του Χρήστου Διαμαντόπουλου*
Πρόσφατα, ο Τούρκος Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, Volkan Bozkir, ανακοίνωσε τη νέα Ευρωπαϊκή Στρατηγική της χώρας του, η οποία φιλοδοξεί να απαλείψει όλα τα εμπόδια προς την τουρκική ένταξη και να επιταχύνει τους ρυθμούς των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων στην Τουρκία.
Η στρατηγική ανακοινώθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου και εστιάζει σε τρεις προτεραιότητες: την πρόοδο των πολιτικών μεταρρυθμίσεων, την πρόοδο σε όλα τα φλέγοντα κοινωνικο – οικονομικά ζητήματα και την «Ευρωπαϊκή Επικοινωνιακή Στρατηγική». Τα φιλόδοξα σχέδια της Άγκυρας εμπεριέχουν την υλοποίηση των παραπάνω στρατηγικών, τμηματικά, σε δύο περιόδους, ανάμεσα στο 2014-2015 και μεταξύ 2015-2019, σε συνδυασμό πάντοτε με προτάσεις για αλλαγές στο σύνταγμα, καλύτερη εφαρμογή του υπάρχοντος νομικού πλαισίου της χώρας και με παρακίνηση της κοινής γνώμης για την υποστήριξη της ένταξης στην ΕΕ.
Σε γραπτή ανακοίνωση του Τουρκικού Υπουργείου Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, αναφέρεται χαρακτηριστικά: «με προτεραιότητα τα συμφέροντα της Τουρκίας και το κέρδος των πολιτών, η νέα στρατηγική θα οδηγήσει στην προώθηση της διαδικασίας των μεταρρυθμίσεων και στην καθιέρωση νέων καναλιών επικοινωνίας ανάμεσα στην Άγκυρα και στην ΕΕ».
Αυτό αποτελεί και το τουρκικό όραμα για την ένταξη στην ΕΕ. Ωστόσο, από την αρχή των συζητήσεων το 2005, οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές αποτελούν μία τρικυμιώδη θάλασσα, καθώς η Τουρκία παρουσίασε μία συνεχή και σταθερή αποτυχία στην πλήρωση των ελέγχων για συμπόρευση με τα ευρωπαϊκά στάνταρντς. Μέχρι στιγμής, έχουν ανοίξει 14 Κεφάλαια του ευρωπαϊκού «acquis», ένα έχει κλείσει, ενώ άλλα 17 παραμένουν μπλοκαρισμένα από ενστάσεις, προερχόμενες από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και ορισμένα κράτη – μέλη.
Η νέα τουρκική «ευρωπαϊκή» στρατηγική ήδη δέχεται τα δίκαια πυρά της ΕΕ, η οποία εντείνει την κριτική της προς την τουρκική κυβέρνηση και τον Πρόεδρό της, Ταγίπ Ερντογάν. Η τελευταία αναφορά (Οκτώβριος 2014) για την ενταξιακή πρόοδο της Τουρκίας καυτηριάζει σοβαρά ζητήματα κυβερνητικής διαφθοράς και σημαντικές παραβιάσεις αξιών της ΕΕ, όπως είναι η ελευθερία έκφρασης, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.α.
Ποιός όμως είναι ο λόγος για τον οποίο η επιθυμία για ευρωπαϊκή ένταξη αναθερμαίνεται από την Άγκυρα; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι πολύ απλή. Στην παρούσα φάση, η Τουρκία βρίσκεται σε απομόνωση, με την υπερφιλόδοξη και υπεριδεαλιστική πολιτική της για την Μέση Ανατολή να έχει καταρρεύσει. Παράλληλα, αναφορικά με τον ενεργειακό τομέα, η Άγκυρα έχει ήδη αρχίσει να ανησυχεί, καθώς το 70% του εισερχόμενου φυσικού αερίου προέρχεται από ρωσικές εισαγωγές, καθιστώντας τη ενεργειακώς δέσμια από την Ρωσία.
Την ίδια στιγμή, η Τουρκία χρειάζεται διακαώς τη βοήθεια της ΕΕ προκειμένου να αντιμετωπίσει διεθνείς εξελίξεις, όπως είναι η έκρηξη της τρομοκρατίας στην Συρία και στο Ιράκ και η συνεχής άνοδος του αριθμού των μεταναστών που καταφθάνουν στη χώρα από τις πληγείσες περιοχές του πολέμου. Το ζήτημα ωστόσο είναι το κατά πόσο η κυβέρνηση του Ερντογάν είναι έτοιμη να προχωρήσει στα απαραίτητα βήματα ώστε να αναθερμανθούν οι ενταξιακές συζητήσεις και να μπορέσει η Τουρκία να γίνει αποδέκτης σοβαρής ευρωπαϊκής βοήθειας, ως κράτος – μέλος, κάποια στιγμή στο μέλλον.
