Η πολιτική των προθέσεων και οι προθέσεις των πολιτικών

του Πρέσβη ε.τ. Αλέξανδρου Π. Μαλλιά, Ειδικού Συμβούλου του ΕΛΙΑΜΕΠ
Οι πολιτικοί όπως άλλωστε και οι διπλωμάτες δεν κρίνονται από τις προθέσεις, αλλά από τα αποτελέσματα των πράξεων τους.
Η διετία Οκτ. 2009- Σεπτ. 2011, ήταν δυστυχώς μια χαμένη διετία για την βαλκανική πολιτική της Ελλάδος. Για να είμαι δε ακριβής και δίκαιος προσδιορίζω την κριτική μου αποτίμηση στην περίοδο κατά την οποία προΐστατο του Υπουργείου Εξωτερικών ο προκάτοχος του Σταύρου Λαμπρινίδη.
Είναι αλήθεια ότι η αλλαγή φρουράς στο κτίριο της Βασ. Σοφίας 5 έχει δώσει ορισμένα θετικά στοιχειά τόσο σε επίπεδο δημόσιας διπλωματίας όσο και σε επίπεδο ουσίας. Για παράδειγμα, βλέπουμε επιτέλους, έστω και καθυστερημένα, να χρησιμοποιείται μια διαφορετική γλωσσά προς την κατεύθυνση των Σκοπίων και ειδικότερα έναντι του Νικόλα Γκρουέφσκι. Η πρόσφατη τοποθέτηση του Υπουργού Σταύρου Λαμπρινίδη ενώπιον της Διαρκούς Επιτροπής Εξωτερικών και Άμυνας της Βουλής αξίζει να σημειωθεί και να συγκρατηθεί. Αποδίδει και αντανακλά την πραγματικότητα των σχέσεων Αθηνών-Σκοπίων χωρίς τα ευχολόγια και τους ανούσιους εξωραϊσμούς που περιείχαν οι προηγηθείσες κατά τα τελευταία δυο χρονιά τοποθετήσεις.
Παρατηρούμε επίσης ότι γίνεται μια προσπάθεια κάποιας πλέον ισορροπημένης πολιτικής στα Βαλκάνια με τις επισκέψεις του Υπουργού Εξωτερικών στην Πρίστινα (8 Σεπτ.) - προηγήθηκε βέβαια το Βελιγράδι-και εν συνεχεία στα Τίρανα (12 Σεπτ.) μαζί με τον Υπουργό Εξωτερικών της Ιταλίας Φρατίνι.
Χαρακτηριστικά στοιχειά της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής βορείως των συνόρων μας κατά την παρελθούσα διετία ήταν:
1. Η απουσία τακτικών και ουσιαστικών επαφών με τον αλβανικό παράγοντα. Ειδικότερα:
Παντελής σχεδόν απουσία διμερών επισκέψεων μεταξύ Αθηνών και Τιράνων. Το επιχείρημα ότι υπάρχουν προβλήματα, ορισμένα υπαρκτά, δεν αποτελεί επαρκή εξήγηση. Θα πρέπει να ανατρέξει κανείς στα “πέτρινα χρόνια” των Ελληνο- Αλβανικών σχέσεων (1993-1995) για να κάνει συγκρίσεις με την κατάσταση που επικράτησε στην περίοδο Οκτ. 2009 - Σεπτ. 2011. Θυμίζω ότι ο Δημ. Δρούτσας είχε επισκεφθεί την Αλβανία, στο πλαίσια της βαλκανικής του περιοδείας, με την ιδιότητα του Αναπληρωτή Υπουργού Εξωτερικών. Συνεπώς η πρώτη επίσκεψη σε επίπεδο Υπουργού, χωρίς μάλιστα αμιγώς διμερή χαρακτήρα, ήταν αυτή του Σταύρου Λαμπρινίδη .
Την ίδια ακριβώς διαπίστωση έχουμε να κάνουμε και σε σχέση με το Κόσοβο. Τα διεθνή σύνορα του ανεξάρτητου αυτού κράτους-η Ελλάδα δεν το έχει μέχρι σήμερα αναγνωρίσει- απέχουν κάτι παραπάνω από μια περίπου ώρα από το μεθοριακό σταθμό των Ευζώνων.
