Ευαγόρας Παλληκαρίδης, Αντάρτης – Ποιητής

Λάζαρος Μαύρος, Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Αντάρτης – Ποιητής, Λευκωσία: εκδ. Αιγαίον, 2016.

Βιβλιοπωλείον – Καφεαναγνωστήριον «Το Έρμα» – 14 Μαρτίου 2018

• Μιχάλης Σταυρή

«Τα “φυλακισμένα μνήματα” δεν κλείνουν βαθειά τους μόνο 13 ήρωες διαλεχτούς. Κάποιος απ’ όλους δεν είναι μόνο ήρωας. Είναι ήρωας – ποιητής. Ένας ήρωας που τα σκιρτήματα της ψυχής και το έργο που ο ίδιος και οι άλλοι που κοιμούνται μαζί του επιτέλεσαν, τα τραγούδησε χρόνια πριν, από το μαθητικό του θρανίο. […] Ένας έφηβος ποιητής, που το δυνατότερό του τραγούδι το έγραψε με μια μεγάλη πράξη· όχι με λέξεις: Με το περήφανο ανέβασμά του στο σταυρό της Ελληνικής Ελευθερίας».

• Ευαγόρας Παλληκαρίδης – (Γ. Χατζηκωστής)
• Ευαγόρας Παλλικαρίδης, ο πιο ερωτικός μας εαυτός – (Ιλιάνα Κουλαφέτη)

Με τα πιο πάνω λόγια προλόγιζε ο κος Γιώργος Χατζηκωστής το βιβλίο του για τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη, το οποίο εξεδόθη 8 χρόνια μετά τη θυσία του.

Στην επισήμανσή του αυτή έγκειται η ειδοποιός διαφορά, το ξεχωριστό και το διακριτό, σε σχέση με τον Παλληκαρίδη.

Πολλές φορές έχω χρησιμοποιήσει ένα απόφθεγμα του Δημήτρη Λιαντίνη από μια μελέτη του για τον Διονύσιο Σολωμό: «Το αληθινότερο ποίημα στον γνήσιο ποιητή είναι η ίδια η ζωή του». Γι’ αυτό ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης στάθηκε γνήσιος και μεγάλος ποιητής. Ασχέτως τεχνοτροπίας, μέτρου, ύφους και των συναφών τα οποία συνήθως παρατηρούμε για να κατατάξουμε τους ποιητές στους μείζονες. Στάθηκε μεγάλος ποιητής διότι την ποίησή του την έκανε βίωμα και τρόπο ζωής. Στάθηκε μεγάλος ποιητής διότι οι στίχοι του δεν έμειναν στα χαρτιά. Τους στόλισε σε κάμπους και κρησφύγετα, σε κελιά και ικριώματα. Και δεν αναφέρομαι μόνο στην ποίησή του με περιεχόμενο πατριωτικό, αλλά και στην ερωτική, στη θρησκευτική και στη λυρική. Την κουβαλούσε και τη βίωνε παντού. Και την έστησε μνημείο τ’ ανθρώπου μια τέτοια μέρα πριν 61 χρόνια στον περίβολο των Κεντρικών Φυλακών της Λευκωσίας, δίπλα στη σποδό και στα κόκκαλα του Γρηγόρη Αυξεντίου. Φτιάχνοντας τ’ αμάλγαμα της Θείας Κοινωνίας του Ελληνισμού. Για να μεταλαμβάνει ο άνθρωπος ο καθημερινός και να γίνεται Άνθρωπος Αιώνιος.

