοχές των Βαλκανίων. Η πλειοψηφία του λαού, ο οποίος γίνεται πιο φτωχός ή παραμένει φτωχός, μπορεί μία μέρα να χάσει την ελπίδα στο πολιτικό καθεστώς που επικρατεί σήμερα σε αυτές τις χώρες. Οι “ευρωπαϊκές ιδέες” ενστερνίζονται μόνο επιφανειακά, ενώ στην έμπρακτη καθημερινή ζωή, κυριαρχεί ο άτυπος κανόνας, ο οποίος ισχύει εδώ και αιώνες. Σε μία ασθενή Ευρωπαϊκή Ένωση, η ιδέα του εκσυγχρονισμού των βαλκανικών κοινωνιών, αποτελεί, σχεδόν, αυταπάτη.

Τα διάφορα ριψοκίνδυνα πολιτικά παιχνίδια από ανεύθυνες προσωπικότητες μπορεί, επίσης, να απειλήσουν τη διαθρησκευτική συνοχή. Πρόσφατα, ο Αλβανός πρώην πρωθυπουργός Σαλί Μπερίσα, κατηγόρησε το νέο πρωθυπουργό Έντι Ράμα ως αντιμουσουλμάνο, εξαιτίας της καθυστέρησης για την ανοικοδόμηση του μεγάλου τζαμιού στα Τίρανα.

Μία άλλη πρόκληση εντοπίζεται στο αναδυόμενο αλβανικό εθνικισμό. Η κομμουνιστική παράδοση της καταπίεσης της θρησκευτικής συνείδησης από την εθνική ταυτότητα, η οποία, ταυτόχρονα, ήταν και σοσιαλιστική-χοτζαϊκή, δεν πέθανε οριστικά. Παρόλο το γεγονός της εξασφάλισης της θρησκευτικής ελευθερίας μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, το κοσμικό κράτος δρά υπό την επιρροή του πατριωτισμού. Το τελευταίο, αντιμετωπίζει ως βασική απειλή το ιστορικό και τωρινό φιλελληνισμό ενός ποσοστού Αλβανών ορθόδοξων, καθώς στρέφεται συχνά κατά του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου, κυρίως, εξαιτίας της ελληνικής καταγωγής του. Στον Αρχιεπίσκοπο αποδίδεται, αδίκως, η ευθύνη για πολλά προβλήματα στις ελληνο-αλβανικές σχέσεις. Λέγεται ότι ο Αναστάσιος “κρατάει υπό ομηρία” την Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας, η οποία έγινε “εθνική” από τον πρωτεργάτη του αλβανικού εθνικού κινήματος Φαν Νόλι. Η απέχθεια προς το πρόσωπο του Αναστασίου, έχει φθάσει στο έσχατο επίπεδο της “θεωρίας της συνωμοσίας”. Τελευταία, κάποιος μού είπε ότι «ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος ελέγχει και κατευθύνει όλους τους Αλβανούς πολιτικούς, την ηγεσία της χωράς, την εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Ως αποτέλεσμα, ο Αρχιεπίσκοπος ευθύνεται για όλα που συμβαίνουν σήμερα στην Αλβανία!!!».

Ο κρατικός και κοινωνικός ανθελληνισμός μπορεί να αποτελέσει παράγοντα για πιθανή αμέλεια στην ετοιμότητα κατά του ισλαμικού φανατισμού, καθώς επίσης, μπορεί να δικαιολογήσει προσωρινά το τελευταίο, στο όνομα της “ασφάλειας της πατρίδας κατά της επιρροής και των διεκδικήσεων εκ μέρους της Ελλάδας”. Μπορεί επίσης, να οδηγήσει στη δημιουργία ενός πατριωτικού Ισλάμ, φανατικού ή μη.

Επιπλέον, μία σειρά από περιφερειακές εξελίξεις, όπως για παράδειγμα, η μη αναγνώριση του Κοσσόβου ή η ένταση στα εθνοτικά και θρησκευτικά προβλήματα στα Σκόπια, ενδέχεται να ενισχύουν τον εθνικισμό, καθώς και το θρησκευτικό φανατισμό.

Η ηγεσία της Αλβανίας, δεν πρέπει να δει την επίσκεψη του Πάπα, μόνο ως ευκαιρία για την προβολή της χώρας διεθνώς. Χρειάζεται σημαντική προσπάθεια, ώστε η διαθρησκευτική συνύπαρξη και ανεκτικότητα να μην θεωρηθούν ωραία πρόσοψη στην ανάγνωση της αλβανικής πραγματικότητας, αλλά να αποτελέσουν αληθινές αξίες· ισχυρή και σταθερή βάση για την κοινωνία και το κράτος.

*Υποψήφιος Διδάκτωρ

Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών

Πάντειο Πανεπιστήμιο

________________________________