Νέες προκλήσεις για την αλβανική εθνική ταυτότητα

Jordan Jorgji
Υποψήφιος Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο 
Δύο αξιοσημείωτα γεγονότα που προκάλεσαν την αντίδραση της κοινής γνώμης στην Αλβανία πρόσφατα, είναι αφενός, η δημόσια δήλωση ενός βουλευτή του Κοσσόβου, ο οποίος αμφισβήτησε τον χαρακτηρισμό “εθνικό ήρωα” για τον Γιώργο Καστριώτη Σκεντέρμπεης (Gjergj Kastriot Skenderbeu) και αφετέρου, η αποκάλυψη από τις αλβανικές μυστικές υπηρεσίες του σκανδάλου της στρατολόγησης Αλβανών μουσουλμάνων, ως μισθοφόρων στην πλευρά των αντικαθεστωτικών στη Συρία. Και οι δύο εξελίξεις, αν και διαφορετικές μεταξύ τους, προκαλούν τον ανεξίθρησκο χαρακτήρα του αλβανικού έθνους.

Ο βουλευτής του Κοσσόβου, Αμίρ Αχμέτη (Amir Ahmeti) τάχθηκε υπέρ της αναθεώρησης του εθνικού μύθου του Σκεντέρμπεη ως ήρωα των Αλβανών, λέγοντας ότι ο Σκεντέρμπεης, ενεργώντας ως θρησκευτικός ηγεμόνας, σκότωσε όσους Αλβανούς μουσουλμάνους προέβαλλαν αντίσταση στην επαναφορά του χριστιανισμού ως παλιά θρησκεία. Πρόσθεσε ότι “…πρέπει να δοθεί ένα τέλος στους μύθους, επειδή οι επόμενες γενεές έχουν ανάγκη για την αληθινή μας ιστορία, οποιαδήποτε κι’αν είναι αυτή, και να μη διαποτίζονται από μύθους…εφόσον ο Σκεντέρμπεης ήταν υπεύθυνος για να χυθεί αλβανικό αίμα για θρησκευτικούς λόγους, εγώ δεν μπορώ να τον αποκαλώ εθνικό ήρωα”. Αλλά αυτή η δήλωση δεν αποτελεί τυχαίο περιστατικό. 

Λίγες μέρες πριν, το “Φόρουμ των Νέων Μουσουλμάνων” στο Κόσσοβο, μέρος του “Ισλαμικού Κινήματος – Ενωθείτε”, επιδοκίμασε το βανδαλισμό του αγάλματος της Μητέρας Τερέζας στη Μιτρόβιτσα, ως αναγκαία ενέργεια, κατά της “επιβολής” - όπως τη χαρακτήρισαν αυτοί – της Μητέρας Τερέζας ως αντιπροσωπευτικής αξίας των Αλβανών. 

Οι Νέοι Μουσουλμάνοι “…χαιρετίζουν την αποκαθήλωση του αγάλματος και προσεύχονται να κατεδαφιστούν και να καταστραφούν όλα τα αγάλματα της Τερέζας στο Κόσσοβο, όπως πρόσφατα αποκαθηλώθηκε το άγαλμα του Λένιν στην Ουκρανία, όπως…είκοσι χρόνια πριν ο αλβανικός λαός έριξε το άγαλμα του δικτάτορα Ενβέρ Χότζα, και όπως στη “Μακεδονία” (αναφέρονται στα Σκόπια) ο αλβανικός λαός επιτέθηκε στο άγαλμα του (Σέρβου) Τσάρου Λαζάρου”.

Πάντα σε αυτό το πλαίσιο, μερικά χιλιόμετρα πιο βόρεια, συγκεκριμένα στη κοιλάδα του Πρέσεβο στη Σερβία, ένας αλβανόφωνος ράπερ τραγουδιστής, γνωστός ως “Gold Ag”, κυκλοφόρησε το τραγούδι με τίτλο “Αλβανός”, το οποίο χαρακτηρίζεται υβριστικό για το ανεξίθρησκο κράτος στο Κόσσοβο και τονίζει τη θρησκευτική, μουσουλμανική, ταυτότητα των Αλβανών εκεί. 

Παντρεύει τον εθνικισμό με το ισλάμ, προβάλλοντας με αυτό τον τρόπο έναν “ισλαμικό αλβανισμό”. “…η θρησκεία μας είναι το Ισλάμ, το έθνος μας είναι ο Αλβανισμός…”

Αποδίδει υβριστικούς, μέχρι χυδαίους χαρακτηρισμούς για τους ομοφυλόφιλους, τους πολιτικούς, το σύνταγμα, τους θεσμούς του κράτους, όπως τη βουλή, τα δικαστήρια και ούτω καθεξής. Το ανεξίθρησκο κρατικό μοντέλο, προσανατολισμένο στα δυτικά πρότυπα, αποτελεί απαράδεκτο σημείο αναφοράς.