Θα μπορέσει η Τουρκία να αποτελέσει μία δημοκρατία «ευρωπαϊκών προδιαγραφών», με σεβασμό προς τα ανθρώπινα δικαιώματα, με εύρεση λύσης σε ζητήματα όπως η παράνομη στρατιωτική κατοχή της Κύπρου και το Κουρδικό και με έλεγχο της σχέσης ανάμεσα σε πολιτική και θρησκεία, μέσα από τη νομοθεσία, τα δικαστήρια και τη δημόσια πολιτική συζήτηση; Ή μήπως η σημερινή κατάσταση θα συνεχίσει αέναη;
Στο σημείο αυτό τίθεται το εξής ερώτημα: έχει σχέση η τουρκική ενταξιακή πορεία και πρόοδος με την πρόοδο στην επίλυση σοβαρών εθνικών μας θεμάτων, όπως είναι οι συνεχείς παραβάσεις και παραβιάσεις σε θάλασσα και αέρα; Πρόκειται για ζητήματα με σοβαρή ευρωπαϊκή διάσταση, για τα οποία αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για να αποτελέσουν έμμεσες και άμεσες απειλές κατά της Ευρώπης από τη γείτονα χώρα. Και αν κάποιος αναρωτηθεί με ποιο τρόπο η Τουρκία απειλεί την Ευρώπη, η απάντηση είναι και πάλι ιδιαιτέρως απλή.
Αναφερόμενοι στα ζητήματα της θαλάσσιας ασφάλειας, οι προκλήσεις από τις κινήσεις των τουρκικών πολεμικών πλοίων, οι παρενοχλήσεις προς την ελληνική αλιεία στην περιοχή του ανατολικού Αιγαίου, οι προκλήσεις στα θέματα της Κύπρου, ιδίως αυτήν την περίοδο, όπου οι γεωτρήσεις και η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων βρίσκονται προ των πυλών, οι απειλές που αφορούν την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων του Αιγαίου από την ελληνική πλευρά, η ανύπαρκτη τουρκική πολιτική για την αντιμετώπιση των τεράστιων κυμάτων παράνομων μεταναστών από τα τουρκικά σύνορα, αποτελούν ελάχιστα από τα εθνικά μας θέματα – ευρωπαϊκά ζητήματα. Τα ζητήματα αυτά αποκτούν πλέον νέα διάσταση, καθώς, πολύ προσφάτως, «εγκαινιάστηκε» η νέα «Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Θαλάσσια Ασφάλεια», η οποία, μέσα από ευρωπαϊκά θεσμικά κείμενα που την καθιερώνουν, καθιστά πλέον την ασφάλεια των ελληνικών θαλασσών και ευρωπαϊκή υπόθεση. Και κάθε απειλή κατά των θαλασσών μας, θα αποτελεί και απειλή προς την ασφάλεια και την ευημερία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τώρα λοιπόν, που η Ιταλική Ευρωπαϊκή Προεδρία ετοιμάζεται να ανακοινώσει το Σχέδιο Δράσης (Action Plan) για την εφαρμογή της «Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Θαλάσσια Ασφάλεια», η Ευρώπη θα έρθει ευθέως αντιμέτωπη με την τουρκική προκλητικότητα και είναι σχεδόν σίγουρο πως τα ζητήματα αυτά θα τεθούν στο τραπέζι των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Περνώντας στα θέματα του εναέριου χώρου, το ζήτημα των παραβάσεων του διεθνούς και των παραβιάσεων του εθνικού εναέριου χώρου, κυρίως στην περιοχή του Αιγαίου, αποτελεί μία ακόμη σημαντική απειλή κατά της ΕΕ. Το ότι τα τουρκικά μαχητικά εισβάλουν στην κυριολεξία στον ελληνικό εναέριο χώρο, διαπράττοντας καθημερινά παραβάσεις και παραβιάσεις, είναι λίγο πολύ σε όλους μας γνωστό. Και αν έως τώρα η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει αναγνωρίσει εμπράκτως ότι το παραπάνω αποτελεί παραβίαση και εισβολή στα ανατολικά της κράσπεδα – και ως εκ τούτου σοβαρή απειλή ασφάλειας – πλέον τα πράγματα αλλάζουν. Το Single European Sky (SES), αποτελεί ένα φιλόδοξο ευρωπαϊκό σχέδιο που ξεκίνησε το 1999 και αποτελεί μία πρωτοβουλία, μέσα από την οποία, ο σχεδιασμός και η συνολική διαχείριση του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου θα συντονίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρόκειται για ένα σχέδιο, το εύρος υλοποίησης του οποίου, βρίσκεται ακόμη σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Ωστόσο, το θέμα ξεκίνησε να αναθερμαίνεται από τον Ιούνιο του 2013, οπότε και παρουσιάστηκε ένα Σχέδιο Β (Plan B) για την επιτάχυνση της εφαρμογής του SES. Τι θα συμβεί όταν η διαχείριση του εναέριου χώρου περάσει με αυτό τον τρόπο σε «ευρωπαϊκά» χέρια; Το μόνο σίγουρο είναι πως οι παραβιάσεις και οι παραβάσεις θα σταματήσουν να αποτελούν ένα αμιγώς ελληνικό θέμα. Και σίγουρα, η εν λόγω παρουσία οπλισμένων τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών, σε ελληνικό – ευρωπαϊκό εναέριο χώρο θα αποτελεί μία κραυγαλέα πρόκληση κατά της ΕΕ.