Έχω την αίσθηση ότι, αν ποτέ επιχειρήσουμε ανασύσταση του ελληνικού έθνους και αναζητήσουμε τους πυλώνες πάνω στους οποίους πρέπει να το οικοδομήσουμε εξ αρχής, οι λόγιοί μας θα προστρέξουν στο έργο του Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Και τολμώ να εκφράσω την, εν πολλοίς βλάσφημη πεποίθηση, ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα προβληματιστούν στην προσπάθεια επιλογής του εθνικού μας ύμνου. Αμφιβολία δεν υπάρχει ότι ο Ύμνος μας πρέπει να αποτελεί ωδή στην Ελευθερία η οποία είναι στοιχείο εγγενές του ελληνικού Τρόπου. Αλλά, δίπλα στον μνημειώδη Ύμνο του Σολωμού, μπορεί να σταθεί επαξίως το «Εγερτήριον Σάλπισμα» του Παλληκαρίδη, ο δικός του ύμνος προς την Πανώρια Κόρη, την κατοικούσα μες την απάτη (και τι μ’ αυτό;), με τον οποίο αποχαιρέτησε τους συμμαθητές του όταν πήρε την απόφαση να βγει στο βουνό. Αποτελεί ο δικός του Ύμνος σημάδι διαχρονικής πολιτισμικής συνέχειας και δείγμα της ίδιας συλλογικής ιδιοσυγκρασίας του λαού μας. Διότι, όπως έγραψε ο Λάζαρος Μαύρος στο υπό παρουσίαση βιβλίο, «[..] η γραφή του Ευαγόρα, οι στίχοι του, οι αναφορές του, αποκαλύπτουν ότι δεν είχε ηλικία ενός απλού 18χρονου. Είχε, μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του […] συνειδητή ηλικία ύπαρξης και σαφώς διακριτής ιδιοπροσωπίας τουλάχιστον Δύο Χιλιάδων Τετρακοσίων Τριάντα Επτά χρόνων. Όσο ακριβώς απέχει ο Μάρτιος του 1957 Μετά Χριστόν από τον Αύγουστο του 480 προ Χριστού, της Θυσίας του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες». Με τη στάση ζωής και με το έργο του, λοιπόν, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης κατέστη φορέας μιας ελληνικής συνειδησιακής συνέχειας, που θέλει τον Άνθρωπο να ιεραρχεί την Ελευθερία ως πρώτιστη αξία.

Και λέω ότι, στο υποθετικό αυτό σενάριο ανασύστασης του έθνους μας, οι εθνικοί μας κτίστες θα βρεθούν προ διλήμματος, διότι μπορεί ο ύμνος του Παλληκαρίδη να υπολείπεται σε τεχνική, ύφος και εικόνες του μεγάλου πονήματος του Σολωμού, αλλά τις ελλείψεις του αυτές αναπληρώνει η ίδια η ζωή του ήρωα, μέσα από την οποία οι αράδες του ανα-νοηματοδοτούνται και παίρνουν άλλο περιεχόμενο και διαστάσεις.

Διότι οι λέξεις δεν είναι αυθύπαρκτες, αλλά αποτελούν φορείς ιστορίας.

Η ζωή, λοιπόν, του αντάρτη – ποιητή, συμπληρώνει και ολοκληρώνει την ποίησή του και την καθιστά μεγάλη, αφού, επαναλαμβάνοντας τον κο Χατζηκωστή, «το δυνατότερό του τραγούδι το έγραψε με μια μεγάλη πράξη· όχι με λέξεις».

Φίλες και φίλοι,

Μαζευτήκαμε σήμερα για να συζητήσουμε και να μνημονεύσουμε τον αντάρτη – ποιητή, με αφορμή το βιβλίο του Λάζαρου Μαύρου, Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Αντάρτης – Ποιητής, το οποίο κυκλοφόρησε το 2016 από τις Εκδόσεις Αιγαίον. Η εκδήλωση γίνεται εν είδει φιλολογικού μνημοσύνου για τον τελευταίο της αγχόνης. Για τον γιο του Μιλτιάδη και της Αφροδίτης Θεοδώρου από την Τσάδα της Πάφου, τον μαθητή που, σκαρφαλώνοντας στα προπύλαια του Ιακώβειου Γυμναστηρίου το 1953, 43 χρόνια πριν ακολουθήσει το παράδειγμά του ο Σολάκης μας στη Δερύνεια, κατέβασε τη σημαία του δυνάστη και έδωσε το σύνθημα για να ακυρωθούν, σε μια μικρή γωνιά της Βρετανικής Αυτοκρατορίας οι εορτασμοί για τη στέψη της βασίλισσας των Βρετανών.

Το βιβλίο του Λάζαρου Μαύρου αποτελεί έκδοση της ομιλίας την οποία εξεφώνησε ο δημοσιογράφος τον Απρίλιο του 2016 στην παρουσίαση της έκδοσης της αδελφής του ήρωα, Γεωργίας Παλληκαρίδου Ποσπορή, η οποία έφερε τον τίτλο Ποίηση Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Ο Λάζαρος Μαύρος είναι απόλυτος: Η στροφή προς μια αγωνιστική εθνική στάση, απαιτεί οπωσδήποτε να εγκύψουμε στα γραπτά αλλά και στη ζωή του Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Επειδή ο Ευαγόρας μεταλαμπάδευσε στις νέες γενιές των Ελλήνων, κατά πως τονίζει ο συγγραφέας, τον αισχυλικό παιάνα από τη Σαλαμίνα και τον Θούριο του Βελεστινλή από τα λημέρια των Κλεφτών, περνώντας τη σκυτάλη του αγώνα, του ατέρμονου αγώνα του Ανθρώπου, στους νέους της γενιάς μας.

