«Η παγκοσμιότητα του Ελληνισμού ή η αμερικανοποίηση του πολιτισμού;»

Είναι σωστή από πρώτη άποψη η αντίληψη μιας παγκοσμιότητας του πολιτισμού. Η ιδέα πως κάθε έργο πολιτισμού, κάθε αριστούργημα τέχνης ανεξάρτητα από το χώρο που ανήκει και το λαό που το δημιούργησε αποτελεί κοινό κτήμα της ανθρωπότητας. Είναι κομμάτι της συλλογικής, διαχρονικής προσπάθειας του ανθρωπίνου πνεύματος. Στην κοινή αυτή πνευματική και διαλεκτική σχέση των πολιτισμών, ο κάθε λαός και δημιουργός καταθέτουν τη δική τους προσφορά και παρουσία.

Κατάθεση πολιτισμική που έχει ιδιαίτερο χαρακτήρα, το δικό της πνευματικό άρωμα, τις δικές της φόρμες έκφρασης και βαρύτητα. Όλες αξιοσέβαστες και άξιες εκτίμησης, όμως διαφορετικές σε ότι αφορά τις καταβολές τους που οφείλονται σε ποικίλες παραμέτρους, και σε αυτό έγκειται η γνησιότητα και η πρωτοτυπία τους.

Με το ίδιο σκεπτικό ο αριστουργηματικός Παρθενώνας κι όλα τα κάλλιστα μνημεία του Ελληνικού πολιτισμού, αποτελούν προσφορά των Ελλήνων στον παγκόσμιο πολιτισμό. Η ανάταση του ανθρωπίνου πνεύματος που επιτελέσθηκε στο δικό μας γεωγραφικό χώρο, ανήκει πρώτα στους Έλληνες, που δίκαια εκτιμώνται για αυτό από όσους γνωρίζουν Ιστορία, ανήκει όμως δευτερευόντως και στην ανθρωπότητα. Το ελληνικό θαύμα λειτούργησε και συνεχίζει να λειτουργεί, για περισσότερα από 2500 χρόνια, ως μοντέλο σε κάθε επίπεδο της ζωής και της φιλοσοφίας της Ευρώπης και της Αμερικής, έως τις ανατολικές εσχατιές της Κίνας και της Ινδίας, όπου τα υπέροχα ελληνοπρεπή γλυπτά των Βουδιστικών ναών. Αυτό δεν είναι υπερβολή, ούτε έχει σχέση με κάποια αυθαίρετη προγονολατρική υπεροχή. Είναι ένα αναμφισβήτητο γεγονός. Αν υπάρχει κάποιος που αμφισβητεί το εύρος, τη διαχρονικότητα, αλλά και την οικουμενικότητα του Ελληνικού πολιτισμού, δεν έχει παρά να διαπιστώσει, ότι τα πλέον σημαντικά δημόσια κτίρια και πολυτελείς κατοικίες των μεγαλουπόλεων της Ευρώπης και της Αμερικής, είναι αντιγραφές της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής, ή βασίζονται στην σύνθεση στοιχείων της με ντόπια αρχιτεκτονικά στοιχεία. Αποτελούν στολίδια αυτών των πόλεων. Το ίδιο συμβαίνει στη διανόηση, στις τέχνες και στις επιστήμες. Η ιταλική γλώσσα περιέχει 10.000 αυτούσιες ελληνικές λέξεις, το ίδιο συμβαίνει και με άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, στις επιστημονικές ορολογίες, στις έδρες κλασικών σπουδών των μεγαλυτέρων Πανεπιστημίων του κόσμου που δυστυχώς συρρικνώνονται.

Το πρόγραμμά σας περιήγησης μπορεί να μην υποστηρίζει την προβολή αυτής της εικόνας. Μόνο μετά από χρόνια μπόρεσα να ερμηνεύσω τον πόνο, στο βαθύτερο νόημα του στίχου του Γ. Σεφέρη «όπου κι αν ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει..». Γιατί βρήκε την Ελλάδα παντού όπου ταξίδεψε, έπεφτε πάνω της σε κάθε του βήμα, σε κάθε συζήτηση με ευρωπαίους διανοούμενους ένοιωθε το μεγαλείο της αρχαίας πατρίδας. Της ίδιας πατρίδας που άφηνε πίσω του σπαραγμένη από έναν εμφύλιο πόλεμο. Ενός ευγενικού λαού, που εξαντλημένος από κατοχές αιώνων, εισβολές και πολέμους, από την ξενομανία της αστικής του τάξης και την σκόπιμη αμορφωσιά που του επέβαλλαν, απέμεινε ο ξεπεσμένος ευγενής που τίποτα δεν έχει πλέον να χάσει, εκτός από τη μνήμη της ιστορίας του.

