Σφαλιάρες και οράματα

Του Γιάννου Χαραλαμπίδη

• Η έννοια του συστημικού προβλήματος και τα ελλείμματα - Το φλερτ του Μπαρόζο με την ομοσπονδία των εθνών κρατών, η σωτηρία της Ευρωζώνης και η μετάλλαξη του Ρεϊμόν Αρόν
• Η ΣΗΜΑΣΙΑ του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού Τραπεζών και η «αυτοδυναμία» της Επιτροπής

Η Ευρωζώνη βυθίζεται στην οικονομική κρίση και ψάχνει απεγνωσμένα σανίδα σωτηρίας. Το ερώτημα είναι εάν θα προχωρήσει προς την εμβάθυνση και πώς. Ή, εάν υπάρχουν άλλες επιλογές, ποιες μπορεί να είναι αυτές.


Προς εμβάθυνση της Ευρώπης

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο επιχείρησε την περασμένη Τετάρτη να σκιαγραφήσει πώς αντιλαμβάνεται τα επόμενα βήματα της ΕΕ και δη της Ευρωζώνης, αναφερόμενος μεταξύ άλλων στη λήψη των εξής μέτρων:
1. Βαθύτερη νομισματική και οικονομική ενοποίηση.
2. Ενιαία Ευρωπαϊκή Χρηματοπιστωτική Αρχή και Τραπεζική Ενοποίηση, που σημαίνει στην ουσία ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα μπορεί να εποπτεύει τις λοιπές εθνικές και μη κρατικές τράπεζες (Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός). Η αλλαγή αυτή θα αυξήσει την ασφάλεια και αξιοπιστία στην Ευρωζώνη και στο ευρώ. Μπορεί, όμως, να ολοκληρωθεί αυτή η προσπάθεια χωρίς την έκδοση ευρωομολόγου;
3. Τροποποίηση Συνθηκών εκεί και όπου χρειάζεται, και δημιουργία μιας ομοσπονδοποιημένης Ευρώπης των εθνών και των κρατών στη βάση μιας συγκυριαρχίας. Και υποσχέθηκε ότι επί των ζητημάτων αυτών θα καταθέσει προτάσεις. Αληθές, βεβαίως, είναι ότι προ ολίγων μηνών πριν από την ανάπαυλα των θερινών διακοπών είχε υποσχεθεί ότι περί τον Σεπτέμβριο θα υπέβαλλε πρόταση για την έκδοση ευρωομολόγου.

Ποια ομοσπονδία, χαλαρή, ή με ορθό περιεχόμενο;
Επί του παρόντος ουδέν υπεβλήθη περί του ομολόγου. Προφανώς διότι ο κ. Μπαρόζο δεν ενεργεί ως υπερεθνικός θεσμός, αλλά λαμβάνοντας υπόψη τα κράτη μέλη και δη τα ισχυρά που κάνουν κουμάντο, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, που λόγω απόκλισης εθνικών συμφερόντων, τα ρήγματα στον άξονα είναι εμφανή. Είναι, δε, σαφές ότι το ερώτημα που εγείρεται είναι το εξής:
Εάν δοθούν περισσότερες εξουσίες προς τις Βρυξέλλες, η ΕΕ θα κινηθεί προς την ολοκλήρωση ή μέσα από τη λογική της ομοσπονδίας και των «περιφερειακών εθνών κρατών» η Γερμανία, ως ισχυρότερη όλων, θα έχει δυο πρωτεύουσες: Η μια στο Βερολίνο και η άλλη στις Βρυξέλλες. Από την άλλη, γιατί η Γερμανία να δεχθεί μια ιδανική ισότιμη ομοσπονδία εθνών κρατών όταν, από πανίσχυρη που είναι σήμερα, θα μεταλλαχθεί και θα απορροφηθεί από μια νέα ενοποιημένη Ευρώπη;
Προφανώς, σε περίπτωση ομοσπονδοποίησης της Ευρώπης, δεν θα γίνεται λόγος για μιαν αλλαγή των ιστορικών και θεσμικών δεδομένων, αλλά όπως πρώτος είχε πει ο Ρεϊμόν Αρόν, για μετάλλαξη. Το συναφές ερώτημα είναι το εξής: Τι ομοσπονδία θα φτιάξουν οι Ευρωπαίοι; Χαλαρή, σκληρή, ή με ορθό περιεχόμενο και ποιο;

Η Τρόικα και η συνοχή της Ευρώπης
ΠΑΝΤΩΣ τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν έχουν επιδείξει πολιτική πρόθεση προς την κατεύθυνση αυτή. Ταυτοχρόνως, οι λαοί της Ευρώπης, λόγω και της κρίσης, μάλλον στρέφονται προς την εθνική τους ταυτότητα και πολύ λιγότερο προς τη λογική του Ευρωπαίου πολίτη. Και αυτό διότι το Ελληνικό Ζήτημα φέρνει στο προσκήνιο την κατάρρευση του κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου του αθηναϊκού κράτους, που λειτουργούσε μεν εντός της ελεύθερης οικονομίας, αλλά ήταν κρατικοδίαιτο μοντέλο, σοβιετικού χαρακτήρα.