Η “επίθεση” κατά των προσώπων που έχουν μυθοποιηθεί – και ακόμη μυθοποιούνται – ως εθνικά σύμβολα του αλβανικού έθνους, προέρχεται κυρίως από τα αλβανόφωνα εδάφη που δεν έγιναν μέρη του αλβανικού κράτους το 1912, όπως είναι το Κόσσοβο, ένα σημαντικό μέρος της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, κάποιες περιοχές στη νότια Σερβία, και δευτερευόντως από τις αλβανόφωνες περιοχές του Μαυροβουνίου.

Ο Γιώργος Καστριώτης Σκεντέρμπεης μυθοποιήθηκε από τους ακτιβιστές του αλβανικού εθνικού κινήματος στα μέσα του 19ου αιώνα, με τέτοιον τρόπο, ώστε να εξασφαλίζει συλλογική, εθνική, και κυριώς, “υπερθρησκευτική” συνοχή.

Εκτός των άλλων διαφορών, η εθνοτική ομάδα των Αλβανών ήταν διαφοροποιημένη θρησκευτικά στο εσωτερικό της, πριν και κατά τη διάρκεια της διαμόρφωσης της αλβανικής εθνικής αφύπνισης. Η θρησκευτική ταυτότητα προηγούνταν της εθνικής ταυτότητας που προσπαθούσαν να διαμορφώσουν οι Αλβανοί διανοούμενοι. Ο ανταγωνισμός μεταξύ αυτών των δύο, παίρνει έντονη μορφή όταν γίνεται αντιληπτό ότι η εθνική ταυτότητα που θα ενώσει και θα ομοιογενοποιήσει τους Αλβανούς ξεπερνούσε κάθε θρησκεία, καθώς και κάθε θρησκευτικό ανήκειν. Έτσι, το 1914, το νεοδημιουργηθέν αλβανικό κράτος, σείστηκε από δύο εξελίξεις, οι οποίες, μαζί με την αρχή του Α’ΠΠ, έθεσαν σε πραγματική αμφισβήτηση την ύπαρξη της Αλβανίας ως ανεξάρτητου κράτους. Αυτές ήταν ο Βορειοηπειρωτικός Αγών και το Κίνημα της Κεντρικής Αλβανίας. Στο πρώτο, πολλοί ορθόδοξοι Αλβανοί ενώθηκαν με τους Έλληνες της Βορείου Ηπείρου για να διαφοροποιηθούν από το νέο κράτος, ως προς το οποίο επικρατούσε δυσπιστία. Παράλληλα, οι μουσουλμάνοι της κεντρικής Αλβανίας ξεσηκώθηκαν, ζητώντας ένωση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και επιστροφή στη θρησκευτική οργάνωση του πολιτεύματος.

Ο αλβανικός εθνικισμός διαπλάστηκε όχι μόνο ως υπερεθνικός αλλά επίσης εμπεριέχει μέσα του στοιχεία επιφυλακτικότητας, μέχρι και εχθρότητας, ως προς την κάθε τύπου επικράτηση θρηκείας στην αλβανική ταυτότητα, και ως εκ τούτου, στην αλβανική κοινωνία και κράτος. Σύμφωνα με την περίφημη φράση του Πάσκο Βάσσα

 Πάσκο Βάσσα

(Pashko Vasa), που έγινε και κινητήρια δύναμη του αλβανικού εθνικισμού: “Αλβανοί, μη κοιτάτε εκκλησίες και τζαμιά, η θρησκεία του Αλβανού είναι ο Αλβανισμός”.

Η μακροχρόνια επικράτηση του Αχμέτ Ζόγκου, καθώς και του Ενβέρ Χότζα και η συνέχιση εκ μέρους του των πολιτικών του Ζόγκου, παγίωσαν την αλβανική εθνική ταυτότητα. Η ανεκτικότητα του εθνικισμού ως προς τον θρησκευτικό πλουραλισμό μειώθηκε αισθητά, μέχρι που εκμηδενίστηκε εντελώς το 1967, όταν ο Ενβέρ Χότζα έκλεισε τις εκκλησίες και τα τζαμιά. Πλέον, η επιβολή της εθνικής ταυτότητας επάνω σε κάθε υποταυτότητα έγινε μονόδρομος. Οι εθνικοί μύθοι και τα εθνικά σύμβολα παγιώθηκαν και εμπεδώθηκαν μαζικά.

