Η εξαργύρωση της ηθικής πολιτικής

Αφορμή για το κείμενο αυτό μου έδωσε πρόσφατο δημοσίευμα σε αμερικανική ιστοσελίδα, στο οποίο αναφέρεται ότι τουρκοαμερικανικά lobby groups/συμφέροντα θα επιχορηγούν επισκέψεις ή/και σπουδές σε συστηματική βάση (μέχρι και 100 ανά περίοδο) Αμερικανών φοιτητών αρμενικής καταγωγής σε τουρκικά πανεπιστήμια ή σε πανεπιστήμια στην κατεχόμενη Κύπρο για ένα ή περισσότερα ακαδημαϊκά τετράμηνα. Στόχος είναι, μεταξύ άλλων, η αλληλοκατανόηση και η δημιουργία καλύτερου κλίματος μεταξύ των εμπλεκομένων μερών.

Είναι προφανές ότι η Άγκυρα, παρά το γεγονός ότι δεν έχει αναγνωρίσει την αρμενική γενοκτονία, με αφορμή την πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας προσπαθεί να δημιουργήσει ερείσματα σε διάφορα επίπεδα. Η Τουρκία έχει κατανοήσει προ πολλού ότι η ηθική υπεροχή είναι καθοριστικής σημασίας στο σημερινό διεθνές περιβάλλον. Υπενθυμίζεται ότι τρεις καθοριστικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις διεθνείς σχέσεις είναι η στρατιωτική δύναμη, οι οικονομικοί παράγοντες με την ευρεία έννοια του όρου, καθώς και η ηθική υπεροχή.

Η Τουρκία ήδη είναι σήμερα μέλος των G20, ακολουθεί πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική προωθώντας την έννοια των μηδενικών προβλημάτων και προβάλλει ως περιφερειακή δύναμη. Διάφοροι αναλυτές ήδη αναφέρονται σε μια μορφή νεοθωμανισμού.
Η Τουρκία κατανοεί πρωτίστως ότι πρέπει να επενδύσει και σε θέματα ηθικής υπεροχής. Θεωρεί καθοριστικής σημασίας τη δημιουργία εντυπώσεων, καθώς και συγκεκριμένων εικόνων. Η Κυπριακή Δημοκρατία, χρόνια μετά την ανεξαρτησία αλλά και την εισβολή, δεν έχει δημιουργήσει ανάλογη πολιτική, αλλά ούτε και υπάρχει επαρκής κατανόηση σε σχέση με το ζήτημα αυτό και τη σημασία των δεξαμενών σκέψης και των πανεπιστημίων, και το ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν στην προώθηση συγκεκριμένων στόχων.

Από την άλλη, η Τουρκία δεν αρκείται στη στρατιωτική ισχύ και στον πολυδιάστατο ρόλο της ως ενεργειακός κόμβος, αναδυόμενη οικονομία και γενικά ως περιφερειακή δύναμη. Κατ’ επανάληψιν προσπαθεί να περάσει συγκεκριμένα μηνύματα εφ’ όλης της ύλης σε σχέση με θέματα που την ενδιαφέρουν όπως, για παράδειγμα, στο Κυπριακό, όπου προωθεί την άποψη ότι το πρόβλημα είναι «η απομόνωση των Τουρκοκυπρίων», υποβαθμίζοντας την πραγματική κατοχική διάσταση. Άλλωστε, τελευταία ο Τούρκος Υπουργών Εξωτερικών Α. Νταβούτογλου διακηρύττει ότι στην Κύπρο η «τουρκο(κυπριακή) πλευρά επιθυμεί την επανένωση του νησιού και ότι είναι οι Ελληνοκύπριοι που κωλυσιεργούν και στην ουσία επιθυμούν τη διαίρεση».

Αλλά και οι ΗΠΑ, παρά το γεγονός ότι είναι η μόνη υπερδύναμη, η πρώτη στρατιωτική και οικονομική δύναμη του πλανήτη, αποδίδουν τεράστια σημασία στην ηθική υπεροχή και αξιοποιούν αυτό που συχνά αποκαλούν soft diplomacy. Ως εκ τούτου Αμερικανοί πρώην, τέως και νυν πολιτειακοί αξιωματούχοι, καθώς και διανοητές διακηρύττουν τη σημασία της σύζευξης των αμερικανικών στρατηγικών συμφερόντων με ένα αξιακό σύστημα και αξιοποιούν πανεπιστήμια και δεξαμενές σκέψεις προς την υλοποίηση των στόχων τους. Φυσικά, ο ρόλος των δεξαμενών σκέψεων δεν περιορίζεται σε ζητήματα επικοινωνιακής πολιτικής. Προβαίνουν, επίσης, σε αναλύσεις και εισηγήσεις εφ’ όλης της ύλης. Και η Κύπρος; Η πολιτεία αγνοεί, παραγνωρίζει ή περιφρονεί τη διάσταση αυτή. Δεν είμαι σίγουρος τι είναι το χειρότερο - η άγνοια, η παραγνώριση ή η περιφρόνηση; Αντίθετα, σε διάφορες εκφάνσεις του δημοσίου βίου παρουσιάζεται και ένας γιγαντισμός άνευ αντικειμένου και περιεχομένου.

Δεν είναι μόνο τα μεγέθη που έχουν σημασία. Σημασία έχει κυρίως η νοοτροπία. Δυστυχώς ο δημόσιος βίος μας χαρακτηρίζεται από αυτό που περιγράφεται ως επαρχιωτισμός (parochialism): μεταξύ άλλων, άγνοια για τον τρόπο λειτουργίας και τη σημασία των κέντρων ερευνών/δεξαμενών σκέψεως, η οποία πηγάζει από φτωχή αντίληψη για το σύγχρονο διεθνές περιβάλλον.

Ο πολιτικός λόγος πολλές φορές δεν πείθει ούτε και την πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων. Για παράδειγμα, εάν για τα πάντα ευθύνονται «οι αμερικανοβρετανοτουρκικές συνωμοσίες», τότε ακόμα και σε ξένους φίλους της υπόθεσής μας δημιουργείται η ροπή να μας αντικρίζουν με δυσπιστία. Ταυτόχρονα, δίδεται τροφή στην τουρκική θέση περί «φανατισμού των Ελλήνων». Είναι καιρός να γυρίσει η Κυπριακή Δημοκρατία σελίδα και να αναζητήσει σοβαρότητα και αξιοπιστία. Μόνο έτσι μπορούμε να προσβλέπουμε με αισιοδοξία στο μέλλον.

ΑΝΔΡΕΑ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ*
*Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων
ΣΗΜΕΡΙΝΗ