Τα γλυπτά του Παρθενώνα μέσα στο αρχαιοπρεπές Βρετανικό Μουσείο είναι κοσμήματα στην γκρίζα πόλη του Λονδίνου. Μακριά όμως από το χώρο όπου πραγματικά ανήκουν. Η παγκοσμιότητα του πολιτισμού, όταν εννοείται ορθά αποτρέπει την άσκηση βίας πάνω στην ιστορία και τα μνημεία του Πολιτισμού. Πόσο μάλλον την κλοπή τους! Ωστόσο, η παγκοσμιοποίηση λειτουργεί σαν άλλοθι για εκείνους, που παρεξηγώντας το γεγονός της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς, οικειοποιούνται με το έτσι θέλω, τα εθνικά μνημεία των λαών. Τα μεταχειρίζονται ως επικαλύμματα της ιστορικής και πολιτιστικής τους ένδειας. Τα διαστρεβλώνουν επίσης, όπως π.χ την ελληνική μυθολογία στις κακής ποιότητας παιδικές σειρές, όπου εξευτελίζονται οι μυθικοί ήρωες, ή στις δηλώσεις των ανιστόρητων κινηματογραφιστών αδελφών Κοέν που δηλώνουν πως, «κάπου έχουν ακούσει για έναν Όμηρο και πως ο Όμηρος είναι στην Αμερική ένα αστείο...που φέρνει γέλια». ( ΤΑ ΝΕΑ 10-6-00). Όπως κάθε τι, όταν γίνεται αντικείμενο σφετερισμού απαξιώνεται, έτσι και τώρα. Ο Όμηρος είναι «όμηρος» στα χέρια εκείνων που «κάνουν πολιτισμό» για εμάς. Υπάρχουν χιλιάδες τέτοια παραδείγματα. Είναι νωρίς ακόμα για να κτυπήσουν τα καμπανάκια του κινδύνου;

Ο Ελληνικός πολιτισμός ήταν και παραμένει παγκόσμιος, όπως αποδεικνύει το εύρος της επίδρασής του. Δυστυχώς όμως δεν ωφελήθηκαν όλοι από αυτόν. Γιατί πως αλλιώς οι σχεδιαστές της Νέας Τάξης θα οδηγούσαν τον οδοστρωτήρα της ισοπέδωσης επί των εθνικών πολιτισμών, θέτοντας τις βάσεις ενός τεχνητού, Κιτς μετα-πολιτισμού; Πάνω στην «προκρούστια κλίνη» σχεδιάζουν να δημιουργήσουν ένα νέο μόρφωμα, συναρμολογώντας διάφορα κομμάτια πολιτισμών με την ψυχρή καρδιά ενός παρανοϊκού Φρανκεστάϊν και μιας σκληρής τεχνοκρατικής αντίληψης, που θέλει να αυτοαποκαλείται προοδευτική.

Έτσι γίνεται επίκαιρη η αναφορά του Μπουλκάκωβ στο θεατρικό του έργο η καρδιά του σκύλου, όπου «η μεταμόσχευση με νυστέρι και μαχαίρια του πολιτισμού, ισοδυναμεί με βίαιο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας». Στις μέρες μας που οι έννοιες έχουν χάσει πια το νόημά τους, συμβαίνει το αληθινά παράδοξο, οι προοδευτικές και επαναστατικές δυνάμεις, και τα κινήματα εναντίον της παγκοσμιοποίησης που αρχίζουν να κάνουν τη δυναμική τους εμφάνιση σε όλο τον κόσμο, να θεωρούνται ότι βρίσκονται από την πλευρά του δήθεν «συντηρητικού», ως προς την αντιπαράθεση τους με το δήθεν «προοδευτικό» που είναι πλέον ένα σκληρό κατεστημένο και κατατρώγει από άποψη οικολογική τον πλανήτη, εξαντλώντας χάριν της «προόδου» τους φυσικούς πόρους. Ενώ το πραγματικό κίνητρο είναι το δίχως όρια και με κάθε τίμημα ΚΕΡΔΟΣ των παγκόσμιων εταιρειών.

