Το άλλοθι του υπέρογκου δημοσίου χρέους

του δρος Xριστοφορου Σαρδελη*

Θα ήταν περίεργο αν η κάθε κυβέρνηση δεν θεωρούσε το δημόσιο χρέος που της κληροδοτεί η προηγούμενη βάρος και εμπόδιο για την πραγματοποίηση των στόχων της. Τα στελέχη της απερχόμενης κυβέρνησης έχουν εξειδικευθεί σ’ αυτού του είδους τη φθηνή ρητορική. Είναι βέβαια γεγονός ότι η εξυπηρέτηση του χρέους απορροφάει σημαντικούς πόρους, οι οποίοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για πιο ευγενείς σκοπούς, όπως η Παιδεία, η Υγεία, κ. λπ. Ξεχνάμε, όμως, ότι όταν συνάπτονται τα δάνεια, οι κυβερνώντες επικαλούνται τους ίδιους ακριβώς ευγενείς σκοπούς, την Υγεία, την Παιδεία, τις δημόσιες επενδύσεις ή άλλες αναπτυξιακές πρωτοβουλίες. Απ’ αυτήν την άποψη, ο δανεισμός είναι πάντα ευπρόσδεκτος πολιτικά και μακροπρόθεσμα ωφέλιμος. Στα χρηματοοικονομικά, αυτό λέγεται μόχλευση και αποτελεί σημαντικό παράγοντα για γρήγορη ανάπτυξη, είτε πρόκειται για εταιρεία είτε για κράτος.

Πολιτική αντιπαράθεση

Στην πολιτική όμως αντιπαράθεση, το ισοζύγιο παρουσιάζεται παραποιημένο. Παρακάμπτεται συστηματικά το πώς θα ήταν η εικόνα της χώρας χωρίς τις σημερινές υποδομές ή το σημερινό ασφαλιστικό που εν μέρει έγιναν με δανεικά και η προσοχή εστιάζεται μονόπλευρα στο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους, μια ομολογουμένως αντιπαραγωγική δαπάνη. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους, όχι άσχετους με τις ατέλειες του πολιτικού μας συστήματος και αξίζει να αναφέρουμε ενδεικτικά ορισμένους.

Ενας προφανής λόγος είναι πως υπάρχει διάχυτη η αίσθηση ότι το σύνολο των χρημάτων που δανείστηκε το ελληνικό κράτος δεν εξυπηρέτησε αποκλειστικά ευγενείς στόχους, σαν αυτούς που προαναφέρθηκαν. Μέρος πήγε σε ρουσφέτια, εξυπηρέτηση εκλογικής πελατείας ή στη συντήρηση θυλάκων διαφθοράς. Υπάρχει, επομένως, καχυποψία.

Κάποια συστήματα που στήθηκαν για την προώθηση της κοινωνικής συνοχής είναι σπάταλα και αναποτελεσματικά, ενώ ορισμένα, όπως το ασφαλιστικό, αποτελούν απειλή για πλήρη δημοσιονομική κατάρρευση. Επομένως, διογκώνοντας τις ατέλειες υποβαθμίζεται σχεδόν αυτόματα η χρησιμότητά τους.

Η μονομερής επίκληση των βαρών του δημοσίου χρέους δημιουργεί ένα εύκολο άλλοθι για την εκάστοτε κυβέρνηση γι’ αυτά που δεν κάνει, π. χ. να δημιουργήσει πρωτογενή πλεονάσματα. Στον βαθμό που αυτό πιάνει, η κυβέρνηση απαλλάσσεται συνειρμικά και για τη δική της ευθύνη στα δημοσιονομικά αδιέξοδα. Ολα τα δεινά κληρονομήθηκαν και επομένως, δεν υπάρχει πολιτικό κίνητρο για την επίπονη προσπάθεια μείωσης της σπατάλης, της διαφθοράς κ. λπ. Η δαπάνη π. χ. που προκύπτει από την πρόσληψη 10.000 αγροφυλάκων επισκιάζεται εύκολα από τα τεράστια χρέη που δημιούργησαν οι προηγούμενοι.

Το πελατειακό σύστημα ευνοεί συστηματικά τη μείωση των φόρων, την ανοχή της φοροδιαφυγής, ενώ λειτουργεί ως αντικίνητρο στον έλεγχο, στην αξιολόγηση και στην αύξηση της αποδοτικότητας των δημοσίων δαπανών. Η καλή κυβέρνηση δαπανά, ακριβώς επειδή η βασική συγκολλητική ουσία σε κόμματα που δεν είναι ιδεολογικά συμπαγή αλλά μάλλον συνασπισμοί προσωπικοτήτων και στελεχών αμφιβόλου ποιότητος είναι οι δημόσιες δαπάνες, ακριβώς γιατί φέρνουν πελατεία.