Ο πρώτος και δυστυχώς μόνος Πρωθυπουργός που επισκέφθηκε το Κόσοβο ήταν ο Κώστας Καραμανλής (4 Μαρτίου 2005). Είχε προηγηθεί διακριτική διπλωματική προεργασία αρκετών μηνών υπό την καθοδήγηση του Υπουργού Εξωτερικών Πέτρου Μολυβιάτη.
Ο Δημήτρης Δρούτσας είχε επισκεφθεί την Πρίστινα με την ιδιότητα του Αναπλ. Υπουργού Εξωτερικών. Άρα και στην περίπτωση του Κοσόβου, ο Σταύρος Λαμπρινίδης ήταν ο πρώτος και μοναδικός Υπουργός της Κυβέρνησης του Γιώργου Παπανδρέου που επισκέφτηκε την γειτονική αυτή χώρα.
Οι παρατηρήσεις αυτές αποκτούν μεγαλύτερη ακόμη σημασία εάν αναλογισθούμε ότι στην ίδια περίοδο οι ανταλλαγές επισκέψεων μεταξύ Ελλάδος και Σερβίας σε υψηλό πολιτικό επίπεδο (συναντήσεις Προέδρων, Πρωθυπουργών, Υπουργών κ.λ.π.) είναι διπλάσιες του αθροίσματος των διμερών συναντήσεων με το σύνολο των λοιπών χωρών.
Πεποίθησή μου είναι ότι οι σχέσεις Αθηνών και Τιράνων πρέπει να αποκατασταθούν. Βήματα πρέπει να γίνουν και από τη Αθήνα. Στη φάση όμως αυτή κυρίως από τα Τίρανα. Ο στρουθοκαμηλισμός είναι η πλέον βλαπτική επιλογή της διπλωματικής πρακτικής. Δυστυχώς πολύ φοβούμαι ότι η πολιτική αυτή είναι σήμερα η βασική πολιτική επιλογή των Τιράνων. Έχω δε την εντύπωση ότι μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα και άλλη προοπτική βολεύει και την Αθήνα.
Τα Τίρανα απλά δεν με πείθουν όταν ισχυρίζονται ότι ο σχέσεις με την Αθήνα είναι εξαίρετες, στο καλλίτερο δυνατό επίπεδο. Δεν πείθουν ούτε τους Αλβανούς ούτε τους Έλληνες. Εν συντομία, δεν υπάρχει αντιστοιχία και αναλόγια λόγων και πράξεων.
Η Αθήνα από την πλευρά της, πρέπει να θέσει σε κίνηση ένα γενικότερο σχεδιασμό. Που θα αφορά στην συνολική, ολιστική σχέση της Ελλάδος με την Αλβανία, το Κόσοβο και τον Αλβανικό παράγοντα στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Τις θέσεις μου αυτές είχα παρουσιάσει προ μηνών (16 Μαρτίου) σε σύσκεψη στο Υπουργείο Εξωτερικών. Το πακέτο -ας το ονομάσω έτσι- από πλευράς Ελλάδος θα στηρίζεται στην απλή συλλογιστική ή εάν προτιμάτε λογιστική του “δούναι και λαβείν” θα μπορούσε δε να περιλαμβάνει την δρομολόγηση διαβουλεύσεων με την Πρίστινα για την αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου. Με συγκεκριμένα ανταλλάγματα που αφορούν στα συμφέροντά μας και όχι στην Σερβία.
2. Για τους λόγους αυτούς, εκτός των άλλων, δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει η απουσία της Ελλάδος από τις εμφανείς και υπόγειες διεργασίες στο πλαίσια του διαλόγου μεταξύ Βελιγραδίου -Πρίστινας. Όταν στην πεποίθηση όλων -κυρίως δε των Αλβανών και των Σέρβων- θεωρείσαι αδύναμος δίαυλος η γέφυρα επικοινωνίας ποια είναι η προστιθέμενη αξία σου; Δεν θα ήθελα να κάνω αναφορά αλλά δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να μην συγκρίνω τον έξυπνο και παραγωγικό τρόπο με τον οποίο κινήθηκαν Τουρκία και Σερβία κατά τη τελευταία διετία δίνοντας στις σχέσεις τους μια δυναμική και πολυδιάστατη ώθηση. Το όφελος αμοιβαίο.
Τα όσα ελέχθησαν στην κατ' ιδίαν συνάντηση του Υπουργού Σ. Λαμπρινίδη με τον Χασίμ Θάτσι στην Πρίστινα, στις αρχές Σεπτεμβρίου, εκτιμηθήκαν ιδιαιτέρως από Κοσοβαρικής πλευράς. Πρέπει όμως να υπάρξει συνέχεια. Κυρίως όμως συνέπεια.
