Ουκρανία-Κριμαία-Ρωσία: Περί θυμικού και συμφερόντων

Χάρτης των πόλεων που συνδέονται με την ελληνική παρουσία στα βόρεια παραλία του Εύξεινου Πόντου © copyrights ΙΜΕ 2008, Εργαστήριο Γεωγραφικών Αναλύσεων και Χαρτογραφίας/Τμήμα Αρχιτεκτονικών Ανασχεδιασμών

Για λόγους ιδιοσυγκρασίας στη χώρα του ακροαριστεροδεξιούλαϊκίστικου φαινομένου τείνουμε να ξεχνούμε μια σειρά από πραγματικότητες, ενώ μεγάλο τμήμα του δημόσιου λόγου και του εθνικού θυμικού είναι ευάλωτο στο ιδεοληπτικό παραλήρημα του κάθε φαιοκόκκινου που φωνασκεί χειρονομώντας και καταγγέλλοντας.

Ξεχνάμε έτσι μερικές φορές ότι η χώρα μας ανήκει στην Ευρώπη και την Ευρωπαϊκή Ένωση και συμμερίζεται τις ίδιες βασικές αξίες και μοιράζεται τα ίδια στρατηγικά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα με τις ανεπτυγμένες φιλελεύθερες δυτικές Δημοκρατίες, με τη δυτική οικογένεια, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία.

Παρά τις οποιεσδήποτε διαφωνίες ή επιφυλάξεις σε επιμέρους ζητήματα και την δικαιολογημένη κριτική σε άγαρμπες και εγωιστικές συμπεριφορές των συμμάχων, αυτή η επιλογή ταυτίζεται με τα θεμελιώδη συμφέροντα και προσανατολισμό της και καθορίζει τις βασικές κατευθύνσεις της. Από αυτούς τους συμμάχους αναμένουμε τη στήριξη και ανταλλάγματα στα δικά μας εθνικά θέματα. Με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης διενεργείται εξάλλου το μεγαλύτερο μέρος των οικονομικών μας συναλλαγών, από εκεί προέρχεται το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των εσόδων, του εμπορίου, του τουρισμού, της γενικότερης χρηματοδότησης της χώρας. Ακόμη και οι συναλλαγές με τρίτες χώρες σε μεγάλο βαθμό οφείλονται στην αξιοποίηση του γεγονότος ότι η χώρα μας ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και έχει πρόσβαση στην Ευρωπαϊκή αγορά. Οι ευκαιρίες για την Ευρώπη στην παγκόσμια σκηνή είναι και ευκαιρίες για τη χώρα μας, εάν τις αξιοποιήσουμε σωστά. Τα προβλήματά και οι αποτυχίες της έχουν άμεση επίπτωση και στη δική μας χώρα και τις δυνατότητές μας. 

Ο "τρίτος δρόμος" του Ανδρέα, του Τσίπρα, του κάθε συριζωμένου, κάθε ψεκασμένου και κάθε επαμίτη, ο δρόμος ενός φθηνού επαρχιώτικου εθνικισμού που ψευδεπίγραφα αυτοαποκαλείται "αριστερός" ή "πατριωτικός", ενώ είναι βαθιά οπισθοδρομικός,  συντηρητικός και εθνικά αυτοκαταστροφικός, οδηγεί με βεβαιότητα στον Τσάβες, τον 'Ασαντ, τον Καντάφι, τον Κιμ Γιονγκ Ιλ. Και μαζί με αυτό σε αληθινές εθνικές ήττες, σαν αυτές που βιώσαμε πρόσφατα και βιώνουμε ακόμη, δίχως όπως φαίνεται να μας διδάξουν και πολλά.

