Ποιο είναι το Plan B για την Ελλάδα;

του Kenneth Rogoff*

TOKYO .- Οι οικονομικές αγορές χαιρέτισαν την εκλογή της νέας ελληνικής ακροαριστερής κυβέρνησης με προβλέψιμο τρόπο. Αλλά, αν και η νίκη του Συριζα έστειλε τις ελληνικές μετοχές και τα ομόλογα σε κατακόρυφη πτώση, υπάρχει μικρή ένδειξη μετάδοσης της ασθένειας σε άλλες προβληματικές χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης. Τα  Ισπανικά δεκαετή ομόλογα, για παράδειγμα, εξακολουθούν  να διαπραγματεύονται με επιτόκια χαμηλότερα από τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα. Το ερώτημα είναι για πόσο καιρό θα επικρατήσει αυτή η σχετική ηρεμία.
Η ελληνική κυβέρνηση που βρίσκεται σε μια κατάσταση σαν να ανασαίνει φωτιά,  θεωρείται γενικά, ότι δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να τηρήσει το πρόγραμμα της προκατόχου της στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ίσως, με αντάλλαγμα μια μέτρια χαλάρωση της δημοσιονομικής λιτότητας.
Παρ ‘όλα αυτά, οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις της νίκης του ΣΥΡΙΖΑ είναι πολύ σημαντικές για να αγνοηθούν. Πράγματι, είναι αδύνατον να αποκλεισθεί εντελώς μια σκληρή ελληνική έξοδο από το ευρώ («Grexit»), οι πολύ λιγότεροι έλεγχοι κεφαλαίων κάνουν ουσιαστικά ένα ευρώ μέσα στην Ελλάδα να αξίζει λιγότερο αλλού.

Ορισμένοι διαμορφωτές πολιτικής της ευρωζώνης, φαίνεται να είναι βέβαιοι ότι μια ελληνική έξοδο από το ευρώ, σκληρή ή μαλακή, δεν θα αποτελούσε, πλέον, απειλή για τις άλλες χώρες της περιφέρειας. Αν έχουν δίκιο, τότε, πάλι πίσω στο 2008, οι Αμερικανοί διαμορφωτές πολιτικής, θεωρούν ότι η κατάρρευση ενός επενδυτικού οίκου, όπως  η Bear Stearns, είχε ετοιμάσει αγορές για την πτώχευση ενός άλλου, της  Lehman Brothers. Ξέρουμε πού κατέληξε.

Είναι αλήθεια ότι υπήρξαν ορισμένες σημαντικές πολιτικές και θεσμικές εξελίξεις από τις αρχές του 2010, όταν η ελληνική κρίση  άρχισε να ξετυλίγεται πρώτη. Η νέα τραπεζική ένωση, αν και ατελής, και η υπόσχεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να σώσει το ευρώ, κάνοντας “ό, τι χρειάζεται,” είναι απαραίτητες για τη διατήρηση της νομισματικής ένωσης. Μια άλλη κρίσιμη καινοτομία ήταν η ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, ο οποίος, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, έχει τη δυνατότητα να εκτελέσει μεγάλες οικονομικές διασώσεις, υπό όρους.

Και όμως, ακόμη και με αυτά τα νέα θεσμικά δίκτυα ασφαλείας,  οι παγκόσμιοι χρηματοπιστωτικοί κίνδυνοι αστάθειας παραμένουν μεγάλοι στην Ελλάδα. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τους  παράτολμους  νέους ηγέτες στην Ελλάδα να υποτιμούν  την αδιαλλαξία της Γερμανίας σχετικά με την ελάφρυνση του χρέους ή την επαναδιαπραγμάτευση των πακέτων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Επίσης, δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ευρωκράτες να υπολογίζουν εσφαλμένα την  πολιτική δυναμική στην Ελλάδα.

Σε κάθε σενάριο, το μεγαλύτερο μέρος του βάρους της προσαρμογής θα πέσει στην Ελλάδα. Κάθε σπάταλη χώρα που ξαφνικά αναγκάζεται να ζήσει με τα μέσα που διαθέτει,   έχει να κάνει μια τεράστια προσαρμογή, ακόμη και αν το σύνολο των παλαιών οφειλών της συγχωρεθούν. Και η ασωτία στην Ελλάδα ήταν επική. Στην πορεία προς την κρίση χρέους της το 2010, το πρωτογενές έλλειμμα του προϋπολογισμού της κυβέρνησης (το ποσό κατά το οποίο οι δημόσιες δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίες υπερβαίνουν τα έσοδα, εξαιρουμένων των πληρωμών για τόκους επί του χρέους της) ήταν ισοδύναμο με το εκπληκτικό 10% του εθνικού εισοδήματος.

Μόλις ξέσπασε η κρίση και η Ελλάδα έχασε την πρόσβαση σε νέο ιδιωτικό δανεισμό, η «τρόικα» (το ΔΝΤ, η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή), παρείχε μαζικά επιδοτούμενη   μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση.

