Ισχυροί Κραδασμοί από την Αραβική Άνοιξη στην Αγορά-Πετρελαίου

του Κ. Ν. Σταμπολή
 Μπορεί ο πρώτος γύρος της Αραβικής Άνοιξης να θεωρείται από πολλούς παρατηρητές λήξας, εν μέσω του Ισλαμικού χειμώνα που ακολούθησε ιδίως μετά τις τελευταίες εξελίξεις σε Αίγυπτο και Συρία, όμως οι επιπτώσεις της στην διεθνή αγορά πετρελαίου είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς. Ο κίνδυνος αποσταθεροποίησης της Αιγύπτου μετά την ανατροπή του καθεστώτος Μουμπάρακ, και που είναι ακόμη υπαρκτός με την ευρεία αμφισβήτηση του προέδρου Μόρσι, η πτώση του Καντάφι εν μέσω φονικών μαχών και ο συνεχιζόμενος πολύνεκρος εμφύλιος πόλεμος στην Συρία, αποτελούν παράγοντες που έχουν επηρεάσει και επηρεάζουν ποικιλόμορφα την διεθνή αγορά πετρελαίου, κάτι που σύμφωνα με πολλούς αναλυτές αντικατοπτρίζεται στις υψηλές τιμές του αργού στις διεθνείς αγορές.

Η κρίσιμη καμπή στην αύξηση των τιμών ήταν η περίοδος Δεκεμβρίου 2010 με Μάρτιο 2011 όταν σε διάστημα λιγότερο των 100 ημερών οι τιμές από τα $90 το βαρέλι ξεπέρασαν τα $112 σημειώνοντας άλμα 25.5% και καθώς η Λιβυκή κρίση ακολούθησε την Αιγυπτιακή με την παραγωγή πετρελαίου και αερίου στην Κυρηναϊκή και τις εξαγωγές να μειώνονται από ημέρα σε ημέρα μέχρις ότου μηδενίστηκαν. Οι δε τιμές συνέχισαν τον ανήφορο για να φθάσουν ακόμη και τα $129 το βαρέλι τον Μάιο του 2011 καθώς η κρίση εξαπλωνόταν σε Μπαχρέιν, Υεμένη και Συρία με τις ανθρώπινες μάζες να αμφισβητούν ανοικτά τις παραδοσιακές ηγεσίες τους. Οι δε τιμές θα είχαν εκτοξευθεί περαιτέρω εάν δεν υπήρχε μια στοχευόμενη παρέμβαση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, του ΙΕΑ, ο οποίος με έδρα το Παρίσι έχει ευθύνη για τον συντονισμό και την τήρηση των στρατηγικών αποθεμάτων των καταναλωτριών χωρών του ΟΟΣΑ. Τον Ιούνιο του 2011, μετά από κυρίως πίεση των ΗΠΑ και της ΕΕ, ο ΙΕΑ απελευθέρωσε 60 εκατ. βαρέλια την ημέρα, σχεδόν 2.0 εκατ. βαρέλια την ημέρα για διάστημα 30 ημερών, κάτι που συνέβαλλε στην αποκατάσταση τροφοδοσίας της αγοράς η οποία αίφνης είχε στερηθεί το πετρέλαιο που παρήγαγε η Λιβύη, και παράλληλα είχε ως αποτέλεσμα την ραγδαία αποκλιμάκωση των τιμών οι οποίες και έκαναν βουτιά $15-$20 το βαρέλι και διαμορφώθηκαν λίγο κάτω από τα $110. Ένα επίπεδο στο οποίο ευρίσκονται και σήμερα, 18 μήνες αργότερα, έχοντας εν τω μεταξύ αυξομειωθεί αρκετές φορές στο διάστημα που πέρασε.