Σχετικά με την αίσθηση αυτή της συνέχειας που εντοπίζουμε στο έργο (γραπτό και βιωματικό) του Ευαγόρα Παλληκαρίδη συζητώντας με τον οικοδεσπότη του Βιβλιοπωλείου, Χρίστο Πέτρου, μου είχε επισημάνει ότι, έστω υποσυνείδητα, η συνέχεια του ελληνικού Τρόπου αποτελεί χαρακτηριστικό ολόκληρης της γενιάς της ΕΟΚΑ.

Αυτό προβάλλει και ο Λάζαρος Μαύρος γράφοντας: «Όσα πολλοί νεώτεροι χρειάστηκαν πανεπιστημιακές σπουδές και πτυχία και δοκτοράτα και μελέτες δεκαετιών για ν’ αφομοιώσουν –όσοι, δηλαδή, μπόρεσαν ν’ αφομοιώσουν- ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης κι οι έφηβοι της γενναίας γενιάς του ’55 τα είχαν συνείδηση, πριν βγάλουν μουστάκι.

Παιδιόθεν. Εξ απαλών ονύχων. Απ’ τους γονιούς, τους παππούδες, τις γιαγιάδες, τους δασκάλους και καθηγητές τους. Χωρίς, τότε, τηλεοράσεις, διαδίκτυα και ενθάδε πλειάδες πανεπιστημίων».

Ο συγγραφέας δεν στέκεται μόνο στην πατριωτική διάσταση ήρωα, αλλά και στον ερωτισμό του. Αφού, επανάσταση χωρίς έρωτα είναι λειψή, όπως μας είχε επισημάνει κάποτε ο Βάσος Φτωχόπουλλος. Και με ειδική αναφορά στο ποίημα που πλαισίωνε τους στίχους από το τραγούδι της Σοφίας Βέμπο του 1941, «Δυο αγάπες», το οποίο κατέστη γνωστό ως ποίημα του ιδίου του Παλληκαρίδη υπό τον τίτλο «Την Ελλάδα αγαπώ…», ο Λάζαρος Μαύρος φέρνει στην επιφάνεια την τραγική πτυχή της ιστορίας: Ο πρώτος νεκρός της ΕΟΚΑ σε μάχη, ο Χαράλαμπος Μούσκος ο οποίος έπεσε στο Μερσινάκι τον Δεκέμβριο του 1955, έβαψε με το αίμα του μια σελίδα διπλωμένη στην τσέπη του στήθους του στην οποία αναγράφονταν οι στίχοι από το ίδιο τραγούδι που ενέπνευσε τον Παλληκαρίδη. Στο τραγούδι, ο πρωταγωνιστής εξομολογείται τη διττή φύση του έρωτά του: έρωτας προς την αγαπημένη του και προς την πατρίδα. Βάζοντας, όμως, σε πρώτη μοίρα την αγάπη για τη δεύτερη. «Ἁπάντων τιμιώτερόν ἐστιν πατρὶς καὶ σεμνότερον καὶ ἁγιώτερον καὶ ἐν μείζονι μοίρᾳ καὶ παρὰ θεοῖς καὶ παρ᾽ ἀνθρώποις τοῖς νοῦν ἔχουσι». Ξανά η συνέχεια. Στο κάτω – κάτω, ο έρωτας για την πατρίδα τα περικλείει όλα καθώς η πατρίδα δεν μπορεί να είναι μια έννοια μεταφυσική και αφηρημένη, αλλά παίρνει συγκεκριμένη μορφή και περιεχόμενο στη συλλογική συνείδηση κάθε γενιάς και κάθε λαού.

Στην αποψινή εκδήλωση – συζήτηση θα μας εισαγάγει η Ιλιάνα Κουλαφέτη, μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ιστορίας, η οποία έγραψε μια από τις πρώτες βιβλιοπαρουσιάσεις για το βιβλίο Αν θες να μάθεις νέα μου… όπου παρουσιάζεται η αλληλογραφία του Ευαγόρα Παλληκαρίδη με τη Λύα Χατζηαδάμου. Ακολούθως, θα έχουμε την τιμή να παρακολουθήσουμε την εισήγηση του κου Γιώργου Χατζηκωστή, του οποίου το έργο για τον ήρωα – ποιητή, αποτελεί σημείο αναφοράς για τον μελετητή της ιστορίας του αγώνα της ΕΟΚΑ. Τον κύκλο των εισηγήσεων θα κλείσει με παρέμβασή του ο συγγραφέας του βιβλίου, δημοσιογράφος Λάζαρος Μαύρος, και θα ακολουθήσει συζήτηση.

Πηγή: Αγορά - Διάλογος