Το πόκερ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν για τον έλεγχο της Μέσης Ανατολής

Χαρίτος Πάνος
Η Μέση Ανατολή και οι προεκτάσεις της είναι εδάφη γνώριμα με τον πόλεμο. Η φωτιά και το μαχαίρι έχουν αποτελέσει σε αρκετές περιπτώσεις επιλογή διαπραγμάτευσης και παζαριού μεταξύ φυλών ή ακόμη και χωρών. Όμως ετούτη τη φορά το παζάρι ξεφεύγει από τα στενά αραβικά δεδομένα λόγω της πολυπλοκότητας του διακυβεύματος και της αύξησης του αριθμού των παικτών στην περιοχή.
Στην πραγματικότητα, στις συρράξεις των τελευταίων ετών, κυρίως από το 2010 κι έπειτα, στα πεδία των μαχών διαφορετικών χωρών ξεδιπλώνεται η αντιπαράθεση του σουνιτικού με το σιιτικό Ισλάμ ή, αν θέλουμε να το προσδιορίσουμε σαφέστερα, πρόκειται για την αντίσταση των κυρίαρχων επί δεκαετίες σουνιτών στη διεύρυνση της σφαίρας επιρροής και ελέγχου που επιχειρείται από το σιιτικό τόξο.
Βασικοί εκφραστές με ηγετικό ρόλο σε αυτή την αντιπαράθεση είναι η Σαουδική Αραβία και το Ιράν. Διαμάχη που πυροδοτήθηκε από την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ και την ευκαιρία που δόθηκε από την Ουάσιγκτον στους σιίτες να ανατρέψουν όσα θεωρούνταν κεκτημένα για τους σουνίτες της χώρας. Η αντιπαράθεση αυτή γιγαντώθηκε στη Συρία, με τα γνωστά σε όλους αποτελέσματα και, όπως όλα δείχνουν, κορυφώνεται στην Υεμένη.

 Το παζλ της Μέσης Ανατολής και της Αραβικής Χερσονήσου

Η κλιμάκωση της δραστηριότητας της Τεχεράνης στη σφαίρα επιρροής του σουνιτικού τόξου, ή αλλιώς του αραβικού κόσμου, οφείλεται κυρίως σε δύο παράγοντες. Ο πρώτος αφορά την απόφαση του αμερικανικού Πενταγώνου να σταματήσει τη στρατιωτική εμπλοκή του στα της Μέσης Ανατολής. Η ύφεση της αμερικανικής οικονομίας, σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος των επιχειρήσεων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, ανάγκασαν τον Αμερικανό πρόεδρο Μπάρακ Ομπάμα να περιορίσει στο ελάχιστο τη στρατιωτική δράση και να ανακαλέσει προγράμματα που είχαν αμφισβητούμενα αποτελέσματα, με ένθερμους υποστηρικτές στο Κογκρέσο.

Ο δεύτερος λόγος εντοπίζεται στην αντίδραση του Ιράν -στην οποία αρκετοί εκτιμούν πως εξαναγκάστηκε- κατόπιν των κυρώσεων που του επιβλήθηκαν από τη διεθνή κοινότητα ως μέσο πίεσης για τον έλεγχο του πυρηνικού του προγράμματος. Με δεδομένες τις θετικές εξελίξεις και την πρόσφατη συμφωνία - πλαίσιο με τις ΗΠΑ -για τη συνέχιση υπό όρους και καθεστώς επιτήρησης του πυρηνικού της προγράμματος-, η Τεχεράνη έχει πλέον σοβαρό λόγο να περιορίσει την πολιτική διεύρυνσης της σφαίρας επιρροής της σε χώρες του αραβικού κόσμου.