Τόσο η νέα «Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Θαλάσσια Ασφάλεια», όσο και το πρόγραμμα Single European Sky, θα πρέπει να τύχουν σοβαρής επεξεργασίας από την ελληνική πλευρά. Και οι δύο αυτές πρωτοβουλίες μπορούν να εμπεριέξουν σε πρωταγωνιστικό ρόλο τη χώρα μας, με συνεπαγόμενα πολλά οφέλη. Την ίδια στιγμή, μέσα από αυτά τα δύο προγράμματα μπορούν και είναι σκόπιμο να αναδειχτούν και σοβαρά εθνικά μας θέματα - που πλέον γίνονται και επισήμως ευρωπαϊκά. Τα θέματα αυτά θα πρέπει να συνδεθούν άμεσα με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας και να αποτελέσουν ευρωπαϊκές απαιτήσεις, αν θέλει η Άγκυρα να προχωρήσει στην ευρωπαϊκή οδό και σίγουρα δεν αποτελούν τα μοναδικά όπλα στη φαρέτρα της ελληνικής διπλωματίας. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση πως δεν πρέπει να τύχουν της μέγιστης αξιοποίησης από την Αθήνα.
* Ο Χρήστος Διαμαντόπουλος είναι Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου
Η στρατηγική ανακοινώθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου και εστιάζει σε τρεις προτεραιότητες: την πρόοδο των πολιτικών μεταρρυθμίσεων, την πρόοδο σε όλα τα φλέγοντα κοινωνικο – οικονομικά ζητήματα και την «Ευρωπαϊκή Επικοινωνιακή Στρατηγική». Τα φιλόδοξα σχέδια της Άγκυρας εμπεριέχουν την υλοποίηση των παραπάνω στρατηγικών, τμηματικά, σε δύο περιόδους, ανάμεσα στο 2014-2015 και μεταξύ 2015-2019, σε συνδυασμό πάντοτε με προτάσεις για αλλαγές στο σύνταγμα, καλύτερη εφαρμογή του υπάρχοντος νομικού πλαισίου της χώρας και με παρακίνηση της κοινής γνώμης για την υποστήριξη της ένταξης στην ΕΕ.
Σε γραπτή ανακοίνωση του Τουρκικού Υπουργείου Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, αναφέρεται χαρακτηριστικά: «με προτεραιότητα τα συμφέροντα της Τουρκίας και το κέρδος των πολιτών, η νέα στρατηγική θα οδηγήσει στην προώθηση της διαδικασίας των μεταρρυθμίσεων και στην καθιέρωση νέων καναλιών επικοινωνίας ανάμεσα στην Άγκυρα και στην ΕΕ».
Αυτό αποτελεί και το τουρκικό όραμα για την ένταξη στην ΕΕ. Ωστόσο, από την αρχή των συζητήσεων το 2005, οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές αποτελούν μία τρικυμιώδη θάλασσα, καθώς η Τουρκία παρουσίασε μία συνεχή και σταθερή αποτυχία στην πλήρωση των ελέγχων για συμπόρευση με τα ευρωπαϊκά στάνταρντς. Μέχρι στιγμής, έχουν ανοίξει 14 Κεφάλαια του ευρωπαϊκού «acquis», ένα έχει κλείσει, ενώ άλλα 17 παραμένουν μπλοκαρισμένα από ενστάσεις, προερχόμενες από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και ορισμένα κράτη – μέλη.