Αλλά ακόμα και αν το χρέος στην Ελλάδα είχε ξεχαστεί εντελώς, πηγαίνοντας από ένα πρωτογενές έλλειμμα 10% του ΑΕΠ, σε έναν ισοσκελισμένο προϋπολογισμό, απαιτείται μαζικό σφίξιμο των ζωνών – και, αναπόφευκτα, ύφεση. Οι  Γερμανοί έχουν δίκιο όταν ισχυρίζονται ότι οι καταγγελίες για «λιτότητα» θα πρέπει να απευθύνονται στις προηγούμενες  ελληνικές κυβερνήσεις. Οι υπερβολές αυτών των κυβερνήσεων περιόρισαν την κατανάλωση των Ελλήνων πολύ πάνω από το επίπεδο βιωσιμότητας ενώ μια πτώση στις αξίες της γης  ήταν, επίσης, αναπόφευκτη.

 Παρ ‘όλα αυτά, η Ευρώπη πρέπει να είναι πολύ πιο γενναιόδωρη μονίμως, υποτιμώντας την ονομαστική αξία του χρέους και, ακόμη πιο επιτακτικά, μειώνοντας τις βραχυπρόθεσμες ροές αποπληρωμής. Το πρώτο είναι αναγκαίο για να μειωθεί η μακροχρόνια αβεβαιότητα, το δεύτερο είναι απαραίτητο για να διευκολυνθεί η βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη.

Ας το παραδεχτούμε: η δέσμευση της Ελλάδας σήμερα είναι σχεδόν οι ίδιες αποφάσεις της. (Οι νέοι στην Ελλάδα – που τώρα χρειάζονται συχνά ένα-δυο επιπλέον χρόνια για να ολοκληρώσουν το κολέγιο, επειδή οι καθηγητές τους είναι συχνά σε απεργία, σίγουρα δεν θα προκαλέσουν).

Πρώτα απ ‘όλα, η απόφαση των χωρών της ευρωζώνης να αποδεχτούν την Ελλάδα στο ενιαίο νόμισμα το 2002 ήταν θλιβερά ανεύθυνη, με τη Γαλλία, που την υπερασπίστηκε, να έχει μεγάλο μέρος της ευθύνης. Τότε, η Ελλάδα εμφανώς απέτυχε να ανταποκριθεί σε μια πληθώρα βασικών κριτηρίων σύγκλισης, λόγω του μαζικού χρέους της και της σχετικής οικονομικής και πολιτικής οπισθοδρόμησης της.

Δεύτερον, ένα μεγάλο μέρος της χρηματοδότησης για τα χρέη της Ελλάδας ήρθε από γερμανικές και γαλλικές τράπεζες που κέρδισαν τεράστια ποσά από δανειακή διαμεσολάβηση μεταξύ των χωρών τους και της Ασίας. «Εχυσαν» τα χρήματα τους σε ένα εύθραυστο κράτος του οποίου η δημοσιονομική αξιοπιστία διεσώθη, σε τελική ανάλυση, από άλλα μέλη της ευρωζώνης.

Τρίτον, οι εταίροι της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, χειρίστηκαν ένα τεράστιο ραβδί που, συνήθως απουσιάζει από τις διαπραγματεύσεις  κρατικού χρέους. Εάν η Ελλάδα δεν δέχεται τους όρους που της επιβλήθηκαν για να παραμείνει στο ενιαίο νόμισμα, κινδυνεύει να πεταχτεί έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση συνολικά.

Ακόμα και μετά από δύο πακέτα διάσωσης, δεν είναι ρεαλιστικό να αναμένουν οι Έλληνες φορολογούμενοι να αρχίσει, σύντομα, μια μεγάλη επιστροφή χρημάτων-  με την ανεργία στο 25% (και άνω του 50% για τους νέους). Η Γερμανία και άλλοι πολεμοχαρείς βορειοευρωπαίοι, έχουν δίκιο να επιμένουν η Ελλάδα να τηρεί τις υποχρεώσεις του όσον αφορά στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ώστε η οικονομική σύγκλιση με την υπόλοιπη ευρωζώνη  να μπορεί να συμβεί κάποια μέρα.  Αλλά θα έπρεπε να κάνουν ακόμα βαθύτερες παραχωρήσεις για την αποπληρωμή του χρέους, του οποίου η προεξοχή δημιουργεί, ακόμη, σημαντική πολιτική αβεβαιότητα για τους επενδυτές.

Αν οι παραχωρήσεις στην Ελλάδα δημιουργήσουν ένα προηγούμενο που άλλες χώρες θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν, ας γίνει έτσι. Νωρίτερα από ότι πιστεύεται, και άλλες περιφερειακές χώρες θα χρειαστούν επίσης βοήθεια. Η Ελλάδα, ελπίζει κανείς, δεν θα αναγκαστεί να φύγει από την ευρωζώνη, αν και προσωρινές επιλογές, όπως η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων, μπορούν, τελικά, να αποδειχθούν αναγκαίες για να αποφευχθεί η κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η ευρωζώνη πρέπει να συνεχίσει να λυγίζει, για να μην σπάσει.

