Τα παρασκήνια που οδήγησαν στην μεγαλύτερη συρρίκνωση του Ελληνισμού - Ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923

Τα παρασκήνια της «υποχρεωτικής ανταλλαγής» των πληθυσμών με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης στις 30-1-1923 μετά την Μικρασιατική καταστροφή

Το Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη, Δημοσιογράφου – συγγραφέα

Σαν σήμερα, 30-1-1923, υπογραφόταν στη Λωζάνη από την Ελλάδα και την Τουρκία, η Σύμβαση της Ανταλλαγής των ελληνοτουρκικών πληθυσμών, από τον Ελευθέριο Βενιζέλο από την πλευρά τη Ελλάδος  και τον Ισμέτ πασά από την τουρκική πλευρά.

Με την σύμβαση αυτή συνετελείτο το συγκλονιστικότερο γεγονός της νεώτερης ιστορίας, από την εποχή της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως. Και ήταν, η έξοδος του ελληνισμού της Ανατολής μετά από 28 αιώνες παραμονής τους  και η μετοικεσία τους στην  δυτική Ελλάδα.

Η Συνθήκη αυτή της Λοζάνης, περί «υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών, αφορούσε,   από την μια πλευρά τους ορθοδόξους χριστιανούς το θρήσκευμα που ζούσαν στη Μικρά Ασία και τον Πόντο αλλά Οθωμανούς υπηκόους,  του εγκατεστημένους ( etablis) στην Τουρκία και από την άλλη τους μουσουλμάνους το θρήσκευμα αλλά ΄Ελληνες υπηκόους, που ήταν εγκατεστημένοι στην Ελλάδα.

 Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία του σύγχρονου κόσμου, η  υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών σε τέτοια μεγάλη έκταση, που την επέβαλε η άρνηση των Τούρκων να δεχτούν την επιστροφή στις πατρίδες στους, των Ελλήνων χριστιανών τη Μικράς Ασίας που είχαν φύγει  πριν από το 1922 με την καταστροφή.

Ποιος όμως είχε αυτή την φαεινή ιδέα  του «υποχρεωτικού» της ανταλλαγής; Σύμφωνα με τον καθηγητή και επιτετραμμένο Στέλιο Σεφεριάδη, που παρευρέθη στη Συνδιάσκεψη, όλες οι αντιπροσωπείες είχαν καταδικάσει αυτή την ιδέα επειδή δεν υπήρχε ούτε νομική ούτε ηθική βάση για να την υποστηρίξουν. Εκείνοι που επέμεναν με σκληρό τρόπο στην υπογραφή της συμβάσεως με την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών, ήταν οι Τούρκοι αλλά δεν ήθελαν να παραδεχτούν ότι ήταν δική τους έμπνευση. Έλεγαν  ότι ήταν… ιδέα του Βενιζέλου, ο οποίος αντέδρασε με δήλωση ότι «η υποχρεωτική ανταλλαγή δεν προωθείται από ην ελληνική πλευρά, αντιθέτως  αποστρεφόμεθα  παρομοίαν ανταλλαγήν. Η Ελληνική κυβέρνησις είναι διατεθειμένη να εγκαταλείψη αυτήν την ιδέαν, υπό τον όρον ότι η τουρκική κυβέρνησις θα επιτρέψη εις τους εκδιωχθέντας  ΄Ελληνας της Τουρκίας, να επιστρέψουν εις τας πατρίδας των. Το σχέδιον της ανταλλαγής ανήκει εις τον Δόκτορα Φρίντζοφ Νάνσεν!

Φρίντζοφ Νάνσεν

Ποιος όμως ήταν ο Φρίντζοφ Νάνσεν; ΄Ηταν ένας Νορβηγός εξερευνητής του Πόλου και φιλάνθρωπος, στον οποίο η  Κοινωνία των Εθνών ανέθεσε το 1922 να μελετήσει το θέμα  των προσφύγων του πόλεμου, ο οποίος όμως μετά, αρνήθηκε την πατρότητα αυτής της ιδέας, λέγοντας ότι ήταν απόφαση των τεσσάρων μεγάλων δυνάμεων στην Κωνσταντινούπολη όπου είχε μαζί τους συνάντηση. Εκεί ο Νάνσεν μίλησε με τον τούρκο αντιπρόσωπο Χαμίτ μπέη, ο οποίος  του είπε κατηγορηματικά, ότι  η ανταλλαγή των πληθυσμών θα αντιμετωπιστεί «μόνον με βάσιν το υποχρεωτικόν της ανταλλαγής».