Μια προσεκτική ανάγνωση των στοιχείων παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου των χωρών που συμμετείχαν στην «Αραβική Άνοιξη», δείχνει ότι οι συνολικές ποσότητες των χωρών αυτών, που περιλαμβάνουν την Τυνησία, την Λιβύη, την Αίγυπτο, το Μπαχρέιν, την Υεμένη και την Συρία, είναι σχετικά μικρές σε σχέση με το μέγεθος της παγκόσμιας κατανάλωσης. Με εξαίρεση δε την Λιβύη καμία από τις άνω χώρες δεν θεωρείται από τους βασικούς εξαγωγείς πετρελαίου ή φυσικού αερίου. Συνολικά οι άνω χώρες το 2010 παρήγαγαν 3.2 εκατ. βαρέλια πετρελαίου την ημέρα που αντιστοιχεί στο 3.8% της παγκόσμιας παραγωγής. Για δε το φυσικό αέριο τα ποσά είναι ακόμη μικρότερα με συνολική παραγωγή 96.0 δις κυβικά μέτρα την ημέρα σε μια παγκόσμια παραγωγή που ξεπερνά τα 3.100 δις κυβικά μέτρα (βλέπε Πίνακα 1). Αξίζει δε ν’ αναφερθεί ότι με εξαίρεση πάλι την Λιβύη και την Υεμένη το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου των ανωτέρω χωρών καταναλώνεται εγχώρια έτσι που δεν αφήνει περιθώρια για αξιόλογες εξαγωγές.


Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Αίγυπτος, η οποία το 2011 παρήγαγε 735.000 βαρέλια την ημέρα κατά μέσο όρο και κατανάλωσε σχεδόν 710.000 βαρέλια πραγματοποιώντας ελάχιστες εξαγωγές. Όμως η χώρα αυτή σημείωσε εξαγωγές φυσικού αερίου, τόσο μέσω αγωγού προς το Ισραήλ (κάτι που σταμάτησε εντελώς το 2012) όσο και με υγροποιημένο φυσικό αέριο ( LNG) μέσω των τερματικών σταθμών στην Νταμιέτα και στο Ιντκού. Συνολικά, το 2011 η Αίγυπτος εξήγαγε σχεδόν 12.0 BCM από μια παραγωγή που έφθασε τα 61.5 BCM, με το μεγαλύτερο μέρος να καταναλώνεται στην εγχώρια αγορά (για παραγωγή ηλεκτρισμού, βιομηχανική παραγωγή και οικιακή – εμπορική κατανάλωση). Όμως ο ρόλος της Αιγύπτου δεν θεωρείται κομβικός σε επίπεδο Μ. Ανατολής λόγω της μικρής, έστω και αξιόλογης παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου, αλλά λόγω της στρατηγικής της θέσης αφού μέσω της διώρυγας του Σουέζ και του αγωγού SUMED (ενώνει την Ερυθρά Θάλασσα με την Μεσόγειο) διακινεί περί τα 4.0 εκατ. βαρέλια αργού την ημέρα, συνολικά και προς τις δύο κατευθύνσεις. Βέβαια η περιορισμένη δυναμικότητα της διώρυγας, αφού δεν μπορεί να επιτρέψει την διέλευση μεγάλων πετρελαιοφόρων πλοίων τύπου VLCC’ s KAI ULCC’ s, περιορίζει και το στρατηγικό της ενδιαφέρον αφού παραμένει δεύτερη σε σημασία μετά τα στενά του Ορμούζ, μεταξύ Αραβικής Χερσονήσου και Ιράν, όπου διέρχεται το 40% του παγκόσμιου δια θαλάσσης μεταφερόμενου πετρελαίου.

Οι χώρες της Αραβικής Άνοιξης, μπορεί στο σύνολο τους να μην εκπροσωπούν μια μεγάλη σε όγκο παραγωγή υδρογονανθράκων όμως η γεωγραφική τους θέση κατά μήκος της Βορείου Αφρικής και της Ανατολικής Μεσογείου και η ένταξη τους στο ευρύτερο πολιτικό-θρησκευτικό πλέγμα της Μέσης Ανατολής, τις προσδίδουν εξέχοντα ρόλο στην εξασφάλιση ομαλής ροής υδρογονανθράκων προς τις παγκόσμιες αγορές και στην διατήρηση ισορροπίας και ειρήνης στην περιοχή. Για αυτό οι αποσταθεροποιητικές τάσεις που επικράτησαν καθ’ όλη την διάρκεια του 2011 αλλά και τον χρόνο που πέρασε συνέτειναν στην διατήρηση σε υψηλό επίπεδο του παγκόσμιου γεωπολιτικού κινδύνου, παράγοντας ο οποίος θεωρείται εξέχων έναντι πολλών άλλων, στην διαμόρφωση των διεθνών τιμών πετρελαίου.

Σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές οι σημερινές τιμές του αργού κινούνται σε επίπεδα αρκετά υψηλότερα από αυτά που υπαγορεύουν τα θεμελιώδη της αγοράς. Με μια αδύναμη παγκόσμια ζήτηση που σήμερα φθάνει τα 90.0 εκατ. βαρέλια την ημέρα και με μικρή προβλεπόμενη άνοδο για το 2013 συνέπεια της επιβραδυνόμενης παγκόσμιας ανάπτυξης, και με υπερεπάρκεια προσφοράς τόσο από πλευράς OPEC όσο και των παραγωγών εκτός OPEC (κυρίως Β. Αμερικής και FSU), η παραγωγή των οποίων έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο στο 54.2 εκατ. βαρέλια την ημέρα, μετά από εντυπωσιακή αύξηση 0.7 εκατ. βαρέλια την ημέρα τον περασμένο Νοέμβριο (επανάκαμψη σε πλήρη παραγωγή της Βορείου θάλασσας και Βραζιλίας), οι διεθνείς τιμές κινούνται σε αδικαιολόγητα υψηλά επίπεδα. Σύμφωνα με αρκετούς αναλυτές αυτό οφείλεται στον γεωπολιτικό κίνδυνο της Μ. Ανατολής, συνέπεια κυρίως της πρόσφατης έντασης μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς στην Λωρίδα της Γάζας, την αβεβαιότητα που επικρατεί στην Αίγυπτο στο και συνεχιζόμενο πολύνεκρο εμφύλιο στην Συρία όπου η παραγωγή έχει πέσει πλέον κάτω από τα 160.000 βαρέλια την ημέρα από τα 400.000 που ήτο πριν τον πόλεμο.


Οι σημερινές διεθνείς τιμές για την ποικιλία Brent που τις τελευταίες ημέρες κινούνται μεταξύ $108.0 και $109.5 αντανακλούν ακόμη σε μεγάλο βαθμό το γεωπολιτικό ρίσκο της Μ. Ανατολής. Έναν παράγοντα που η αγορά τον έχει φαινομενικά προεξοφλήσει από τις αρχές του έτους και άρα έχει ενσωματωθεί πλήρως στις τρέχουσες τιμές, οι οποίες οδηγούν την μέση τιμή για το καλάθι αργού του OPEC για το 2012 σε ιστορικά υψηλά επίπεδα όλων των εποχών στα $109.73 το βαρέλι, δηλαδή, ακόμη πιο υψηλά από το 2011 όπου η μέση τιμή ήτο $107.46 το βαρέλι, και αυτό του Brent στα $111.26. Για το 2012 οι εκτιμήσεις για την μέση τιμή του Brent κάνουν λόγο για all time high στα $113 το βαρέλι.

Με την διένεξη στην Συρία, να έχει, σύμφωνα με τις τελευταίες ενδείξεις, εισέλθει στην τελευταία της φάση με πιθανολογούμενη πλέον την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, φαίνεται ν’ ολοκληρώνεται η πρώτη φάση της Αραβικής Άνοιξης. Μιας επανάστασης που μπορεί να χρειασθεί δεκαετίες μέχρι να βρει τον δρόμο της κάτι που είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού παρατηρώντας τις ρήξεις και φιλονικίες μεταξύ των διαφόρων αντικρουόμενων στρατοπέδων και φατριών στην προσπάθεια εκδημοκρατισμού ενός συστήματος που εδώ και ένα σχεδόν αιώνα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο διοικούσε τις χώρες της περιοχής κατά ένα καθ’ έξη απολυταρχικό τρόπο. Καθώς λοιπόν θα οδηγούμεθα σ’ ένα μετασχηματισμό της πολιτικής τάξης και στην διαμόρφωση νέων συστημάτων διακυβέρνησης δεν πρέπει στην πορεία ν’ αποκλεισθούν απρόβλεπτες εξελίξεις, ακόμα και νέες βίαιες διενέξεις με αποτέλεσμα τον κίνδυνο μιας νέας ανάφλεξης. Φαίνεται ότι η ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής θα εξακολουθήσει για πολλά χρόνια ακόμα, και όσο θα συνυπάρχει η στενή σχέση μεταξύ πετρελαίου και θρησκευτικού φονταμενταλισμού, ν’ αποτελεί παράγοντα γεωπολιτικής αστάθειας κάτι που αναπόφευκτα θα επηρεάζει τις τιμές και την αγορά πετρελαίου γενικότερα.