Μετάφραση: “Ανιχνεύσεις”.

What Is Plan B for Greece?

TOKYO – Financial markets have greeted the election of Greece’s new far-left government in predictable fashion. But, though the Syriza party’s victory sent Greek equities and bonds plummeting, there is little sign of contagion to other distressed countries on the eurozone periphery. Spanish ten-year bonds, for example, are still trading at interest rates below US Treasuries. The question is how long this relative calm will prevail.
Greece’s fire-breathing new government, it is generally assumed, will have little choice but to stick to its predecessor’s program of structural reform, perhaps in return for a modest relaxation of fiscal austerity. Nonetheless, the political, social, and economic dimensions of Syriza’s victory are too significant to be ignored. Indeed, it is impossible to rule out completely a hard Greek exit from the euro (“Grexit”), much less capital controls that effectively make a euro inside Greece worth less elsewhere.

Some eurozone policymakers seem to be confident that a Greek exit from the euro, hard or soft, will no longer pose a threat to the other periphery countries. They might be right; then again, back in 2008, US policymakers thought that the collapse of one investment house, Bear Stearns, had prepared markets for the bankruptcy of another, Lehman Brothers. We know how that turned out.
True, there have been some important policy and institutional advances since early 2010, when the Greek crisis first began to unfold. The new banking union, however imperfect, and the European Central Bank’s vow to save the euro by doing “whatever it takes,” are essential to sustaining the monetary union. Another crucial innovation has been the development of the European Stability Mechanism, which, like the International Monetary Fund, has the capacity to execute vast financial bailouts, subject to conditionality.
And yet, even with these new institutional backstops, the global financial risks of Greece’s instability remain profound. It is not hard to imagine Greece’s brash new leaders underestimating Germany’s intransigence on debt relief or renegotiation of structural-reform packages. It is also not hard to imagine Eurocrats miscalculating political dynamics in Greece.
In any scenario, most of the burden of adjustment will fall on Greece. Any profligate country that is suddenly forced to live within its means has a huge adjustment to make, even if all of its past debts are forgiven. And Greece’s profligacy was epic. In the run-up to its debt crisis in 2010, the government’s primary budget deficit (the amount by which government expenditure on goods and services exceeds revenues, excluding interest payments on its debt) was equivalent to an astonishing 10% of national income.
Once the crisis erupted and Greece lost access to new private lending, the “troika” (the IMF, the ECB, and the European Commission) provided massively subsidized long-term financing. But even if Greece’s debt had been completely wiped out, going from a primary deficit of 10% of GDP to a balanced budget requires massive belt tightening – and, inevitably, recession. Germans have a point when they argue that complaints about “austerity” ought to be directed at Greece’s previous governments. These governments’ excesses lifted Greek consumption far above a sustainable level; a fall to earth was unavoidable.
Nonetheless, Europe needs to be much more generous in permanently writing down debt and, even more urgently, in reducing short-term repayment flows. The first is necessary to reduce long-term uncertainty; the second is essential to facilitate near-term growth.
Let’s face it: Greece’s bind today is hardly all of its own making. (Greece’s young people – who now often take a couple of extra years to complete college, because their teachers are so often on strike – certainly did not cause it.)
First and foremost, the eurozone countries’ decision to admit Greece to the single currency in 2002 was woefully irresponsible, with French advocacy deserving much of the blame. Back then, Greece conspicuously failed to meet a plethora of basic convergence criteria, owing to its massive debt and its relative economic and political backwardness.
Second, much of the financing for Greece’s debts came from German and French banks that earned huge profits by intermediating loans from their own countries and from Asia. They poured this money into a fragile state whose fiscal credibility ultimately rested on being bailed out by other euro members.
Third, Greece’s eurozone partners wield a massive stick that is typically absent in sovereign-debt negotiations. If Greece does not accept the conditions imposed on it to maintain its membership in the single currency, it risks being thrown out of the European Union altogether.
Even after two bailout packages, it is unrealistic to expect Greek taxpayers to start making large repayments anytime soon – not with unemployment at 25% (and above 50% for young people). Germany and other hawkish northern Europeans are right to insist that Greece adhere to its commitments on structural reform, so that economic convergence with the rest of the eurozone can occur one day. But they ought to be making even deeper concessions on debt repayments, where the overhang still creates considerable policy uncertainty for investors.
If concessions to Greece create a precedent that other countries might exploit, so be it. Sooner rather than later, other periphery countries will also need help. Greece, one hopes, will not be forced to leave the eurozone, though temporary options such as imposing capital controls may ultimately prove necessary to prevent a financial meltdown. The eurozone must continue to bend, if it is not to break.

*Καθηγητή Οικονομικών και Δημόσιας Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και αποδέκτη, το 2011, του βραβείου της Deutsche Bank για τα δημοσιονομικά οικονομικά. (http://www.project-syndicate.org/columnist/kenneth-rogoff).

Read more at http://www.project-syndicate.org/commentary/greek-exit-syriza-troika-negotiations-by-kenneth-rogoff-2015-02#sH35MD10Lg8Ry53U.99