Κατευνασμός και επιθετικότητα στο Αιγαίο

Του Χρήστου Ιακώβου, Διευθυντή Κυπριακού Κέντρου Μελετών
Ένα από τα πιο εκπληκτικά φαινόμενα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, τα τελευταία πέντε χρόνια, είναι το γεγονός ότι κάθε φορά που η Τουρκία έχει ένα σημαντικό ραντεβού με την Ευρωπαϊκή Ένωση αυξάνει τις επιθετικές ενέργειές της στο Αιγαίο. Το ποιοτικό στοιχείο που διαφοροποιεί αυτήν την επιθετικότητα σε σχέση με πιο πριν είναι ότι, από το φθινόπωρο του 2004 και εντεύθεν, η τουρκική συμπεριφορά δεν συνιστά πλέον ευθεία πρόκληση, αλλά προσπάθεια άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων σε αέρα και θάλασσα σε βάρος των ελληνικών, που είναι κατοχυρωμένα από διεθνείς συνθήκες και συμβάσεις. Tο πιο αξιοσημείωτο είναι η πολλαπλώς επιδεικνυομένη πολιτική βούληση της Τουρκίας να συνεχίσει -και μάλιστα με κλιμακούμενη διεκδικητικότητα- την προβολή μονομερών απαιτήσεων σε βάρος της ελληνικής κυριαρχίας. Αποδεικνύεται εμπράκτως ότι τόσο η στρατηγική του Ελσίνκι και ο πολυδιαφημιζόμενος «εξευρωπαϊσμός» της τουρκικής πολιτικής, που θα ήταν αποτέλεσμα του πρώτου, ελάχιστη αντανάκλαση έχει στη συμπεριφορά της στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. O καθορισμός της έναρξης ενταξιακού διαλόγου με την ΕΕ μάλλον κλιμάκωση των τουρκικών προκλήσεων απέναντι στην Ελλάδα επέφερε παρά ύφεση. Ακόμη και πριν από την κρίσιμη σύνοδο κορυφής της 17ης Δεκεμβρίου του 2004, αρκετοί αναλυτές επέμεναν ότι οι προκλήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο δεν πρέπει να εκλαμβάνονται μέσα στο πλαίσιο των «συνηθισμένων περιστατικών», αλλά ούτε και ως σπασμωδικές αντιδράσεις κάποιων φιλοπόλεμων κύκλων του στρατιωτικού κατεστημένου της 'Αγκυρας. Για εκείνη τη συγκεκριμένη περίοδο ενετάσσοντο σε μία τακτική που υπηρετούσε σαφέστατους στρατηγικούς στόχους εν όψει της κρίσιμης, για την Τουρκία, συνόδου κορυφής της ΕΕ. Τόσο η στρατογραφειοκρατική ελίτ της Τουρκίας όσο και η λογική του στρατηγικού βάθους του σημερινού Τούρκου υπουργού Εξωτερικών δεν εξέλαβε ποτέ την ένταξη της χώρας στην ΕΕ ως παραχώρηση μέρους της κυριαρχίας της στους θεσμούς της Ευρώπης. Επεδίωξε και επιδιώκει να διαπραγματευθεί με την EE το ειδικό γεωπολιτικό της βάρος σε μια σειρά επαλλήλων ζωνών. Eν ολίγοις, η Τουρκία έδειξε ότι δεν θα διαπραγματευθεί στη βάση των αρχών του κοινοτικού πολιτικού πολιτισμού, αλλά στη βάση της παραδοσιακής νατοϊκής αντίληψης, προβάλλοντας τη λογική του μεγάλου και ισχυρού κράτους που μπορεί να προωθήσει τα δυτικά συμφέροντα στην περιοχή. Στο πλαίσιο αυτό, δεδομένου ότι η ουσία της τουρκικής διαπραγμάτευσης θα είναι κυρίως γεωπολιτική, η 'Αγκυρα φροντίζει συστηματικά να παραμερίσει ορισμένα εμπόδια στον τομέα αυτόν. Η Τουρκία, με την επιθετικότητα, δεν έχει ως στόχο, σήμερα τουλάχιστον, την πρόκληση κάποιας κρίσης στο Αιγαίο. Επεδίωξε και επέτυχε, προ της Συνόδου Κορυφής του 2004, να καταδείξει και να καταγράψει με εντυπωσιακό τρόπο, όταν οι ευρωπαϊκοί προβολείς ήταν στραμμένοι πάνω της, όλο το φάσμα των διεκδικήσεών της στο Αιγαίο. Για την Τουρκία, είχε τεράστια σημασία να γνωστοποιηθούν εκείνη την περίοδο στους Ευρωπαίους τόσο οι διεκδικήσεις της στο Αιγαίο όσο και οι στρατιωτικές μέθοδοι προβολής τους που χρησιμοποιεί. O λόγος ήταν πολύ απλός: αν οι Ευρωπαίοι, έπειτα από όλα αυτά, δεν θα είχαν κάνει καμιά αναφορά στα σχετικά προβλήματα στην απόφαση της συνόδου κορυφής που θα απεφάσιζε την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, τότε διά της σιωπής τους θα εξέφραζαν, αν όχι τη συμφωνία τους, σίγουρα την ανοχή τους προς την τουρκική στάση. Με αυτό τον τρόπο, η 'Αγκυρα κατοχύρωσε, εκ των πραγμάτων, πως τα ελληνοτουρκικά προβλήματα και η στάση της σ΄ αυτά δεν συνιστούν εμπόδιο, άρα δεν αντίκεινται στα κριτήρια της Κοπεγχάγης, οπότε ούτε οι τουρκικές διεκδικήσεις και προκλήσεις θα μπορούν να εγερθούν μελλοντικά στις διαπραγματεύσεις μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας, ως λόγοι αναβολής ή ματαίωσης της τουρκικής ένταξης. Η κατευναστική πολιτική της Αθήνας είχε ως συνέπεια να καταλήξει η Σύνοδος Κορυφής σε επιβράβευση της τουρκικής επιθετικότητας στο Αιγαίο. Αφού η Αθήνα δεν διεκδίκησε δυναμικά τα συμφέροντά της στις 17 Δεκεμβρίου, γιατί σήμερα η Τουρκία να μειώσει την επιθετικότητά της; Έτσι, η Τουρκία φροντίζει εντέχνως, κάθε φορά που είναι στραμμένο το ευρωπαϊκό ενδιαφέρον πάνω της, να προβάλλει και να κατοχυρώνει τις διεκδικήσεις της προκειμένου να πετύχει αυτό που στρατηγικώς επιδιώκει, να εξασφαλίσει πολιτική λύση, δηλαδή οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας πέρα από τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, με βάση τη διμερή διαπραγμάτευση και όχι με προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, που είναι η πάγια θέση της Ελλάδας.