Είναι μεν γενικώς παραδεκτό ότι η Ελλάδα, όπως και η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία ήταν θύματα εθνικών κακοδιαχειρίσεων, όμως, από την άλλη, είναι απολύτως ορθές οι διαπιστώσεις του επικεφαλής των Σοσιαλιστών Χάνες Σβόμποντα, ο οποίος είπε την περασμένη Τετάρτη, ενώπιον της Ευρωβουλής, ότι οι συνταγές της Τρόικας απέτυχαν και ότι είναι τμήμα της υφιστάμενης ύφεσης!
Και ταυτοχρόνως επισήμανε τη διάσταση λόγων και πράξεων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δεν μπορεί, είπε ο κ. Σβόμποντα απευθυνόμενος προς τον κ. Μπαρόζο, να αναφέρεστε από τη μια στην κοινωνική πολιτική και συνοχή, και από την άλλη η Τρόικα, στην οποία συμμετέχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να συμβάλλει στην εξαθλίωση της ελληνικής κοινωνίας και συνοχής.

Η στροφή στον Ευρωπαίο πολίτη
Ο Πρόεδρος Μπαρόζο επιδιώκει να δώσει όραμα, το οποίο όμως πώς θα φτάσει στον πολίτη, όταν οι θεσμοί της ΕΕ, δηλαδή η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή της οποίας ηγείται ο κ. Μπαρόζο, όπως και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, χάνουν την αξιοπιστία τους; Η επόμενη επιλογή δράσης είναι όπως καταφύγει η ΕΕ και οι ηγέτες της στον Ευρωπαίο πολίτη, προκειμένου να αποφασίσει για τις επιλογές που θα του προταθούν, ώστε να επιλυθούν τα προβλήματά τους.

Επί τούτου, όμως, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα, καθότι υπάρχει απόσταση μεταξύ Βρυξελλών και Ευρωπαίου πολίτη, εξού και το διαρκές δημοκρατικό έλλειμμα. Όσο περισσότερο απομακρυσμένος είναι ο Ευρωπαίος πολίτης από τις Βρυξέλλες τόσο περισσότερο θα απομακρύνεται η ΕΕ από την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Και οι πολίτες θα οδηγούνται προς την εθνική τους εσωστρέφεια, όπως συμβαίνει σήμερα.

Ο καθένας θέλει να φτιάχνει πρώτα τα του οίκου του, παρότι λόγω των αλληλεξαρτήσεων, η μία κρατική οικονομία επηρεάζει την άλλη. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί η μικρή Ελλάδα, η οποία εάν πτωχεύσει θα προκαλέσει αρνητικό ντόμινο στην Ευρωζώνη, που θα πληρώσει και η Γερμανία. Δηλαδή ο Γερμανός φορολογούμενος πολίτης θα βάλει το χέρι στην τσέπη. Εάν το Βερολίνο διατηρεί την Ελλάδα εντός της Ευρωζώνης οφείλεται στο γεγονός ότι το κόστος που θα πληρώσει είναι μεγαλύτερο του οφέλους αν αφεθεί να καταρρεύσει η Αθήνα.

Ο αποδυναμωμένος έλεγχος και αυθαιρεσία
Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ κρίση στην Ευρωζώνη ήταν συνέχεια της απόρριψης του ευρωσυντάγματος από τον γαλλικό και ολλανδικό λαό, το οποίο όμως επανήλθε στη συνέχεια και ενεκρίθη από τα εθνικά κοινοβούλια με ορισμένες τροποποιήσεις, λαμβάνοντας τη μορφή της Συνθήκης της Λισαβόνας. Με άλλα λόγια, ο Ευρωπαίος πολίτης δεν ενημερώθηκε επαρκώς. Οι ηγέτες του τον έθεσαν στο περιθώριο.