Η νέα τουρκική «ευρωπαϊκή» στρατηγική ήδη δέχεται τα δίκαια πυρά της ΕΕ, η οποία εντείνει την κριτική της προς την τουρκική κυβέρνηση και τον Πρόεδρό της, Ταγίπ Ερντογάν. Η τελευταία αναφορά (Οκτώβριος 2014) για την ενταξιακή πρόοδο της Τουρκίας καυτηριάζει σοβαρά ζητήματα κυβερνητικής διαφθοράς και σημαντικές παραβιάσεις αξιών της ΕΕ, όπως είναι η ελευθερία έκφρασης, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.α.
Ποιός όμως είναι ο λόγος για τον οποίο η επιθυμία για ευρωπαϊκή ένταξη αναθερμαίνεται από την Άγκυρα; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι πολύ απλή. Στην παρούσα φάση, η Τουρκία βρίσκεται σε απομόνωση, με την υπερφιλόδοξη και υπεριδεαλιστική πολιτική της για την Μέση Ανατολή να έχει καταρρεύσει. Παράλληλα, αναφορικά με τον ενεργειακό τομέα, η Άγκυρα έχει ήδη αρχίσει να ανησυχεί, καθώς το 70% του εισερχόμενου φυσικού αερίου προέρχεται από ρωσικές εισαγωγές, καθιστώντας τη ενεργειακώς δέσμια από την Ρωσία.
Την ίδια στιγμή, η Τουρκία χρειάζεται διακαώς τη βοήθεια της ΕΕ προκειμένου να αντιμετωπίσει διεθνείς εξελίξεις, όπως είναι η έκρηξη της τρομοκρατίας στην Συρία και στο Ιράκ και η συνεχής άνοδος του αριθμού των μεταναστών που καταφθάνουν στη χώρα από τις πληγείσες περιοχές του πολέμου. Το ζήτημα ωστόσο είναι το κατά πόσο η κυβέρνηση του Ερντογάν είναι έτοιμη να προχωρήσει στα απαραίτητα βήματα ώστε να αναθερμανθούν οι ενταξιακές συζητήσεις και να μπορέσει η Τουρκία να γίνει αποδέκτης σοβαρής ευρωπαϊκής βοήθειας, ως κράτος – μέλος, κάποια στιγμή στο μέλλον.
Θα μπορέσει η Τουρκία να αποτελέσει μία δημοκρατία «ευρωπαϊκών προδιαγραφών», με σεβασμό προς τα ανθρώπινα δικαιώματα, με εύρεση λύσης σε ζητήματα όπως η παράνομη στρατιωτική κατοχή της Κύπρου και το Κουρδικό και με έλεγχο της σχέσης ανάμεσα σε πολιτική και θρησκεία, μέσα από τη νομοθεσία, τα δικαστήρια και τη δημόσια πολιτική συζήτηση; Ή μήπως η σημερινή κατάσταση θα συνεχίσει αέναη;
Στο σημείο αυτό τίθεται το εξής ερώτημα: έχει σχέση η τουρκική ενταξιακή πορεία και πρόοδος με την πρόοδο στην επίλυση σοβαρών εθνικών μας θεμάτων, όπως είναι οι συνεχείς παραβάσεις και παραβιάσεις σε θάλασσα και αέρα; Πρόκειται για ζητήματα με σοβαρή ευρωπαϊκή διάσταση, για τα οποία αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για να αποτελέσουν έμμεσες και άμεσες απειλές κατά της Ευρώπης από τη γείτονα χώρα. Και αν κάποιος αναρωτηθεί με ποιο τρόπο η Τουρκία απειλεί την Ευρώπη, η απάντηση είναι και πάλι ιδιαιτέρως απλή.