Ανοίγοντας μια παρένθεση στο σημείο αυτό θα ήθελα να σημειώσω ότι η Ελλάδα διαθέτει τρεις εξαιρετικούς πρέσβεις σε κρίσιμες θέσεις στα Βαλκάνια. Την Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου στα Σκόπια, τον Πρέσβη Νικόλαο Πάζιο στα Τίρανα και τον Δημήτρη Μοσχόπουλο στην Πρίστινα.
Τόσο ο Ν. Πάζιος όσο και η Αλεξ. Παπαδοπούλου έχουν σωρευμένη και πολυετή εμπειρία στα Βαλκάνια.
Η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Εξωτερικών θα μπορούσε να είχε αποφύγει ορισμένες εξελίξεις στα Τίρανα εάν είχε δώσει προσοχή στις επισημάνσεις και εκτιμήσεις της Πρεσβείας μας ήδη από τον Οκτώβριο του 2009. Θυμάμαι ότι όταν είχα επισημάνει στον τότε Υπουργό το περιεχόμενο ενός σημαντικού τηλεγραφήματος του Πάζιου με έκοψε λέγοντας ότι είχε άλλη εικόνα από συνομιλία του με Αλβανό Υπουργό. Δυστυχώς έτσι γράφεται η ιστορία και μάλιστα για θέματα καίριας σημασίας για την Ελλάδα και τις διμερείς μας σχέσεις.
Επίσης, οι εξελίξεις ή καλλίτερα η εκτίμηση έλλειψης οποιασδήποτε εξέλιξης στο ζήτημα του ονόματος, επιβεβαιώνει με τον καλλίτερο τρόπο την ορθότητα των αναλύσεων εδώ και χρόνια της Επικεφαλής του Γραφείου Συνδέσμου.
Αφήνει δε εκτεθειμένους όσους προσπάθησαν, για λόγους που δεν απέχουν πολύ από το να χαρακτηρισθούν πολιτικά αφελείς για να μην πω ιδιοτελείς, να δώσουν την εικόνα επικείμενων η έστω προσδοκώμενων θετικών εξελίξεων κατά τις επαφές του Πρωθυπουργού με τον Γκρουέφσκι. Αλήθεια, ο τότε πολιτικός προϊστάμενος του Υπουργείου Εξωτερικών δεν έχει ευθύνη για διαρροές προς τα ΜΜΕ, ή ορθότερα προς συγκεκριμένα ΜΜΕ, περί προόδου στις συνομιλίες για το όνομα, την οποία πάντως ουδείς αρμόδιος ασχολούμενος δεν επιβεβαίωνε;
Ο Δημήτρης Μοσχόπουλος στην Πρίστινα έχει καλύψει με τον καλλίτερο τρόπο την επιλογή των Αθηνών -μέχρι τον Σεπτέμβριο 2011- να είναι απούσα στο Κόσοβο. Ως Μεσολαβητής της Διεθνούς Κοινότητας για Θρησκευτικά ζητήματα έχει κερδίσει την εκτίμηση και σεβασμό των διεθνών παραγόντων, της Κυβέρνησης του Κοσόβου και των Σέρβων. Λίγοι μπορούν να ισχυριστούν ότι έχουν πετύχει κάτι ανάλογο που μοιάζει σχεδόν ακατόρθωτο στην περιοχή των Βαλκανίων. Τολμώ δε να ισχυρισθώ ότι ένας από τους λόγους της επιτυχίας του είναι ότι δεν ανήκει στην κατηγορία των λεγόμενων βαλκανολόγων. Που πολλές φορές είναι μέρος του προβλήματος. Προς αποφυγή δε παρανοήσεων ο υπογράφων δεν αυτοαναιρείται.
3. Ακατανόητη ήταν επίσης η επιλογή των Αθηνών να ζητήσει ή έστω να αποδεχθεί την μεσολάβηση για το ζήτημα του ονόματος του Προέδρου της Σερβίας Μπόρις Τάντιτς.
Δεν θέλω να επιστρέψω στο παρελθόν. Στους φυσικούς και ηθικούς αυτουργούς της δημιουργίας του σύγχρονου Μακεδονικού Ζητήματος με τη δημιουργία της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας.
