Το κουστούμι

(Το κουστούμι φταίει που δεν είναι ούτε δικό μας ούτε στα μέτρα μας)

τοῦ Νέστορα Νικηφορίδη
Τό κουστούμι εἶναι εὐρωπαϊκό. Ἔχει στενά παντζάκια τό παντελόνι, γιά νά μήν κάνουμε ἀπότομες κινήσεις. Καί τό σακάκι ἔχει τεράστια πέτα καί κοντά μανίκια. Γιά νά φαίνεται τό χέρι μας ὅταν ζητᾶμε, σάν νά ζητιανεύουμε.
Στό πουκάμισο πού μᾶς ἔρραψαν,  ἔχει μανικετόκουμπα ἀπό γυαλιστερό γυαλί.   Σάν αὐτό πού χρησιμοποιοῦσαν κάποτε οἱ δυτικο-εὐρωπαῖοι γιά νά ξεγελᾶνε τούς ἰθαγενεῖς.  
Γραβάττα, μᾶς χάρισε ὁ Ρέντσι. Μᾶς εἶχαν γιά ἀλυσίδα, κατ' εὐθείαν, ὅπως τόν Μπάρμπα Θωμᾶ ἔξω ἀπό τήν καλύβα του.  Ἀλλά ἔβαλε τό χέρι του ὁ Θεός, πού μᾶς θύμισε γιά τήν Μάγκνα Γκρέτσια, κι ἄρχισε ὁ Ἰταλός νά θυμᾶται τήν συγγένεια. Ἀκολουθοῦν φυσικά μέ τήν Μαρσεγιέζα οἱ Μασσαλιῶτες,  καί ἄλλοι τινές.
Ντυμένοι ἔτσι, μέ τό κουστούμι πού μᾶς ἔρραψαν, γενήκαμε πιά εὐρωπαῖοι. Ἀλλά ἐπειδή τό νιώθουμε ὄτι κάτι δέν πάει καλά μέ τό κουστούμι πού μᾶς ἔρραψαν αὐτοί οἹ ἑταῖροι "μας", έδῶ καί δικαόσια χρόνια τώρα, ρίχνουμε κατά τήν συνήθειά μας τό φταίξιμο στόν ἑαυτό μας, στήν κακή μας μοίρα.
Καί, φανταζόμαστε πῶς θά εἶναι, ὅταν οἱ δυτικο-εὐρωπαῖοι μάθουν νά μᾶς συμπεριφέρονται κάπως πιό εὐρωπαϊκά.  Θά μᾶς δίνουν τό χέρι σάν ἴσος προς ἴσον, θά μᾶς λένε "κύριε" καί θά τό ἐννοοῦνε καί θά παύσουν ἐπί τέλους νά κυττᾶνε μέ περιφρόνηση τό κουστούμι μας. Ναί , αὐτό τό κουστούμι τό ὁποῖο οἱ ἴδιοι μᾶς χάρισαν καί τό ὁποῖο μᾶς ἔπεισαν νά τό φορᾶμε, διότι τάχα αὐτό μᾶς πάει.
Χάσαμε τήν αἴσθηση τῆς δικιᾶς μας φορεσιᾶς, ἀπό τό πολύ πού ζήσαμε στήν γύμνια , στήν μιζέρια καί στήν δυστυχία, τοῦ νά ζῆς κάτω ἀπό τόν τουρκικό ζυγό καί νά εἶσαι Ἕλληνας καί χριστιανός ὀρθόδοξος. Ὅ,τι τό χειρότερο καί γιά τούρκους καί γιά γερμανούς.
Καί μεῖς, ἀπό τό γιαταγάνι στά αἰώνια δάνεια καί ἐσχάτως στά μημόνια, και ἀπό τήν φουστανέλλα στό κουστούμι, ἔ, νιώσαμε ὅτι λίγο προκόψαμε, ὅτι  ἔχουμε "φίλους".