Έτσι λοιπόν, ο Χαμίτ μπέης διατύπωσε πρώτος την άποψη  που την ασπάσθηκε ο Νάνσεν και πολέμησε, χωρίς  όμως αποτέλεσμα  ο Βενιζέλος. Ο μεγάλος εκείνος πολιτικός, που πολλοί είχαν συνηθίσει να τον βλέπουν ως θρυλικό αρχηγό που ανόρθωσε και μεγάλωσε την άσημη Ελλάδα το 1910 και έφερε τον «Αβέρωφ» απέναντι από την Αγιά Σοφιά και τον ελληνικό στρατό στη Σμύρνη και τη Μαύρη θάλασσα το 1920. Τώρα έμοιαζε με έναν άνθρωπο χλωμό, συντετριμμένο, αγωνιώντα και να προσπαθεί να σώσει την καταποντιζόμενη Μεγάλη Ελλάδα, κάτω από τραγικές περιστάσεις… Εκείνη την στιγμή η Ελλάδα έψαχνε τους φίλους και συμμάχους της… Και όμως! Την είχαν πουλήσει και δεν ήταν η πρώτη φορά… Γιατί, αν η Ελλάδα δεν υπέγραφε την Συνθήκη,  θα την επέγραφαν οι Τούρκοι και οι σύμμαχοι… Και στη Μακεδονία και τα νησιά θα παρέμεναν  οι 400.000 μουσουλμάνοι ενώ η Τουρκία θα έδιωχνε με τη βία όλους τους χριστιανούς…

Πόσοι όμως ήταν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας και πόσοι οι Τούρκοι στην Ελλάδα;  Οι Τούρκοι στην Ελλάδα ήταν περίπου 400.000  και σύμφωνα με στοιχεία του πατριαρχείου, το 1914, ο πληθυσμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, ήταν 1.700.000 και ο πληθυσμός της Κωνσταντινουπόλεως και των περιχώρων 400.000. Είχαν οι Έλληνες, 2.308 εκκλησιές και 2.031 σχολεία. Κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, οι Τούρκοι με τους φόνους, τις εξορίες και τους εκτοπισμούς, εξόντωσαν 300.000. Στο τέλος του 1920 ο ελληνισμός της Τουρκίας έφτανε το 1.800.000. Τότε οι κεμαλικοί εξόντωσαν άλλες 100.000 και έδιωξαν σε διάφορα μέρη, Καύκασο, Ευρώπη και Ελλάδα  περίπου 900.000. Έτσι, στη Συνδιάσκεψη τη Λοζάνης που άρχισε την 1-11-1922, είχαν απομείνει, στην Κωνσταντινούπολη και στα περίχωρα της, 300.000 και στη Μικρά Ασία 400.000. Η τύχη αυτού του πληθυσμού, 1.000.000 που είχαν διωχθεί και 700.000 που  έμειναν πίσω, κρίθηκε στην Λωζάνη.

Έτσι, η τελευταία σελίδα του μικρασιατικού δράματος,  γράφτηκε σαν σήμερα 30-1- 1923 στη Λωζάνη, με τον τίτλο: « Σύμβασις ανταλλαγής των ελληνοτουρκικών πληθυσμών».

Η είδηση προκάλεσε  αίσθηση σ’ όλο τον κόσμο και στους πολιτισμένους λαούς ρίγος!  Την επομένη, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, άρχισαν να ξεριζώνονται ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ  από τις πατρίδες τους και να ανταλλάσσονται, λές και είναι κοπάδια ζώων!!! Με λίγα από τα υπάρχοντα τους, κυρίως  ρούχα σε μπόγους, τις εικόνες από το εικονοστάσι και τις μνήμες τους, πήραν το δρόμο του ξεριζωμού, μετά από 28 0λόκληρους αιώνες παραμονής στα εδάφη εκείνα, αφήνοντας πίσω τους, κοπάδια με ζώα, σπαρμένα χωράφια, νοικοκυρεμένα σπίτια, σχολεία κι εκκλησιές, τα κόκκαλα των γονέων και των προγόνων τους και τράβηξαν  για την μητροπολιτική Ελλάδα για να ξαναρχίσουν από την αρχή…

Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια:  Ο  νορβηγός Φρίντζοφ Νάνσεν, τιμήθηκε την επόμενη χρονιά με το

βραβείο Νόμπελ. Κάποιο Κέντρο Προάσπισης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, θεωρώντας τον «ευεργέτη της Ελλάδος κατά την ελληνική προσφυγική κρίση 1922-24» του έστησε την προτομή σε μια μικρή πλατεία πίσω από την Εθνική Πινακοθήκη, προς την πλευρά του Παγκρατίου… Τώρα, πώς προάσπισε τα ανθρώπινα δικαιώματα, ξεριζώνοντας ένα εκατομμύριο Ελλήνων από η Μικρά Ασία και τον Πόντο, το ξέρει αυτό το «Κέντρο» που έστησε την προτομή  του.