Ούτε καν στην επιλογή της Σερβίας του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς -στο όνομα του οποίου Έλληνες πολιτικοί, διπλωμάτες και εκπρόσωποι των ΜΜΕ επέλεξαν να θυσιάσουν για αρκετά χρόνια ένα σημαντικό μέρος της αξιοπιστίας της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής- να αναγνωρίσει την Π.Γ.Δ.Μ. ως “Δημοκρατία της Μακεδονίας”. Θυμάσθε πότε; Στις 7 Απριλίου 2006, ακριβώς την ημέρα που ο Πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, ο Υπουργός Εξωτερικών Θόδωρος Πάγκαλος και ο Υφυπουργός Εξωτερικών Γιώργος Παπανδρέου έφθαναν στην Ουάσιγκτον για κρίσιμη επίσημη επίσκεψη. Τι επεδίωξε με την πράξη εκείνη η Σερβία του Μιλόσεβιτς; Να δείξει στην Ουάσιγκτον ότι η Ελλάδα είναι μέρος του προβλήματος. Επίσης ότι στην (τότε) μετά DAYTON εποχή οι ΗΠΑ μπορούν να υπολογίζουν στον (νέο) πλέον σημαντικό τους εταίρο στα Βαλκάνια στην Σερβία.
Όταν αναφέρομαι στα γεγονότα αυτά, οι Σέρβοι συνομιλητές μου κατά κανόνα αντιδρούν με το επιχείρημα ότι αυτά ανήκουν στο παρελθόν όταν στη Γιουγκοσλαβία, στη Σερβία και στο Βελιγράδι κυριαρχούσαν οι κομμουνιστές. Ειλικρινά θα ευχόμουν τα πράγματα να ήσαν έτσι. Δυστυχώς όμως δεν έχουμε δει κάποιο μικρό έστω δείγμα ετοιμότητας της σημερινής πραγματικά δημοκρατικής και φιλο-Ευρωπαϊκής ηγεσίας της Σερβίας να ενστερνισθεί τις ελληνικές ευαισθησίες.
Είναι άλλωστε ακόμη νωπές -αυτό βέβαια αφορά σε όσους δεν έχουν ασθενή ή επιλεκτική μνήμη-οι άστοχες τοποθετήσεις του πρώην Υπουργού Εξωτερικών της Σερβίας Γκόραν Σβιλάνοβιτς -που είχε ποικιλοτρόπως ενισχυθεί από την Ελλάδα- σε σημείο που προκάλεσαν την έντονη μεν πλην όμως απόλυτα δικαιολογημένη αντίδραση του Θόδωρου Πάγκαλου στο Συμβούλιο της Ευρώπης.
Διερωτώμαι επίσης αν σύμβουλος του Πρωθυπουργού που ήταν και ο ενορχηστρωτής της μεσολάβησης Τάντιτς, την Άνοιξη του 2010, είχε αναλογισθεί την εντύπωση που προκάλεσε στους Αλβανούς της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας -κυβερνητικούς εταίρους και μη- η επιλογή των Αθηνών να προσφύγει στην “συνδρομή” του Βελιγραδίου;
4. Η γενική κατάθλιψη που έχει κυριαρχήσει στην χώρα μας με οδηγεί σε μια προσπάθεια να κλείσω το σημερινό κείμενο με μια επισήμανση που για κάποιους μπορεί να ερμηνευθεί ως εκτός θέματος. Είναι όμως εντός κλίματος.
Ταξιδεύοντας συχνά στις γειτονικές μας χώρες βλέπω καθαρά τις επιπτώσεις της βαθιάς πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής κρίσης που έχει βυθίσει την χώρα μας στην δυστυχία.
Κυρίως με βασανίζει ότι η ελπίδα την οποία μας είχαν υποσχεθεί, η “ανάκτηση αξιοπιστίας'' για την οποία είχαν δεσμευθεί και η αποκατάσταση του περιβάλλοντος ασφάλειας για το οποίο είχαν επιχειρηματολογήσει, αποδείχθηκαν συνθήματα χωρίς αντίκρισμα.
Στην εξωτερική πολιτική όπως και στους λοιπούς τομείς της κυρίαρχης εθνικής δράσης η πολιτική των προθέσεων παρέμεινε, όπως της πρέπει, στη σφαίρα των προθέσεων των πολιτικών. Οι οποίοι όμως κριθήκαν και κρίνονται μόνο από τα αποτελέσματα.