Ἀλλά τό κουστούμι δέν φτιάχτηκε στά μέτρα μας, φτιάχτηκε γιά λαούς μέ διαφορετική ἰδιοσυγκρασία. Φτιάχτηκε γιά ἀνθρώπους τοῦ νόμου καί τῆς τάξεως.
Αὐτοί, βρίσκονται στήν ἐποχή τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅταν εἶναι ἔντιμοι. Ἀλλοιῶς, ζοῦνε στήν βαρβαρότητα. Μία νομικίστικα λογική, συνεπῆ καί προβλέψιμη βαρβαρότητα. Ὅπως τοῦ Σάϋλοκ.
Γιά νά συμβιώνουν ὅλοι μαζί καί νά μήν τσακώνονται συνέχεια μεταξύ τους  - ὅπως κατά τίς περιόδους τῶν θρησκευτικῶν τους πολέμων, ὁπότε διέπρεψαν προκαλώντας τούς πολέμους αὐτούς ἄθεοι δολοπλόκοι, ὅπως ὁ Ρισελιέ καί ὁ Μαζαρίνος, αὐταρχικοί ἡγεμόνες, ἤ καί δικτάτορες ὅπως ὁ Κρόμγουελ – γιά νά συμβιώνουνε λοιπόν, ἔχουν ἀποφασίσει νά δέχονται τό ψέμμα στά θεμελιώδη, σάν ἀλήθεια, καί νά μήν πολυασχολοῦνται μέ τίς ἀδικίες πού σκαρώνουν σέ ἄλλους λαούς καί ἀνθρώπους οἱ χειρότεροί τους.
Τούς φτάνει πού ἐπιβιώνουν ὁ καθένας μέ τόν ἀτομοκεντρισμό του καί μέ μιά γερή δόση δουλοπρέπειας,  γλιτώνοντας ἔτσι ἀπό τίς ὅποιες πυρές καί ἀναθέματα στήνει κάποια παπική ἤ κρατική ἱερά ἐξέταση, πού κατά καιρούς ἐνσκύπτει μέ τό πρόσχημα κάποιας καθάρσεως, γιά νά τελεσιουργήσει μέ κάποιες θυσίες τό νομιμοποιητικό τῆς ἐκεῖ ἐξουσίας γεγονός, ὅτι τήν τάξη φέρνει ἡ τήρηση τοῦ νόμου.
Ἔτσι, ὅλοι ἐκεῖ πρέπει πάντα νά δείχουν καθαροί καί ἀτσαλάκωτοι.  Τό δέ κουστούμι πού φοροῦν ὡς ἁρμόδιοι ἤ ἐν γένει ὡς ὑπεύθυνοι,  ἀντικατοπτρίζει τήν ἁρμοδιότητα καί ὑπευθυνότητά τους πού τούς γλυτώνει ἀπό τόν ἔλεγχο ὅτι δέν τηροῦν τόν νόμο. Ἔτσι ὀργανώνονται διοικητικά καί πολιτικά, ἔτσι κυριαρχοῦν στόν κόσμο, καί ἔτσι παθαίνουν ἀρτηριοσκλήρωση ὡς πρός τήν ἀντίληψη τῆς πραγματικότητας καί σκλήρυνση κατά πλάκας ὡς πρός τήν ἠθική.
Ὁ νόμος γι' αὐτούς εἶναι ζήτημα ζωῆς καί θανάτου. Ἡ τήρησή του εἶναι ἡ μόνη ὁδός γιά συμμετοχή στήν κοινωνία. Καί ἡ άθέτησή του, ἠθικός ἤ καί ὑλικός θάνατος γιά τόν  "ἀσεβῆ". Δέν ἔχει σημασία ἄν ὁ νόμος εἶναι δίκαιος ἤ ἄδικος.  Εἶναι έφαρμοστέος. Fiat justitia e pereat mundus! (ἄς γίνει δικαισύνη, καί ἄς χαθῆ ὁ κόσμος!).
