Ενας μοντέρνος μεσαίωνας

Της Ελίνας Γαληνού
6 Ιουνίου, η επέτειος της ιστορικής απόβασης στη Νορμανδία που σήμανε το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, γιορτάζουν την μεγάλη εκείνη μέρα που σηματοδότησε το τέλος του εφιάλτη. Σφίγγουν τα χέρια και θυμούνται τη μεγάλη στρατιά του στρατηγού Πάτον που εξαπλώθηκε εν ριπή οφθαλμού σε όλη την Ευρώπη και άλλαξε τη ροή των γεγονότων, πριν από εξηντα επτά χρόνια …
Κάθε χρόνο τέτοια μέρα, αυτή η επέτειος προκαλούσε κάποια συγκίνηση. Η θέα των ευρωπαϊκών λαών που ενωμένοι πλέον τιμούσαν αυτή τη μνήμη, ήταν ένα δείγμα μεγάλης ανθρωπιστικής προόδου. Μια ένδειξη ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είχε πράγματι ακολουθήσει τις αρχές του ιδρυτή της Ρομπέρ Σουμάν, αρχές εμπνευσμένες από τους μεγάλους φιλοσόφους του Διαφωτισμού, με επίκεντρο τον άνθρωπο και στόχο την κοινωνία δικαίου.
Η ιδέα της ευρωπαϊκής ένωσης, έτσι όπως είχε προταθεί τότε, έμοιαζε να αγγίζει την τελειότητα και στ΄ αλήθεια, να αποβλέπει στην πραγμάτωση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αν η περίοδος του Διαφωτισμού, εγκαινίασε την αναζήτηση της αλήθειας και την ελευθερίας μέσα από την γνώση και την ανάπτυξη της κρίσης, ο καρπός της ήταν η γέννηση των κοινωνικών δικαιωμάτων του πολίτη. Ηταν η οδός για την απελευθέρωση από την αυθαιρεσία, από την υποταγή στον νόμο του ισχυροτέρου και την τυραννία των κυβερνώντων. Οι νεότερες δημοκρατίες που γεννήθηκαν με αφετηρία την γαλλική επανάσταση, πρόβαλαν σαν ατού το κριτήριο της προσωπικής αξίας του ατόμου και της αλληλοσυμπλήρωσης των αξιών στις κοινωνίες. Από αυτές τις θαυμάσιες αξίες –που το πνευματικό υπόβαθρο της ανάπτυξής τους οφείλεται κατά πολύ στην ελληνική γραμματεία που διαδόθηκε στην Δύση μετά την πτώση του Βυζαντίου, είχε εμπνευστεί προφανώς ο Ρομπέρ Σουμάν προτείνοντας την ιδέα της ευρωπαϊκής ένωσης.
Είναι αλήθεια ότι από την εποχή του Διαφωτισμού και μετά, η Ευρώπη πέρασε διάφορα στάδια, κρίσεις και κλυδωνισμούς ώσπου να φτάσει εκεί. Πέρασε από την εποχή των κεντρικών κρατών που όμως, διατηρούσαν ακόμα αρκετά φεουδαρχικά χαρακτηριστικά, τις αυτοκρατορίες και τα κράτη-έθνη. Οι τελικές ισορροπίες –είχαμε πιστέψει-δοκιμάστηκαν με τους δύο μεγάλους πολέμους του 20ου αιώνα. Μετά ανέκυψε η ιδέα της Ευρωπαϊκής Ενωσης που όταν δρομολογήθηκε, έμοιαζε ιδανικό. Τα δείγματα υπόσχονταν ότι οι κατ΄ εξοχήν προοδευτικές ιδέες, είχαν κερδίσει το στοίχημά τους στην Ευρώπη, αυτή τη φορά οριστικά.
Όμως φαίνεται ότι «τα πάντα ρεί» και υπόκεινται συνεχώς σε δοκιμασίες. Σε μια τέτοια φάση βρίσκεται τώρα και η Ενωμένη Ευρώπη, κλυδωνιζόμενη ανάμεσα στις αρχές που την θεμελίωσαν και τα οικονομικά συμφέροντα που τείνουν να την διασπάσουν και να την ακυρώσουν. Θα αντέξει, ή θα διαλυθεί; Και κατά πόσο θα εξαρτηθεί αυτό από την πορεία της ελληνικής οικονομίας; Δύσκολο να προβλέψει κανείς την συνέχεια, όμως… η σκέψη του ανθρώπου όσο είναι ελεύθερη, κάπου ταξιδεύει.
Είναι βέβαιο ότι η κατάσταση αυτή που ζούμε, όπου όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί έχουν κρεμαστεί από τα ανεβοκατεβάσματα των σπρέντς δανεισμού, δεν προσεγγίζεται από τη λογική των ανθρώπων. Τα δεδομένα εμφανίζονται στην δημοσιότητα βέβαια, αλλά είναι εντελώς ομιχλώδη και δυσνόητα, αποτρέποντας εντελώς την προσπάθεια ερμηνείας. Τους κανόνες του παιχνιδιού, τους ελέγχουν σίγουρα λίγοι, οι οποίοι εξηγούν κάθε τόσο, αυτό που θέλουν να ακουστεί. Αλλά οι τύχες μας όλων των ευρωπαϊκών λαών, είναι στα δικά τους χέρια και κρεμόμαστε από τα χείλια τους για να δούμε ένα μικρό φώς… Όμως τα δικαιώματα που κατακτήθηκαν με αγώνες κοινωνικούς, η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, το δικαίωμα στην εργασία και περιουσία, παίζονται όλα στα ζάρια τους. Με άλλα λόγια, η κοινωνία δικαίου που θεμελιώθηκε με τις αρχές του Διαφωτισμού, έχει τιναχτεί στον αέρα και τα άτομα, δεν έχουν δυνατότητα να αντιδράσουν γιατί βρίσκονται υπό την πλήρη εξουσία αοράτων δυνάμεων. Ένα σενάριο που θυμίζει τα χαρακτηριστικά του Μεσαίωνα, όπου οι άνθρωποι εξουσιάζονταν μέσω του «αλάθητου του κλήρου» και τον φόβο του καθαρτηρίου πυρός… Όμως τότε, δεν είχε αναπτυχθεί ο ορθός λόγος. Τώρα πάνε να τον αχρηστεύσουν εντελώς, υπό τον φόβο πιστοληπτικών υποβαθμίσεων.
Γυρίζουμε δηλαδή στο Μεσαίωνα; Τα σημεία αυτό δείχνουν με διαφορές στη μορφή εξουσιών όπου στη θέση της εκκλησιαστικής εξουσίας, βρίσκεται η ..Goldman Sachs και τα περιφερειακά της κέντρα, οι κατά τόπους τρόικες θα παίζουν τον ρόλο των Ιεροεξεταστών και το καθαρτήριο πυρ, αντικαθίσταται με την απειλή χρεωκοπίας. Μένει να ορίσουμε τη «Γέφυρα των Στεναγμών» για να οριστικοποιηθεί επίσημα το τέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή και το τέλος του πολιτισμένου κόσμου. Και ίσως τότε η επέτειος της Νορμανδίας να μην έχει πια σημασία για να γιορτάζεται….