Αναφερόμενοι στα ζητήματα της θαλάσσιας ασφάλειας, οι προκλήσεις από τις κινήσεις των τουρκικών πολεμικών πλοίων, οι παρενοχλήσεις προς την ελληνική αλιεία στην περιοχή του ανατολικού Αιγαίου, οι προκλήσεις στα θέματα της Κύπρου, ιδίως αυτήν την περίοδο, όπου οι γεωτρήσεις και η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων βρίσκονται προ των πυλών, οι απειλές που αφορούν την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων του Αιγαίου από την ελληνική πλευρά, η ανύπαρκτη τουρκική πολιτική για την αντιμετώπιση των τεράστιων κυμάτων παράνομων μεταναστών από τα τουρκικά σύνορα, αποτελούν ελάχιστα από τα εθνικά μας θέματα – ευρωπαϊκά ζητήματα. Τα ζητήματα αυτά αποκτούν πλέον νέα διάσταση, καθώς, πολύ προσφάτως, «εγκαινιάστηκε» η νέα «Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Θαλάσσια Ασφάλεια», η οποία, μέσα από ευρωπαϊκά θεσμικά κείμενα που την καθιερώνουν, καθιστά πλέον την ασφάλεια των ελληνικών θαλασσών και ευρωπαϊκή υπόθεση. Και κάθε απειλή κατά των θαλασσών μας, θα αποτελεί και απειλή προς την ασφάλεια και την ευημερία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τώρα λοιπόν, που η Ιταλική Ευρωπαϊκή Προεδρία ετοιμάζεται να ανακοινώσει το Σχέδιο Δράσης (Action Plan) για την εφαρμογή της «Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Θαλάσσια Ασφάλεια», η Ευρώπη θα έρθει ευθέως αντιμέτωπη με την τουρκική προκλητικότητα και είναι σχεδόν σίγουρο πως τα ζητήματα αυτά θα τεθούν στο τραπέζι των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Περνώντας στα θέματα του εναέριου χώρου, το ζήτημα των παραβάσεων του διεθνούς και των παραβιάσεων του εθνικού εναέριου χώρου, κυρίως στην περιοχή του Αιγαίου, αποτελεί μία ακόμη σημαντική απειλή κατά της ΕΕ. Το ότι τα τουρκικά μαχητικά εισβάλουν στην κυριολεξία στον ελληνικό εναέριο χώρο, διαπράττοντας καθημερινά παραβάσεις και παραβιάσεις, είναι λίγο πολύ σε όλους μας γνωστό. Και αν έως τώρα η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει αναγνωρίσει εμπράκτως ότι το παραπάνω αποτελεί παραβίαση και εισβολή στα ανατολικά της κράσπεδα – και ως εκ τούτου σοβαρή απειλή ασφάλειας – πλέον τα πράγματα αλλάζουν. Το Single European Sky (SES), αποτελεί ένα φιλόδοξο ευρωπαϊκό σχέδιο που ξεκίνησε το 1999 και αποτελεί μία πρωτοβουλία, μέσα από την οποία, ο σχεδιασμός και η συνολική διαχείριση του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου θα συντονίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρόκειται για ένα σχέδιο, το εύρος υλοποίησης του οποίου, βρίσκεται ακόμη σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Ωστόσο, το θέμα ξεκίνησε να αναθερμαίνεται από τον Ιούνιο του 2013, οπότε και παρουσιάστηκε ένα Σχέδιο Β (Plan B) για την επιτάχυνση της εφαρμογής του SES. Τι θα συμβεί όταν η διαχείριση του εναέριου χώρου περάσει με αυτό τον τρόπο σε «ευρωπαϊκά» χέρια; Το μόνο σίγουρο είναι πως οι παραβιάσεις και οι παραβάσεις θα σταματήσουν να αποτελούν ένα αμιγώς ελληνικό θέμα. Και σίγουρα, η εν λόγω παρουσία οπλισμένων τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών, σε ελληνικό – ευρωπαϊκό εναέριο χώρο θα αποτελεί μία κραυγαλέα πρόκληση κατά της ΕΕ.
Τόσο η νέα «Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Θαλάσσια Ασφάλεια», όσο και το πρόγραμμα Single European Sky, θα πρέπει να τύχουν σοβαρής επεξεργασίας από την ελληνική πλευρά. Και οι δύο αυτές πρωτοβουλίες μπορούν να εμπεριέξουν σε πρωταγωνιστικό ρόλο τη χώρα μας, με συνεπαγόμενα πολλά οφέλη. Την ίδια στιγμή, μέσα από αυτά τα δύο προγράμματα μπορούν και είναι σκόπιμο να αναδειχτούν και σοβαρά εθνικά μας θέματα - που πλέον γίνονται και επισήμως ευρωπαϊκά. Τα θέματα αυτά θα πρέπει να συνδεθούν άμεσα με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας και να αποτελέσουν ευρωπαϊκές απαιτήσεις, αν θέλει η Άγκυρα να προχωρήσει στην ευρωπαϊκή οδό και σίγουρα δεν αποτελούν τα μοναδικά όπλα στη φαρέτρα της ελληνικής διπλωματίας. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση πως δεν πρέπει να τύχουν της μέγιστης αξιοποίησης από την Αθήνα.
* Ο Χρήστος Διαμαντόπουλος είναι Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.
- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.