Ένας επιπλέον λόγος για μια τέτοια επιλογή είναι ο στραγγαλισμός της οικονομίας της από τις κυρώσεις και ο σημαντικός περιορισμός της ρευστότητας στην οποία έχει περιέλθει τους τελευταίους πέντε μήνες. Όταν όμως οι κυρώσεις έχουν χαλαρώσει (έστω και απειροελάχιστα), σε ένδειξη καλής θέλησης, και όταν η πολιτική διαφοροποίησης των δεδομένων στο πεδίο του Ιράκ και της Υεμένης δείχνουν να αποδίδουν καρπούς για το Ιράν, τότε λογικό είναι από την πλευρά της ηγεσίας της χώρας να υπάρχουν δεύτερες σκέψεις αναφορικά με το εάν και πότε περιορίζεις την εμπλοκή σου στα εσωτερικά άλλων χωρών.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως, στα πεδία των μαχών του Ιράκ, Ουάσιγκτον και Τεχεράνη αλληλοϋποστηρίζονται στις επιχειρήσεις κατά του Ισλαμικού Κράτους, ενώ στην Υεμένη η υποστήριξη των σιιτών επαναστατών και της άτυπης συνεργασίας με τον πρώην πρόεδρο Σάλεχ, ο οποίος είχε υποστηριχθεί από τις ΗΠΑ στο παρελθόν, δεν θα επιφέρει κάποιας μορφής ρήξη με την Ουάσιγκτον, αλλά με τη Σαουδική Αραβία.

Επαναχάραξη των περιοχών ελέγχου στην Υεμένη

Η ανάπτυξη των ενόπλων από τις τάξεις των επαναστατών Αλ Χούτις στην Υεμένη είχε αποτέλεσμα τη ραγδαία απώλεια ελέγχου από πλευράς κυβερνητικών δυνάμεων. Σχεδόν το 38% των εδαφών της χώρας ελέγχονται πλέον από τους Χούτις, που υποστηρίζονται από το Ιράν και έχουν συμμαχήσει με τους φύλαρχους που εξαγοράστηκαν από τον πρώην πρόεδρο Σάλεχ.

Στην απέναντι όχθη βρίσκονται τα κυβερνητικά στρατεύματα, που παραμένουν πιστά στον πρόεδρο Χάντι, ο οποίος διαφεύγει στη Σαουδική Αραβία. Όπως και στο Ιράκ, τον περασμένο Ιούνιο, η απώλεια της Μοσούλης από το Ισλαμικό Κράτος είχε αποτέλεσμα την κατάρρευση του στρατού της χώρας έτσι και στην περίπτωση της Υεμένης, η πτώση της πρωτεύουσας Σαναά επέφερε φαινόμενο ντόμινο, που οδήγησε με ελάχιστη αντίσταση τους εξεγερμένους μέχρι το λιμάνι του Άντεν, στον Νότο.

Οι κυβερνητικές δυνάμεις έχουν απολέσει το πλεονέκτημα του ανεφοδιασμού και του ελέγχου των οδικών αξόνων που οδηγούν σε περιοχές με στρατιωτικό εξοπλισμό και δυνάμεις που υπό διαφορετικές συνθήκες θα μπορούσαν να τους ενισχύσουν. Στο Άντεν διεξάγονται σφοδρότατες συγκρούσεις για την ανακατάληψη του συνόλου της πόλης, ενώ σε συνεργασία με φυλές που δεν σχετίζονται με τους σιίτες Χούτις επιχειρούν να διευρύνουν το μέτωπο αντίστασης βορειότερα του Άντεν.

Μεγάλο μέρος των υπό κυβερνητικό έλεγχο εδαφών εξακολουθούν να αντιστέκονται στην προέλαση των Χούτις λόγω της παρουσίας στην Αραβική Χερσόνησο των δυνάμεων της ισχυρής Αλ Κάιντα.

Αραβική Δύναμη Επέμβασης Μέσης Ανατολής

Η Σαουδική Αραβία, σε συνεργασία με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Κουβέιτ, την Ιορδανία, το Κατάρ, το Μπαχρέιν, το Μαρόκο, την Αίγυπτο και το Σουδάν, προχώρησαν στη σύσταση κοινής στρατιωτικής δύναμης επεμβάσεων για τη Μέση Ανατολή. Η πρωτοβουλία ανήκει στο Ριάντ, το οποίο βλέπει με ανησυχία την επέκταση της σφαίρας επιρροής του Ιράν στη γειτονική Υεμένη. Στη δύναμη αυτή θα μετάσχουν 1.000 πιλότοι μαχητικών αεροσκαφών, 5.000 άτομα θα στελεχώσουν το πολεμικό ναυτικό και 35.000 στρατιώτες θα στρατοπεδεύουν στη νότια Αίγυπτο, όπου θα είναι και η βάση της εν λόγω δύναμης.

