Η δίκη του Σωκράτη, σήμερα…

 της Ελίνας Γαληνού

 «Ανεξέταστος βίος ου βιωτός ανθρώπω..» είπε ο Σωκράτης σε φράση της απολογίας του κατά την διάρκεια της δίκης του, ενώπιον 500 Αθηναίων πολιτών. Ο Σωκράτης του Σωφρονίσκου, η εξέχουσα αυτή προσωπικότητα της φιλοσοφίας,  με πλήθος μαθητών, φίλων και εχθρών, οδηγήθηκε το 399 π.Χ σε δίκη κατηγορούμενος ως «τους νέους διαφθείρων, έτερα δε καινά δαιμόνια εισφέρων». Κρίθηκε ένοχος με 280 ψήφους, ενώ 220 είχαν ψηφίσει υπέρ της αθωότητάς του. Φέτος, 2500 χρόνια μετά, ξαναδικάζεται στην Αθήνα!Είναι συναρπαστική και αξιοπερίεργη αυτή η δίκη, που διαδραματίζεται σε εποχές εξαιρετικά ενδιαφέρουσες σαν τις τωρινές. Εποχές όπου τα συμπτώματα ασθενείας του σύγχρονου πολιτισμού, ηχούν θορυβικά μέσα από μια νεφελώδη γλώσσα, που καθιστά εν πολλοίς απαγορευτική την καθαρή επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων.

Δυστυχώς όμως, η γλώσσα της εξουσίας, έχει σχεδιαστεί για να παρεμποδίζει την επικοινωνία.

Στις 25 Μαίου, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, διαπρεπείς νομικοί από την Ευρώπη και την Αμερική, συνήγοροι και κατήγοροι με τον Σωκράτη πάλι στο εδώλιο του κατηγορουμένου, θα αναβιώσουν εκείνη τη μέρα στην Βουλή των πεντακοσίων, όπου το ανθρώπινο πνεύμα είχε μια έντονη παράσταση νίκης στην αρχαία Αθήνα. Η αρχική φράση με την οποία ξεκινάει το παρόν κείμενο, παραπέμπει κατά τον Σωκράτη, στην διαρκή διερεύνηση του εαυτού που συνεπαγόταν η φιλοσοφία περί τα κοινά. Πόσο δίκιο είχε αλήθεια! Αν η φιλοσοφία δεν είναι θέμα δημοσίου διαλόγου, πεθαίνει και δεν έχει απολύτως καμία αξία. Αν θεωρήσουμε τη φιλοσοφία, μια ακόμα υπόθεση που αξίζει ν΄απασχολεί μόνο συντεχνίες ειδικών, τότε καλύτερα να παραδεχτούμε ότι κάποιους βολεύει η επιστροφή στον μεσαίωνα…

Ο Σωκράτης, δεν ήταν φυσικά ο μόνος που μίλησε για διερεύνηση του εαυτού μας στα δυόμιση χιλιάδες χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από τότε. Ομολογουμένως, η δίκη του θεωρείται μια από τις σημαντικότερες στην Ιστορία του Δυτικού πολιτισμού. Ωστόσο, οι προβληματισμοί που έθεσε ο Σωκράτης, αναβίωσαν και σε άλλες περιόδους, όπου ο ατομικισμός βρέθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής και φιλοσοφικής σκέψης. Η γνώση του εαυτού, εμφανίζεται συν τω χρόνω σαν βασική προυπόθεση της γνωσιακής διαδικασίας και προσέγγισης του κόσμου. Και κατ΄επέκταση, προυπόθεση για να κρίνει κανείς κατά πόσον κάποιος άλλος διάγει «βίον επωφελή», όπως έλεγε και ο ίδιος ο Σωκράτης.

Απλός και ξεκάθαρος, άφοβος και σταθερός, είχε σταθεί ο Σωκράτης στο εδώλιο του κατηγορουμένου, προφέροντας την Απολογία του. Ένα κείμενο, που πέρα απ΄όλες τις πικρές υπομνήσεις για τα παρακμιακά στοιχεία της Αθηναικής δημοκρατίας, υμνεί την ελευθερία της σκέψης, και ανεβάζει στα ύψη τον άνθρωπο που οι συνάνθρωποί του καταδιώκουν και ταπεινώνουν.  «Ποιοι ήρθαν εδώ να με δικάσουν;» ρωτάει ευθαρσώς ο κατηγορούμενος… «Σας βλέπω και σας ξέρω..Αναρωτιέμαι όμως πόσο ξέρετε εσείς τον εαυτό σας και άρα, κατά πόσο μπορείτε να γνωρίζετε τον δικό μου εαυτό, όταν εγώ ο ίδιος παραδέχομαι ανοιχτά ότι τον γνωρίζω εν μέρει… Διότι κανένας ως τώρα δεν κατάφερε να με πείσει ότι αύριο, δεν θα αναθεωρήσω πάλι αυτό που σήμερα θεωρώ δεδομένο για τον εαυτό μου»

«Αλλά κάποιος ίσως μου πεί  Σου είναι τάχα, αδύνατον Σωκράτη, αφού μας απαλλάξεις από την παρουσία σου εδώ, να ζήσεις ήσυχα και να μην ενοχλείς κανέναν;» Το πιο δύσκολο απ΄όλα είναι να πείσω μερικούς από σας γι΄αυτό. Αν μεν σας πώ ότι μου είναι αδύνατον να ζώ ήσυχα, δεν θα σας πείσω. Αν πάλι σας πώ ότι αυτό-το ανήσυχο πνεύμα-είναι το μέγιστο αγαθό για τον άνθρωπο, να ομιλεί καθημερινά για την αρετή και για όλα τα άλλα για τα οποία με ακούτε εσείς να συζητώ, εξετάζοντας τον εαυτό μου και τους άλλους, και ότι ο ανεξέταστος βίος είναι αβίωτος για τον άνθρωπο, θα σας πείσω ακόμα λιγότερο. Και όμως κύριοι, έτσι έχουν τα πράγματα…»

Ποιός αλήθεια, επιστήμονας, διαπρεπής νομικός ή φιλόσοφος, θα μπορούσε να προσθέσει κάτι περισσότερο σ΄αυτό σήμερα, ύστερα από δυόμιση χιλιετηρίδες μέσα στον κόσμο, εκτός από την παραδοχή «ότι έτσι είναι τα πράγματα» ; 

Τον Μάιο του 2011, με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση, η δίκη του Σωκράτη επαναλήφθηκε στο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Νέας Υόρκης, και ο Σωκράτης κρίθηκε αθώος.  Φέτος, σε λίγες μέρες, η διαδικασία θα επαναληφθεί στην Αθήνα. Θα δούμε τους νομικούς με γνώση των ιστορικών πηγών, να διερευνούν τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που βρίσκονται πίσω από τις κατηγορίες που αντιμετώπισε ο Σωκράτης, τότε. Το κοινό θα παρακολουθήσει τη δίκη και θα κληθεί ν΄αποφασίσει για την τύχη του μεγάλου φιλοσόφου, ζυγίζοντας τα επιχειρήματα της κάθε πλευράς. Αναμφίβολα, η όλη διαδικασία αποτελεί μια έντονη πνευματική πρόκληση για τον σημερινό κόσμο και δη, για τους σύγχρονους Αθηναίους. Όμως, προσωπικά θα ήθελα να εκφράσω μια απορία δική μου. Πόσο εφικτό είναι τελικά, να δικάσεις την έννοια του ελεύθερου πνεύματος, την ίδια του δηλαδή την υπόσταση, την συνεχώς εξελισσόμενη μέσα στον χρόνο;