Γι' αὐτούς, παῖξε θέατρο ὅσο θές, προσποιούμενος ἤ καί νομίζοντας ὅτι εἶσαι ἐλεύθερος, ἀλλά τόν νόμο "πρέπει νά τόν τηρήσῃς". Γίνου ὅσο ἐπαναστάτης ἤ ἀπρόοπτος θέλεις, ἀρκεῖ νά μήν  ἀμφισβητήσῃς τά βασικά ψεύδη. Ὄχι τόσο τά κατά συνθήκην ψεύδη. Ἀλλά κυρίως αὐτά πού φέρνουν, μέ ἀδικίες, πλοῦτο καί εύμάρεια καί ἰσχύ στό λεγόμενο "σύστημα".
Γι' αὐτό ὡς ἀδικούμενος δέν ἔχεις πιθανότητες, παρά μόνο ἄν τούς ἐκλιπαρήσης καί αὐτο-εξευτελισθῆς ἄνευ ὅρων καί προϋποθέσεων. Ἀνοχή σοῦ ἐπιδεινύεται μόνο γιά νά δείξῃς ἐμπράκτως τή  μετάνοιά σου. Καί μόνο γιά μία φορά. Ὕστερα, "πρέπει"  νά τιμωρηθῆς.  Ὅπως ἀκριβῶς καί στόν καιρό τῆς ἱερᾶς Ἐξετάσεως. Ἀλλιῶς κινδυνεύει ἡ "ἀλήθεια" τοῦ συστήματος.
Δέν εἶναι θέμα πολιτικῆς αὐτά. Δέν εἶναι θέμα δεξιᾶς ἤ ἀριστερᾶς. Εἶναι θέμα βαρβαρότητας πού ἐπικράτησε καί ἐπικρατεῖ. Μέ ἀντίλογο βέβαια. Ἀπό ὅσους βρίσκονται στήν περίοδο τῆς Παλαιᾶς διαθήκης ἀλλά θέλουν νά εἶναι "δίκαιοι", αὐτούς πού στήν "ἄθεη" Εὐρώπη ὡστόσο "ἔχουν τόν Θεό τους" ὡς ἀληθινό καί δίκαιο - ἀκόμη κι ἄν πολλές φορές νομίζουν ὅτι  εἶναι ἄθεοι.
Ἐμεῖς, δέν ἔχουμε τέτοιες προδιαγραφές. Σέ μᾶς, κάθε πρᾶγμα καί κάθε πράξη ἔχει τόν λόγο ὑπάρξεώς του. Ὁ ἄδικος νόμος, δέν εἶναι νόμος, εἶναι σχεδόν βία. Καί δέν εἴμαστε κοινωνία καί πολιτεία λόγῳ νόμου.  Ὁ νόμος εἶναι νόμος λόγῳ τῆς ὑπάρξεως κοινωνίας. Καί ἡ πολιτεία εἶναι πολιτεία λόγῳ τῆς ὑπάρξεως κοινωνίας. Ἡ κοινωνία εἶναι κοινωνία λόγῳ τῆς ἀγάπης καί τῆς δικαιοσύνης τοῦ Θεοῦ. Καί ἡ πολιτεία εἶναι πολιτεία λόγῳ τῆς ἀγαπητικῆς συνοχῆς (ἀλληλεγγύης) τῆς κοινωνίας καί τῆς ἐκζητήσεως τῆς δικαισύνης ἀπό τήν κοινωνία.