Μετά το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού στην Αλβανία, και κυρίως, μετά τη διάλυση της πολυεθνικής Γιουγκοσλαβίας, ανοίγεται ο δρόμος για τον αλβανικό εθνικισμό να στρέφεται ουσιαστικά στις κατοικούμενες από αλβανόφωνους περιοχές, κυρίως το Κόσσοβο, στοχεύοντας την αλλαγή της μέχρι τότε καθεστικυίας τάξης.  Από την άλλη, παραμελήθηκε η προσοχή του εθνικισμού στα εσωτερικά του αλβανικού κράτους. Η διατήρηση της αλβανικής ταυτότητας υπό τις νέες συνθήκες αποτελούσε πλέον μία πραγματική πρόκληση, κυρίως μετά την ανανέωση των επαφών του αλβανικού λαού με τις άλλες χώρες και τα άλλα έθνη. Ένα μέρος των Αλβανών του Κοσσόβου, των Σκοπίων και της Σερβίας, κατέχοντας έντονη τη θρησκευτική τους ταυτότητα, θα αντιμετωπίσουν με δυσπιστία τον ανεξίθρησκο – ακόμη και αντιθρησκευτικό – χαρακτήρα του αλβανικού εθνικισμού. Σε αυτή την λογική εντάσσονται και οι περιπτώσεις που αναφέρθηκαν πιο πάνω.

Το άλλο γεγονός που αξίζει να αναφερθεί, είναι η αποκάλυψη από τις αλβανικές μυστικές υπηρεσίες (SHISH) του σκανδάλου της στρατολόγησης Αλβανών για να πολεμήσουν στη Συρία, στην πλευρά των αντικαθεστωτικών. Η Αλβανία ενημερώθηκε επίσης από τις ξένες μυστικές υπηρεσίες για την εν λόγω στρατολόγηση και η αστυνομία προχώρησε σε προσαγωγές των διοργανωτών. Για τους τελευταίους, τα αλβανικά ΜΜΕ υποστηρίζουν ότι έχουν σχέση με την οργάνωση Αλ Νούσρα, η οποία εμπλέκεται άμεσα στη συριακή εμπόλεμη σύγκρουση. Είναι ενδιαφέρουσα η δήλωση των συληφθέντων ότι δεν αποδέχονται συνήγορο, παρά μόνο την προστασία του Αλλάχ. Ένας από αυτούς, ο αυτοανακηρυγμένος ιμάμης Γκέντση Μπάλλα (Genci Balla), φαίνεται να έχει δηλώσει, στους πιστούς του, σε ένα τζαμί που δεν αναγνωρίζει επίσημα η ανώτατη μουσουλμανική αρχή της Αλβανίας, ότι η θρησκευτική ανεκτικότητα αποτελεί την πραγματική παγίδα της Δύσης κατά του ισλάμ. “…στο όνομα της θρησκευτικής ανεκτικότητας…αυτό το είδος παγίδας έχει λάβει πολύ μεγάλες διαστάσεις, παγκόσμιες διαστάσεις. Στο όνομα της ειρήνης, αυτοί (αναφέροντας στη χριστιανική δύση) θέλουν να καταστρέψουν το Ισλάμ. Θέλουν οι μουσουλμάνοι να πηγαίνουν να προσεύχονται στην εκκλησία και οι χριστιανοί επίσκοποι να ιερουργούν στο τζαμί”.

Ο φονταμενταλιστικός ισλαμισμός, όπως και κάθε είδους θρησκευτικού φανατισμού, μάλλον δημιουργεί πηγές δυσπιστίας ως προς τον αλβανικό εθνικισμό, μέσα στην ίδια την Αλβανία. Τροφοδοτεί τις υποταυτότητες, όχι ως προς την κατεύθυνση της θρησκευτικής ελευθερίας και αυτοσυνειδητοποίησης, αλλά σε εκείνη της δημιουργίας θρησκευτικού χάσματος και απειλής της θρησκευτικής ισορροπίας, μέχρι ανεκτικότητας, που ισχύει στην Αλβανία. Επιπλέον, ακόλουθο αυτού του γεγονότος είναι ότι ίσως να εξασθενεί  ο χαρακτήρας της εθνικής ταυτότητας.

Η ποσοτική και ποιοτική αύξηση του αλβανικού στοιχείου στην περιοχή, η οποία κορυφώθηκε με την απόσχιση του Κοσσόβου, οδηγεί τους ομοεθνείς των Αλβανών στα Βαλκάνια να συμμετέχουν πλέον άμεσα στον αλβανικό εθνικισμό και στην ιδέα του έθνους. Η συντριπτικά μουσουλμανική θρησκεία, και ως συνέπεια η θρησκευτική τους ταυτότητα, μάλλον λειτουργεί ως προς την αμφισβήτηση ορισμένων από τα συστατικά στοιχεία των εθνικών μύθων και φέρνει την ανάγκη μεταρρύθμισής τους.

Από την άλλη, ο φονταμενταλιστικός ισλαμισμός, αν και βρίσκει ελάχιστη απήχηση στους μουσουλμάνους της Αλβανίας, ενδέχεται να επιταχύνει τη σταδιακή αμφισβήτηση των στοιχείων του αλβανικού έθνους, καθώς και τον ανεξιθρησκο χαρακτήρα του κράτους.