Ο τρόπος αντίδρασης της Δύσης, η ένταση και οι μορφές της, απέναντι στο αυταρχικό ρωσικό καθεστώς που έχει ήδη εισβάλει στην επικράτεια μιας κυρίαρχης χώρας, της οποίας ο πληθυσμός δείχνει να επιθυμεί να στραφεί προς την ευρωπαϊκή οικογένεια στην οποία και εμείς ανήκουμε, είναι προς συζήτηση ανάμεσα στους διπλωμάτες και τους ηγέτες της Δύσης. Και φυσικά η συζήτηση αυτή δεν θα γίνει δημόσια. Στη διπλωματία υπάρχει ένα ολόκληρο πλέγμα συνδυασμένων αποτρεπτικών δράσεων και κυρώσεων, όχι η στρατιωτική δράση κατ'ανάγκην. Το βέβαιο είναι πως μετά το τέλος αυτής της διαδικασίας θα έχει διαμορφωθεί ένα νέο τοπίο ισορροπίας ισχύος μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης (δηλαδή και της χώρας μας) από τη μια και Ρωσίας από την άλλη. Ενας νέος χάρτης.

Τα περιθώρια πίεσης της Δύσης προς την Ρωσία δεν είναι πολύ μεγάλα καθώς η Ρωσία παίζει σημαντικό ρόλο στην αποπυρηνικοποίηση της Περσίας, εξακολουθεί να εκβιάζει στηρίζοντας το καθεστώς Ασαντ και ελέγχοντας την διαδικασία παράδοσης των χημικών του όπλων και, ακόμη περισσότερο, απειλώντας την ενεργειακή επάρκεια της Ευρώπης. Ενώ οι οικονομικές κυρώσεις της Δύσης είναι πιθανόν να αποδειχθούν λίγες και άσφαιρες.

Το καίριο αυτή τη στιγμή είναι η ενότητα της Ευρώπης στην οποία ανήκουμε και στην στενότερη ένωση της οποίας ελπίζουμε για το μέλλον μας.

Οσον αφορά τη χώρα μας έχει στην περιοχή μια επιπλέον προτεραιότητα λεπτή και πάρα πολύ κρίσιμη, που έχουμε ήδη επισημάνει πολλές φορές: Να προστατεύσει τον εναπομείναντα ελληνισμό της Μαύρης Θάλασσας με κάθε διπλωματικό μέσο. Για τη χώρα μας κάθε κίνησή της πρέπει να λαμβάνει υπόψη την κρίσιμη αυτή προτεραιότητα και να την κάνει απόλυτα σαφή προς κάθε κατεύθυνση και κύρια προς τους συμμάχους της.

Σε αυτές τις στιγμές κρίσης οφείλουμε να στηρίξουμε την κυβέρνηση και τη διπλωματία της χώρας επισημαίνοντας μόνο την κατεύθυνση. Ακόμη και αν δεν εμπιστευόμαστε τους κυβερνώντες - θα κριθούν εκ του αποτελέσματος.


Πέραν των ανωτέρω καλό θα ήταν όμως να θυμόμαστε τα εξής:

Ότι ο ρώσικος εθνικισμός, καλυμμένος κάτω από τον μανδύα του σταλινικού κομμουνισμού, εκτόπισε και εξολόθρευσε μεγάλο μέρος του αρχαίου ποντιακού Ελληνισμού, με σκληρότητα και βαρβαρότητα ανάλογη με αυτήν του Τουρκικού εθνικισμού, στις αρχές του 20ου αιώνα στην νότια πλευρά της Μαύρης Θάλασσας. Από τις περίπου 600-700 χιλιάδες 'Ελληνες, που ζούσαν στην περιοχή από τη Γεωργία ως την Ουκρανία και τις δυτικές περιοχές της Μαύρης Θάλασσας (οι οποίοι είτε κατοικούσαν εκεί ήδη από προγενέστερες εποχές είτε κατέφυγαν στη ρωσική επικράτεια μετά τις βαρβαρότητες των Νεοτούρκων), απομένουν πλέον μερικές δεκάδες χιλιάδες στην Ουκρανία μόνο. Αυτούς πρέπει να προστατεύσουμε ως ό,τι πολυτιμότερο.