Ἡ ὀργάνωσή μας ὅμως, μέ τό κουστούμι πού μᾶς φόρεσαν - τό στενό κουστούμι τοῦ νόμου, πού ἀποκλείει τήν ἀληθινή ἐλευθερία, πού σχεδόν ταυτίζει τήν "ἐλευθερία", ψευδώνυμη και ἐπιφανειακή ἐλευθερία, μέ τό δικαίωμα στήν δουλοπρεπῆ ὑποταγή στά συλλογικά οὐσιώδη ψεύδη τῆς ἐπικρατούσης πολιτικο-οικονομικῆς τάξεως καί τῶν ἀξιῶν της -  αὐτή λοιπόν ἡ ὀργάνωση πού ξεκινᾶ ἀποκλειστικά ἀπό τό ἄτομο καί ἀπό τόν οἰκονομισμό, ἐκτρέπεται σέ ἀνομίες (ἀτομοκεντρικῆς ἰδιοτέλειας) καί ξαστοχίες (λειτουργία "κυκλωμάτων" ) πού ἐμποδίζουν τήν ὁμαλή λειτουργία τῆς πολιτείας, καί δή πολύ περισσότερο σέ περιόδους δυσχερειῶν καί κρίσεων.
Γιά ἐμᾶς, ὅλα εἶναι σαφῶς ἐπαναπροσδιορίσιμα, θέμα δηλαδή προσωπικῆς ἀντιλήψεως, εὐθύνης καί ἐλευθερίας. Ἡ τήρηση τῶν συμπεφωνημένων ἐξαρτᾶται ἀπό τήν φιλότιμη προσπάθεια, τήν συνεργασία, τήν προσωπική θυσία καί τούς κόπους, ἀλλά καί ἀπό τίς ἀλλαγές πορείας σύμφωνα μέ τίς περιστάσεις. Τό διαπροσωπικῶς ὁμονοεῖν προηγεῖται, καί ἕπεται τό καλῶς λειτουργεῖν τοῦ ὀργανώνεσθαι.
 Ἐκεῖ μᾶς διαιροῦν μέ τήν ἀπολυτοποίηση τῶν ἀντιλήψεών τους σέ θέματα δημοκρατίας: Τό κουστούμι πού μᾶς ἔχουν ράψει, μᾶς στερεῖ τήν  δυνατότητα τοῦ ὁμονοεῖν, διότι μᾶς τοποθετεῖ σέ κατ' ἰδίαν τεχνητές ἑνότητες, ὅπως αὐτές τῶν κομματικῶν ἰδεολογιῶν μέ τούς κομματικούς κανόνες συμπεριφορᾶς, ἀλληλοβοήθειας καί δράσεων - μέ ἀποκλεισμό τῶν ἄλλων μελῶν τῆς κοινωνίας μας, ἀκόμη καί τῶν σκέψεών τους, ὅσο δέν έντάσσονται στόν ἴδιο μέ ἐμᾶς χῶρο.
Μᾶς διαιροῦν ὅμως, καί μέ νομικές διατάξεις πού ἀφ' ἑνός μέν καταργοῦν θεσμούς μας καί συνήθειές μας ἀντί νά διαφυλάσουν καί νά βελτιώνουν τίς καλές πευρές τους, καί ἀφ'ἑτέρου κατοχυρώνουν μία πολιτική τάξη καί μία διοκητική τάξη, ἀμφότερες λίγο ὡς πολύ στήν ὑπηρεσία ξένων συμφερόντων καί ἀλλοτρίων θρηκευτικῶν κοσμοαντιλήψεων.
Ἐμεῖς πάλι, λόγῳ καί τῆς ἀδυναμίας μας, βλέπουμε μέ διεισδυτικότητα τά κενά καί τίς ἀδικίες τοῦ κρατικοῦ νόμου στήν ἐκδηλούμενη πρός ἐμᾶς συμπεριφορά "ἁρμοδίων",  σχεδόν μέ τό πρῶτο! Καί λέμε:  Ἄν κάνω ἀλλιῶς, τί θά μοῦ κάνουν;
Τοῦτο τό λέμε ὡς ἀναγκασμένοι νά εἴμαστε ἄτομα. Ἄλλοτε δέ, γιά νά πράξουμε αὐθαίρετα καί ἄλλοτε γιά νά πράξουμε καλόπιστα καί ὅ,τι πράγματι ἀπαιτεῖται. Διότι τό  κουστούμι μας, δέν κάνει γιά πρόσωπα κοινωνίας συγκροτημένης σέ ὀργανωμένη πολιτεία. Κάνει μόνο γιά "δυτικά" ἤ δυτικοποιημένα ἄτομα, πού δέχονται τό κράτος μέ τά ψεύδη στίς βάσεις του, προκειμένου νά γίνουν μέσω τῆς κρατικῆς όργανώσεως κοινωνία -καί δέν γίνονται ποτέ.