Αυτό το δημοκρατικό έλλειμμα είναι που αποδυναμώνει τον έλεγχο, ο οποίος αποτελεί έναν από τους κύριους λόγους για τους οποίους επετράπη στα «golden boys» και σε άλλους να παρανομούν, καθώς και σε κυβερνήσεις των κρατών μελών να οδηγούν το σύστημα στη βαθιά οικονομική κρίση, που διανύει σήμερα η Ευρωζώνη. Κλασικό τούτου παράδειγμα στην περίπτωση της Κύπρου είναι η αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος ως αποτέλεσμα του ρουσφετιού, διά του οποίου η κάθε Κυβέρνηση διόριζε ημετέρους και υπό το βάρος πολιτικού κόστους παλαιότερα παραχωρούσε αφειδώς αυξήσεις, ενώ κατά την υφιστάμενη περίοδο αρνείται να λάβει διαθρωτικά μέτρα.
Ανάλογο και χειρότερο είναι το φαινόμενο αυτό στην Ελλάδα, όπου και το κόστος είναι υψηλότερο. Εφόσον λοιπόν η ΕΕ δεν λειτουργεί στο πλαίσιο της ομοσπονδοποίησης και εφόσον δεν υπήρχε ούτε εποπτικός έλεγχος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ούτε από ένα Διευθυντήριο στις Βρυξέλλες, έχει δίκαιο ο κ. Μπαρόζο να καταλογίζει ευθύνες στα κράτη μέλη για την υφιστάμενη κρίση.

Εκεί όπου ελέγχεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι στο θέμα της Τρόικας. Όταν χρειάστηκε να δώσει λύσεις και συνταγές ανάκαμψης απέτυχε, διότι δεν λειτουργούσε αυτοδύναμα αλλά υπό την επιρροή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Γερμανίας, η οποία, ως η ισχυρότερη της Ευρωζώνης χώρα, επέβαλλε τα μνημόνια που εξυπηρετούσαν πολύ περισσότερο το δικό της εθνικό συμφέρον και πολύ λιγότερο των λοιπών κρατών μελών. Απλώς συνταύτιζε, όσο περισσότερο μπορούσε, το δικό της εθνικό συμφέρον με το κοινό ευρωπαϊκό.

Ακριβοπληρωμένοι τεχνοκράτες και αναξιόπιστοι ηγέτες
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ της κρίσης στην Ευρωζώνη επικεντρώνεται σε δυο συναφή επίπεδα: Στο κρατικό και στο κοινό ευρωπαϊκό, εντός δηλαδή της ΕΕ. Συνεπώς, επιβάλλονται διαρθρωτικές και θεσμικές αλλαγές εντός των κρατών μελών, αλλά και σε επίπεδο ΕΕ και Ευρωζώνης. Είναι προφανώς ζήτημα που οδηγεί στη λογική του λιγότερου κράτους και της περισσότερης δημοκρατίας και Ευρώπης. Και ικανοτήτων.

Διότι η κρίση αποδεικνύει ότι ούτε οι ακριβοπληρωμένοι τεχνοκράτες των Βρυξελλών έδωσαν αξιόπιστες λύσεις στην κρίση, ούτε εκείνοι των κρατών μελών. Όπως δεν δόθηκαν λύσεις ούτε σε επίπεδο Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων, δηλαδή σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Με άλλα λόγια, το πρόβλημα είναι συστημικό. Και είναι καλό και εύηχο το όραμα της ομοσπονδοποίησης των εθνών κρατών ή ακόμη και των πολιτών, όπως οι πιο φιλελεύθερες δυνάμεις της Ευρώπης υποστηρίζουν.

Όραμα όμως που παραμένει επί μακρόν ανεκπλήρωτο. Μέχρι το όνειρο να γίνει πραγματικότητα, οι πολίτες της ΕΕ, μιας Ευρώπης σε κρίση της οποίας απειλείται η οικονομική, πολιτική και κοινωνική συνοχή, χρειάζεται να προχωρήσει στη λήψη άμεσων και πρακτικών μέτρων, τα οποία θα βοηθήσουν τον Ευρωπαίο πολίτη. Διαφορετικά, όντως υπάρχει ο κίνδυνος, όπως είπε ο επικεφαλής της Σοσιαλιστικής Ομάδας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Χάνες Σβόμποντα, να συμβεί το εξής: Εάν μιλούσε στον Ευρωπαίο πολίτη για αλλαγές της Συνθήκης αντί για τη λήψη πρακτικών και άμεσων μέτρων, όχι μόνο δεν θα τον άκουγε αλλά, όπως είπε χαρακτηριστικά, «είναι πιθανό να μας δώσουν σφαλιάρες»!

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ
Δρ Διεθνών Σχέσεων