Ότι το Ελληνορθόδοξο Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο Ελληνισμός της Πόλης, πέρα από τη διαρκή τουρκική πίεση και υπονόμευση, έχει να αντιμετωπίσει τη συστηματική αμφισβήτηση και πίεση από το Ρωσικό Πατριαρχείο, που διεκδικεί την ηγεμονία των ορθοδόξων Εκκλησιών για λογαριασμό και της ρωσικής διπλωματίας ήδη από την Σοβιετική εποχή και πολύ πιο έντονα στη μετα-σοβιετική, ενώ ο σημαντικός αυτός θεσμός στηρίζεται κύρια από τις ΗΠΑ και τις δυτικές χώρες.

Ότι «το ξανθό γένος» έχει ήδη αναγνωρίσει, στο πλαίσιο των δικών του συμφερόντων, τη γειτονική "ακατονόμαστη" χώρα με το συνταγματικό της όνομα. Ενώ οι "ιμπεριαλιστές" Ευρωπαίοι του σκληρού πυρήνα της 'Ενωσης ακόμη περιμένουν, προκειμένου να δώσουν στη χώρα μας κάποιο περιθώριο διαπραγμάτευσης.

Ότι η Ρωσία του Πούτιν είναι η συνέχεια της σοβιετικής ολοκληρωτικής μηχανής και λίγο μοιάζει ακόμη στις δυτικές Δημοκρατίες με όλα τα προβλήματά τους. Παραμένει μια χώρα διαπλεκόμενων ολιγαρχών όπου η έννοια της αντιπολίτευσης όπως την γνωρίζουμε στις χώρες μας στη Δυτική Ευρώπη είναι ανύπαρκτη, όπου η δικαιοσύνη λειτουργεί κατ’ εντολήν, τα μέσα ελέγχονται και λογοκρίνονται, οι διαδηλώσεις καταπνίγονται εν τη γενέσει, η πολιτική ζωή παρακολουθείται από δεκάδες μυστικές υπηρεσίες, οι ηγέτες της αντιπολίτευσης διώκονται, φυλακίζονται και εξορίζονται όταν δεν εξοντώνονται (αν ρωτήσει κανείς "ποιος είναι η αντιπολίτευση στη Ρωσία;" τι απάντηση θα δίναμε άραγε;), όπως και οι δημοσιογράφοι που αποκαλύπτουν ενοχλητικά θέματα. Μια χώρα όπου οι μειονότητες κάθε είδους και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ψιλά γράμματα για το καθεστώς.

'Οτι στις χώρες που παρέμειναν στην επιρροή της, η  Μόσχα προτιμά να απομακρύνει από την αντιπολίτευση σοβαρούς πολιτικούς ανοίγοντας το δρόμο σε ακραίους αντιπάλους, οι οποίοι είναι πολύ δυσκολότερο να βρουν υποστήριξη από τη Δύση, είναι πιο ευάλωτοι σε επιθέσεις και κριτικές και λιγότερο ικανοί να δράσουν αποτελεσματικά.

Αντίθετα, οι χώρες εκείνες που κατόρθωσαν να προσεγγίσουν την Ευρώπη σταδιακά βελτιώνονται πολιτικά και οικονομικά, παρότι ο δρόμος παραμένει ακόμη πάρα πολύ μακρύς. Εξήντα τόσα χρόνια ολοκληρωτισμού δεν ξεπερνιούνται εύκολα. Το βλέπουμε αυτό και στη δική μας κάπως μετα-σοβιετική χώρα.