----   ------
Ἀφορμή γά τά ἀνωτέρω, μοῦ δόθηκε ἀπό  τήν τρέχουσα ἐπικαιρότητα ἀλλά καί ἀπό τό ἐρώτημα πού μοῦ δημιουργήθηκε καθώς διάβαζα ἕνα βιβλίο σχετικό μέ τό ἑξῆς: Σύγκριση κατά τόν 19ο αἰῶνα μεταξύ τῆς Αὐστροουγαρίας καί τῆς Γερμανίας ἀπό τήν μία μεριά, μέ τήν  τσαρική Ρωσία ἀπό τήν ἄλλη: στίς μέν πρῶτες ἐπέτυχε ἡ διοικητική ἀναδιοργάνωση, στήν δέ δεύτερη κατέστη ἀδύνατη.
Ἡ ἑρμηνεία ὅτι ἔφταιγε μόνο ἡ ἐμμονή τῶν ρώσων εὐγενῶν νά μήν στερηθοῦν τά προνόμιά τους γιά νά ἐπιτρέψουν τομές καί ἐκσυγχρονισμό, ένῶ στίς κεντροευρωπαϊκές χῶρες συνεργάσθηκαν οἱ εὐγενεῖς πού ἄφισαν μέρος τῶν προνομίων τους, μέ τούς ἀνερχόμενους ἀστούς,  μοῦ φάνηκε ὡς μερική ἐξήγηση. Ἀντίστοιχα θά μποροῦσε κανείς βέβαια νά ἰσχυρισθῆ καί γιά τά καθ'ἡμᾶς σήμερα, βάζοντας στήν θέση τῶν εὐγενῶν κάποιες  κομματικές καί διοικητικές ἐλίτ, τοῦ δημοσίου καί τοῦ ἰδιωτικοῦ τομέως, πού ἐμποδίζουν τίς μεταρρυθμίσεις.  Ἀλλά ὑπάρχει καί τό καίριο θέμα τῶν πνευματικῶν καί ἀκριβέστερα θρησκευτικῶν προϋποθέσεων διαφοροποιήσεως τῶν λαῶν. Μἑ τήν ἐπισήμανση ὅτι κατά τόν 19ο αἰῶνα στήν Ρωσία εἶχε ἐκκοσμικευθῆ σχεδόν καταστροφικά μέγα μέρος τῆς Ὀρθόδοξης  Ἐκκλησίας. Ἀντίστοιχα θά μποροῦσε μέν νά πῆ κανείς ὅτι ἰσχύουν  καί γιά τά καθ' ἡμᾶς, ἀλλά ἐδῶ ἔχουμε εὐτυχῶς μεγάλη ἀναζωπύρωση τῆς γνήσιας πνευματικῆς ζωῆς τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.
Τό θέμα λοιπόν χρειάζεται πολύ περισσότερη ἐμβάθυνση, ὥστε μέ γνήσια πνευματικο-πολιτική ζύμωση νά φτάσουμε κατά τό δυνατόν σύντομα νά ὀργανωθοῦμε καλλίτερα καί σύμφωνα μέ τίς παραδόσεις μας, τήν ἱστορία μας καί τήν δημοκρατική-ἀξιοκρατική καί θεανθρώπινη-χαρισματική, μέ ἕνα λόγο: ὀρθόδοξη-χριστιανική, ἰδιοσυγκρασία μας. Πάνω σέ αὐτήν την βάση, καί μόνον, μποροῦν να εὐδοκιμήσουν σέ μᾶς, οἱ ὅποιες τεχνοκρατικές ἤ ἰδεολογικο-πολιτικές ἐπιλογές.