Ήδη η Αίγυπτος "ανταμείφθηκε" για την προθυμία της φιλοξενίας του κέντρου επιχειρήσεων με δάνειο ύψους 1,5 δισ. δολαρίων από το Κουβέιτ, ώστε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα ρευστότητας που αντιμετωπίζει. Μέχρι στιγμής, η δύναμη Μέσης Ανατολής έχει πραγματοποιήσει αεροπορικές επιδρομές στην Υεμένη, με αποτελέσματα χαμηλότερα των προσδοκιών.

Η αποτελεσματικότητα από την παρέμβαση μιας τέτοιας δύναμης, έστω και με δυνάμεις πεζικού, είναι αμφισβητούμενη λόγω της έλλειψης εμπειρίας, συντονισμού και κυρίως δυνατότητας ανεφοδιασμού των μονάδων που θα επιχειρούν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τη βάση υποστήριξης.

Ο ρόλος της Τουρκίας και του Πακιστάν

Κατανοώντας πως ο περιορισμός των συμμετεχόντων στη δύναμη αυτή, σε επίπεδο μόνο αραβικών κρατών, υποβαθμίζει το ειδικό της βάρος, η Σαουδική Αραβία επιχειρεί να εντάξει την Τουρκία και το Πακιστάν. Έστω και με απειροελάχιστη στρατιωτική συμμετοχή, η δύναμη αυτή θα αποκτούσε άλλο συμβολισμό.

Ωστόσο η Τουρκία βλέπει ανταγωνιστικά τον ρόλο της Σαουδικής Αραβίας στην περιοχή και το Πακιστάν θα ήταν παράλογο να κλείσει τα μάτια στο πρόβλημα που αντιμετωπίζει με την Αλ Κάιντα, τους Ταλιμπάν και τις φυλές των συνόρων από το Αφγανιστάν. Ειδικότερα για το Πακιστάν, η συνεργασία με το Ιράν, έστω και σε επίπεδο ανταλλαγής πληροφοριών για θέματα που αφορούν την ασφάλεια των συνόρων του με το Αφγανιστάν, θα ήταν από μόνο του ένα τεράστιο όφελος μπρος στα όποια οφέλη θα μπορούσε να του αποφέρει η συνεργασία του με τη Σαουδική Αραβία.

Όσο για το τι αναμένεται να πράξει ο Τούρκος πρόεδρος, την απάντηση ίσως να την έδωσε εμμέσως όταν την προηγούμενη εβδομάδα μετέβη στην Τεχεράνη, όπου συμφώνησε στην αύξηση των εμπορικών σχέσεων (εξαγωγές από την Τουρκία) στο ύψος των 30 δισ. δολαρίων με την άρση των δυτικών κυρώσεων εντός του 2015, ενώ συμφώνησε μείωση της τιμής του φυσικού αερίου που εισάγει από το Ιράν, ωστόσο δεν γνωστοποιήθηκε η τιμή την οποία έκλεισε.

Συνεκτιμώντας τα παραπάνω, καταλήγει κανείς στα ακόλουθα συμπεράσματα:

* Η Αραβική Δύναμη Μέσης Ανατολής δεν πρόκειται να λύσει κανένα από τα προβλήματα της περιοχής. Αποτελεί εκδήλωση προθέσεων που, ακόμη κι αν υλοποιηθούν, θα περιπλέξουν τα πράγματα.

* Με κυρώσεις ή χωρίς, το Ιράν έχει περισσότερους λόγους να εξακολουθήσει την πολιτική αύξησης της σφαίρας επιρροής του στη Μέση Ανατολή και την Αραβική Χερσόνησο, ειδικότερα μετά την αποδυνάμωση που έχει επιφέρει στο σουνιτικό Ισλάμ η πολυδιάσπαση και η αντιπαλότητα των ακραίων ένοπλων οργανώσεών του.

* Η διχοτόμηση της Υεμένης δύσκολα θα αποφευχθεί και τα πρώτα σημάδια ανάγνωσης της εμφύλιας αντιπαράθεσης υποδεικνύουν το βάθος χρόνου που θα απαιτηθεί για την εκτόνωσή της και δυστυχώς το ανθρώπινο δράμα που θα βιώσουν οι κάτοικοι της ομορφότερης, ίσως, χώρας της Αραβικής Χερσονήσου.

Aυγή