Ότι το όπλο του ψύχους και του λιμού το έχει χρησιμοποιήσει η Ρωσική διπλωματία και κρατική μηχανή πολλές φορές (και πρόσφατα στην Ουκρανία απειλώντας και κλείνοντας την παροχή φυσικού αερίου στη χώρα) προκειμένου να εκβιάσει τον πληθυσμό (και τους ρωσόφωνους για τους οποίους τόσο νοιάζεται) με στόχο την ανάδειξη υποστηριζόμενων από την ίδια μαριονετών. Το χρησιμοποίησε και παλαιοτέρα επί Στάλιν λεηλατώντας την παραγωγή των σιτηρών της και καταδικάζοντας τους κατοίκους στην πείνα και τον λιμό. Το λίγο γνωστό στη χώρα μαςHolodomor ("Extermination by hunger" ή "Γενοκτονία μέσω της πείνας"), δηλαδή τον σχεδιασμένο από τον Στάλιν λιμό του 1932 - 1933 στην Ουκρανία, όπου έχασαν τη ζωή τους εκατομμύρια άνθρωποι κύρια Ουκρανοί, από τις Ανατολικές επαρχίες μέχρι τις Δυτικές και τη Μολδαβία, στον ίδιο τον σιτοβολώνα της ΕΣΣΔ. Πως μετά τη διάλυση της σοβιετικής αυτοκρατορίας παρεμβαίνει συστηματικά στα εσωτερικά της χώρας με την προπαγάνδα και μόχλευση των ρωσόφωνων καθώς και με την οικονομική πίεση αλλά και άλλα μέσα ελέγχου και τρομοκράτησης των πολιτικών ηγετών, όπως και σε άλλες πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες.

Ότι η Ρωσία έχει σημαντικά στρατιωτικά συμφέροντα στην περιοχή και ιδιαίτερα αυτά που αφορούν τον ελλιμενισμό του στόλου της Μαύρης Θάλασσας και την κρίσιμη πρόσβασή της στην Μεσόγειο, τα οποία πρέπει να γίνουν σεβαστά και αντικείμενο διαπραγμάτευσης και εγγυήσεων. Οπως επίσης εγγυημένη πρέπει να είναι και η απόλυτη προστασία των δικαιωμάτων των ρωσόφωνων της Ουκρανίας.

Πρέπει πάντα να θυμόμαστε επίσης εμείς στη Δύση ότι η Ρωσία, η μεγάλη αυτή χώρα όπου ζει ένας εξαιρετικά μορφωμένος και καταρτισμένος λαός, κατέχει υψηλή τεχνογνωσία και πολύ σημαντικούς πόρους, κυρίως ενεργειακές πηγές (πρωτίστως το φυσικό αέριο) από τις οποίες εξαρτάται για την ώρα και η Δυτική Ευρώπη και η Ουκρανία. Και ότι εμείς οι Δυτικοί και ιδιαίτερα οι Ευρωπαίοι είμαστε υποχρεωμένοι να συνυπάρξουμε με τους Ρώσους πιέζοντας ταυτόχρονα για τον εκδημοκρατισμό της χώρας. Στηρίζοντας διακριτικά και ταυτόχρονα αποφασιστικά την εκεί δημοκρατική διεκδίκηση, ώστε με τη σταδιακή μετεξέλιξη της Ρωσίας σε δημοκρατικό καθεστώς να μπορέσουμε να ζήσουμε μαζί ειρηνικά. Αναπτύσσοντας την οικονομική και πολιτική συνεργασία  με τη Ρωσία αλλά βάζοντας επίσης όρια, στο πλαίσιο των διεθνών ισορροπιών, στον επεκτατισμό και τις βλέψεις της αυταρχικής ηγεσίας της. Πως η Ευρωπαϊκή ενοποίηση και ισχύς είναι προϋπόθεση για την δυνατότητα να θέσουμε αυτά και άλλα όρια, για την υπεράσπιση και επιβίωση των δικών μας δημοκρατιών και της δικής μας ευμάρειας.

Καλό είναι επίσης να μπορούμε να διακρίνουμε το προφανές: ότι και το ειδικό συμφέρον της χώρας μας ταυτίζεται με μια Ουκρανία (όπως και με τις άλλες πρώην Σοβιετικές ή Σοβιετικής επιρροής χώρες της Ευρώπης) εγγύτερη στη δική μας Ευρωπαϊκή οικογένεια , ανοιχτή στο εμπόριο και στην επικοινωνία με την Δύση και επομένως με την Ελλάδα και τις ελληνικές επιχειρήσεις. Μας συμφέρει μια χώρα με Ευρωπαϊκές προδιαγραφές για το σεβασμό στα δικαιώματα των μειονοτήτων, δηλαδή και του Ελληνικού πληθυσμού που έχει απομείνει στην χώρα. Ότι η παρέμβαση της Ευρώπης πρέπει να συνδέεται με την προσφορά μιας συμφέρουσας για τους Ουκρανούς συμφωνίας σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή ‘Ενωση (που η Ελλάδα πρέπει να διαπραγματευτεί καταθέτοντας και τις δικές της προτάσεις ώστε να λαμβάνει υπόψη και τα ελληνικά συμφέροντα στην περιοχή) αλλά και τη στήριξη των υγιέστερων φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων της χώρας, παράλληλα με την απομόνωση των ακραίων στοιχείων. Να θυμόμαστε επίσης ότι οι χώρες του Ευξείνου Πόντου ήταν πάντοτε και θα είναι μια από τις προνομιακές ενδοχώρες του Ελληνισμού, για την ανάπτυξη της οικονομικής του δραστηριότητας, της συνεργασίας και του εμπορίου.

Ο δρόμος προς την αποσοβιετοποίηση του καθεστώτος και την οικοδόμηση μιας σύγχρονης δημοκρατίας στην Ουκρανία θα είναι φυσικά μακρύς και δύσκολος. Αλλά οι Ουκρανοί, παρά τους εκβιασμούς και τις απειλές του ισχυρού τους γείτονα, έδειξαν πως τον επιθυμούν. Και θα το κρίνουν στις προσεχείς γενικές εκλογές, εάν τελικά κατορθώσουν να φθάσουν ως εκεί ενωμένοι και όχι κατακτημένοι - πράγμα ιδιαίτερα αμφίβολο τουλάχιστον όσον αφορά την Κριμαία, καθώς ο συσχετισμός δυνάμεων δεν φαίνεται ιδιαίτερα ευνοϊκός. Ακόμη και οι ρωσόφωνοι ίσως να έβλεπαν σε αυτόν το δρόμο το συμφέρον τους, όπως θα τον έβλεπαν και οι Τουρκοκύπριοι εάν δεν είχε υπάρξει η εισβολή (και τον βλέπουν ίσως ακόμη και τώρα).

Δεν πρέπει να χάνουμε από τα μάτια μας και κάτι ακόμη πολύ κρίσιμο για την Ελλάδα: ο σεβασμός των συνόρων των χωρών και η αντιμετώπιση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων εντός των συνόρων αυτών είναι βασικό εθνικό θέμα για τη δική μας χώρα για λόγους ευνόητους.

Σαράντα χρόνια πριν, το 1974, μια άλλη γειτονική χώρα, εισέβαλε με παρόμοια επιχειρήματα για παρόμοιους λόγους προστασίας της δικής της μειονότητας σε συνέχεια μιας εθνοτικής έντασης, για να «προστατεύσει ομοεθνείς που κινδύνευαν» σε ένα νησί που έκτοτε παραμένει διχοτομημένο σε μια διαρκή εθνική ήττα.

Διχοτομημένο όπως και η ψυχή των Ελλήνων πολλές φορές, ανάμεσα στη λογική και το συμφέρον τους από τη μια και το αφιονισμένο και κατευθυνόμενο θυμικό από την άλλη.

 Ο Γιώργος Γιαννούλης-Γιαννουλόπουλος είναι ειδικός εμπειρογνώμονας σε θέματα ανάπτυξης, δημοσίων επενδύσεων, παιδείας, πολιτισμού και καινοτομίας. Είναι Αντιπρόεδρος πολιτικού συντονισμού της πολιτικής κίνησης "Δημιουργία, ξανά!"