Κατάρτιση προϋπολογισμού

Η κατάρτιση του προϋπολογισμού ανά υπουργείο ή ανά φορέα και όχι ανά κατηγορία δαπάνης, όπως Παιδεία ή Υγεία, υποβαθμίζει τον προϋπολογισμό από εργαλείο διαχείρισης πόρων σε εργαλείο συντήρησης μιας κατεστημένης γραφειοκρατίας, η οποία λειτουργεί χωρίς προσανατολισμό, στόχους και αξιολόγηση. Πέραν αυτού, υπερβάσεις και αποκλίσεις δεν συνοδεύονται από κυρώσεις. Ολα είναι στη διακριτική ευχέρεια του εκάστοτε υπουργού.

Η προκλητική καθυστέρηση υιοθέτησης διπλογραφικού συστήματος σε φορείς που επιδοτούνται από τον προϋπολογισμό, όπως νοσοκομεία, πανεπιστήμια και ΟΤΑ, η εισαγωγή του οποίου πρέπει να γίνει με ταυτόχρονη υποχρέωση δημοσιοποίησης των λογιστικών τους στοιχείων, αφού πρώτα έχουν εγκριθεί από ορκωτούς ελεγκτές.

Αν σε όλα τα παραπάνω προσθέσουμε και το γεγονός ότι στη χώρα μας δεν γίνεται σχεδόν ποτέ ένας δομημένος διάλογος γύρω από τα καυτά θέματα, αλλά περιορίζεται σε επιφανειακές συγκρούσεις ανάμεσα σε μέλη του τηλεοπτικού star system, η εικόνα για το τι φταίει για το δημοσιονομικό κατάντημα της χώρας ολοκληρώνεται. Για όλα φταίει το γκαζόν, δηλαδή το τεράστιο δημόσιο χρέος.

Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ειδικός για να καταλάβει ότι το πρόβλημα δεν είναι το χρέος καθαυτό, αλλά οι δομικές αδυναμίες του πολιτικού μας συστήματος που καθιστούν δυσχερή την αντιμετώπιση του προβλήματος. Με τις παραπάνω αδυναμίες, ακόμη κι αν παραγραφόταν ολόκληρο το δημόσιο χρέος, δεν θα περνούσαν πολλά χρόνια μέχρι να ξαναφτάσουμε στο σημερινό αδιέξοδο, αλλά με επιπρόσθετη φαυλότητα. Τα υπόλοιπα είναι υπεκφυγές και αντανακλώνται στα spreads.

Ορθώς επομένως το ένα σκέλος του κυβερνητικού προγράμματος του ΠΑΣΟΚ βάζει στο στόχαστρο τις παραπάνω αδυναμίες. Το δυστύχημα είναι ότι ως χώρα επαναλαμβάνουμε τα λάθη χωρίς ουσιαστικά βήματα προόδου. Αρα, θα υπάρχει επιφυλακτικότητα εκ μέρους των αγορών, η οποία πρέπει να ξεπεραστεί για να διασφαλιστεί η επιτυχία του δεύτερου σκέλους που στοχεύει στην τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας μέσω του λεγόμενου «θετικού σοκ» της ζήτησης. Επειδή κάτι τέτοιο προϋποθέτει αυξημένο δανεισμό, είναι σημαντικό τα δύο σκέλη να προωθηθούν ταυτόχρονα. Τόνωση της ζήτησης χωρίς πειστικά μέτρα για τις δομικές μας αδυναμίες μπορεί να υποσκαφτεί αν διευρυνθούν τα spreads και αυξηθεί το κόστος χρήματος στην εγχώρια αγορά. Σε μια υπερδανεισμένη οικονομία, το κόστος του χρήματος ίσως έχει μεγαλύτερη αξία για την πραγματική οικονομία από την κλασική τόνωση μέσω ευρύτερων ελλειμμάτων. Επομένως, η συνεκτικότητα του όλου πακέτου, αλλά και η αλληλουχία των μέτρων, είναι ίσως πιο σημαντικά από τα ίδια τα μέτρα.

Πηγή kathimerini.gr

* Ο δρ Χριστόφορος Σαρδελής είναι γενικός διευθυντής της Banca IMI και πρώην γενικός διευθυντής του Οργανισμού Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους.