Πώς βλέπουν οι Τούρκοι την... «τουρκική απειλή»

Αλέξης Ηρακλείδης.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια από τις πλέον εδραιωμένες αντιλήψεις στην Ελλάδα είναι η περίφημη «τουρκική απειλή». Η θέση περί «εξ ανατολών κινδύνου» είναι σχετικά πρόσφατη, σε σημαντικό βαθμό συνδέεται με την τουρκική στρατιωτική επέμβαση στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1974 και εδραιώθηκε στη συνέχεια με τη διένεξη του Αιγαίου. Πριν επικρατούσε κυρίως η αντίληψη περί του «εκ βορράν κινδύνου».

Όμως, ανεξάρτητα του τι πιστεύουμε εμείς είναι ενδιαφέρον να δούμε και πώς βλέπουν οι Τούρκοι την... «τουρκική απειλή». Οι Τούρκοι απορρίπτουν τα περί τουρκικής απειλής. Τα περί απειλής και επεκτατισμού που τους προσάπτουν οι Έλληνες, τους φαίνονται ακατανόητα, και ενδεχομένως, και εκ του πονηρού. Έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς στοιχειοθετούν την πεποίθησή τους αυτή.
Κατά την Τουρκία, βασική σταθερά της εξωτερικής της πολιτικής από τότε που ιδρύθηκε (1923) μέχρι σήμερα, αποτελεί το δόγμα του Μουσταφά Κεμάλ, ότι η χώρα παραμένει στα υπάρχοντα σύνορά της. Δηλαδή, είναι κράτος του εδαφικού στάτους κβο και όχι αναθεωρητικό των συνόρων. Το δόγμα αυτό είναι γνωστό και ως «Εθνικό Σύμφωνο» (Μισάκ-ι-Μιλί) από το ιστορικό κείμενο που είχε υιοθετηθεί από την Οθωμανική Βουλή τον Ιανουάριο του 1920. Κατά την έγκυρη τουρκική (αλλά και διεθνή) βιβλιογραφία, η μόνη φορά που η Τουρκία σαφώς παραβίασε το δόγμα αυτό (από το 1923 που ιδρύθηκε μέχρι σήμερα) είναι με την προσάρτηση της Αλεξανδρέττας από την υπό γαλλική εντολή Συρία το 1939.
Σε ό,τι αφορά τις κατά καιρούς «προκλητικές» τουρκικές δηλώσεις, Τούρκοι αναλυτές που διάκεινται φιλικά προς την Ελλάδα (όπως ο Μεχμέτ Αλί Μπιράντ και άλλοι) επισημαίνουν ότι τις περισσότερες φορές οι Έλληνες προσλαμβάνουν τις τουρκικές δηλώσεις από τα ελληνικά ΜΜΕ, επιλεκτικά, εκτός συμφραζομένων και ως επί το πλείστον παραποιημένες. Καταγράφονται μόνο οι ενοχλητικές διατυπώσεις και όχι το αντίθετο, κάτι που συμβαίνει και με τις αντίστοιχες ελληνικές δηλώσεις στα τουρκικά ΜΜΕ, που επίσης χαρακτηρίζονται ως «προκλητικές». Σε σχέση με το Αιγαίο (casus belli, υπερπτήσεις, 4η Στρατιά στη Σμύρνη, κά.), οι ενέργειες αυτές - κατά τους Τούρκους - δεν συνιστούν εκδήλωση επεκτατικών τάσεων αλλά αντίδραση στην τουρκική πεποίθηση – στον εφιάλτη τους - ότι οι Έλληνες θέλουν να καταστήσουν το Αιγαίο «ελληνική λίμνη», με τελική επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, κάτι που θα έκλεινε την Τουρκία εκτός Αιγαίου (θα την «φίμωνε»), χωρίς πρόσβαση στην ανοικτή θάλασσα.
Σε σχέση με την Κύπρο, η τουρκική στρατιωτική επέμβαση του 1974 δεν εκλαμβάνεται από τους Τούρκους ως απόπειρα επεκτατισμού ή προσάρτησης (δηλαδή ως νέα Αλεξανδρέττα) αλλά νομιμοποιημένη ενέργεια για να αποφευχθεί η ένωση της Κύπρου από την Ελλάδα και για να σωθούν οι Τουρκοκύπριοι από τους Ελληνοκύπριους που τους απειλήσουν τότε - κατά την κυρίαρχη μέχρι σήμερα τουρκική άποψη - με διωγμό και σφαγή. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι στην Τουρκία επικρατεί η άποψη ότι στην Ελλάδα υπάρχει, από το 1954 και μετά, αναβίωση της Μεγάλης Ιδέας. Ο φόβος αυτός θα πρέπει να συνδυαστεί και με το γνωστό ως «σύνδρομο των Σεβρών» που ταλανίζει εδώ και δεκαετίες τους Τούρκους. Πρόκειται για τον τρόμο ότι αν δεν είναι προσεκτικοί κινδυνεύουν με διαμελισμό, όπως στη Συνθήκη των Σεβρών (1920).
Οι αντιλήψεις αυτές -ανεξάρτητα από το αν είναι σωστές ή όχι- είναι ειλικρινείς. Οι Τούρκοι στην πλειοψηφία τους βρίσκονται αγκυλωμένοι σ’ αυτές, όπως οι περισσότεροι Έλληνες στον «εξ ανατολών κίνδυνο». Θα έλεγε κανείς ότι Τουρκία και Ελλάδα κινούνται στους εξοπλισμούς και γενικότερα στη συνεχιζόμενή τους αντιπαλότητα σαν να κυβερνούσαν ή να ποδηγετούσαν την εξωτερική τους πολιτική οι «γκρίζοι λύκοι» (Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης) και οι «δικέφαλοι αετοί» (ΛΑΟΣ), αντιστοίχως, δηλαδή στη βάση του χειρότερου - και πιο απίθανου - δυνατού σεναρίου.

Αλέξης Ηρακλείδης, Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.