Μια τέτοια τακτική, ως τεχνητή, δεν είναι καθόλου φυσική. Είναι επιπλέον επικίνδυνη, αφού προσπαθούν να υποκαταστήσουν τους φυσικούς νόμους και να ρυθμίσουν τη ζωή, σύμφωνα με τις ερμηνείες που έχουν για αυτούς και τη λειτουργία τους και προς όφελος δήθεν της ανθρωπότητας. Είναι σαν να καταστρέφει κάποιος ένα φυσικό δάσος για να το αναπλάσει τεχνητά, εμπιστευόμενος τις επιστημονικές γνώσεις του για αυτό. Η επιστημονοποίηση των πάντων είναι μια ακόμη παγίδα που αποτέλεσμα έχει την απομυθοποίηση της ζωής και την αδιάκριτη παρεμβατικότητα στην φυσική εξέλιξη. Η στενή σχέση πολιτισμού- έθνους- θρησκείας, είναι ένα εμπόδιο στην παγκοσμιοποίηση του πολιτισμού, όπως τον σχεδιάζει η Νέα Τάξη, για αυτό όλο και περισσότερο στο μέλλον θα παρατηρείται μια πολεμική εναντίον των εθνικών ιδεωδών και των θρησκειών. (Huntington)

Η παγκοσμιότητα του πολιτισμού, έτσι κι αλλιώς, δρα και επηρεάζει με τρόπο φυσικό, μέσω της επικοινωνίας των λαών, πολιτισμούς επί πολιτισμών χιλιάδες χρόνια τώρα. Αργά, βέβαια, λόγω της έλλειψης τεχνολογικών μέσων, αλλά δίχως την επίσπευση και την αυθαίρετη παρέμβαση κάποιου σχεδιαστή. Οι καταλυτικές αυτές διαδικασίες γίνονταν ουσιαστικές βάσει της φυσικής ροπής μιας εξέλιξης που επέτρεπε σε λαούς και πολιτισμούς να αλληλο-οσμωθούν. Η όσμωση όμως, γινόταν έχοντας τον απαραίτητο χρόνο - ο χρόνος είναι η καταλυτική διάσταση μέσα στην οποία εξελίσσεται το κάθε τι - να προσλάβουν και να αποβάλλουν στοιχεία και δεδομένα. Η αφομοίωση λαών και πολιτισμών, μικρότερης ιστορίας από τη δική μας, από την παγκοσμιοποίηση της Νέας Τάξης είναι απαράδεκτη μεν, αλλά είναι λίγο-πολύ αναμενόμενη. Όμως η Ελλάδα μόνο να ζημιωθεί μπορεί, γιατί σε αντίθεση με άλλες χώρες έχει πολλά να χάσει. Αυτό που χρειαζόμαστε πραγματικά είναι μια «επιθετική προβολή» του δικού μας πολιτισμού. Γιατί μόνο το πνεύμα είναι αποδεδειγμένα σε θέση να βοηθήσει ουσιαστικά την ανθρωπότητα. Οι πρόσφατες αιματηρές συγκρούσεις στο Γκαίτεμπουργκ, στο Μπουένος Αϊρες, στο Τορόντο στη Βαρκελώνη και αλλού, είναι μόνο η αρχή μιας ογκούμενης αντίστασης των λαών, απέναντι στο παγκόσμιο σκοτάδι που κάποιοι θέλουν να επιβάλλουν. Αρκεί μόνο να δει κανείς, ποιες δυνάμεις εκφράζουν οι δύο πλευρές για να καταλάβει τι σημαίνουν τα μηνύματα των καιρών. Από τη μια απλοί άνθρωποι, φοιτητές, εργάτες, υγιείς διανοούμενοι. Από την άλλη το πολιτικό-οικονομικό κατεστημένο και οι εξαρτημένοι από αυτό λακέδες διανοούμενοι. Ποτέ μια επανάσταση δεν ξεκίνησε από το κατεστημένο και ποτέ το κατεστημένο δεν επεκράτησε για πάντα. Η αντίσταση αυτή των λαών θα γραφτεί κάποτε στην ιστορία του μέλλοντος σαν νίκη του ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ενάντια στην παγκοσμιοποίηση που σημαίνει κυρίως «αμερικανοποίηση». Γιατί ποτέ στην ιστορία, κανένας λαός δεν υπήρξε πρόθυμος να εγκαταλείψει από μόνος του την μνήμη της εθνικής και πολιτισμικής του ταυτότητας, ακόμα κι αν εξαναγκάστηκε με τη βία να το κάνει.

του ζωγράφου
Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου
(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΝΝΕΑΔΑ-Τεύχος 6ο,
Μάιος-Ιούνιος 2001).