Επανεκτιμώντας τη λογική του κατευνασμού

Χρήστος Ιακώβου
Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών
Σήμερα τα κέντρα εξουσίας στην Τουρκία αντιμετωπίζουν ένα μεγάλο πρόβλημα (κεμαλικοί) και μία ισχυρή πρόκληση (ισλαμιστές). Πως θα προσαρμοστεί η χώρα στα ευρωπαϊκά δεδομένα – κατά τα προβλεπόμενα στις κοινοτικές συνθήκες – χωρίς την προηγούμενη αλλαγή των δομών ελέγχου εξουσίας της κεμαλικής παράδοσης και χωρίς να πάψει να παίζει ένα σόλο περιφερειακής υπερδύναμης, με φιλοδοξίες να επιβάλει τις πολιτικές της στον άμεσο γεωπολιτικό της χώρο, όπως προδιαγράφει η κυβέρνηση Ερντογάν.
Μπορεί να συμβούν και τα δύο αυτά εκ παραλλήλου; Ή θα πρέπει αναγκαστικώς, σε ένα ορατό μέλλον, να γίνει μία επιλογή που θα «στοίχιζε» στο πανίσχυρο στρατιωτικό κατεστημένο; Και σε ποιο χρονικό σημείο θα προσδιοριζόταν αυτό το μέλλον;
Ο Τουρκικός προβληματισμός ενδιαφέρει έως ένα σημείο τους Ευρωπαίους, αλλά ενδιαφέρει πολύ περισσότερο την ελληνική εξωτερική πολιτική, μια και οι συμπεριφορές της Άγκυρας (με την ιδιαίτερη πολιτική κουλτούρα της) συνιστούν εδώ και δεκαετίες σοβαρό πρόβλημα για τις κυβερνήσεις στην Αθήνα. Η Ελληνική πλευρά έχει κάνει, ως γνωστό, μία στρατηγική επιλογή κατά τα τελευταία δέκα χρόνια. Κινείται κατά τρόπο, που θα διευκόλυνε την εμπλοκή της Τουρκίας σταδιακώς στην Ευρωπαϊκή σκηνή, έτσι ώστε να μειώνεται επίσης σταδιακώς, και εκ των πραγμάτων, η επιθετική πολιτική της χώρας αυτής απέναντι στην Ελλάδα και στην Κύπρο (βλ. λογική του κατευνασμού).
Το πρόβλημα όμως για την Αθήνα, προκύπτει από το πώς αντιλαμβάνεται η Τουρκική πλευρά αυτή την εμπλοκή της στη σκηνή της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με την όποια δέσμευση έχει αναλάβει από την αρχή. Απ’ ό,τι κάποιος μπορεί να αντιληφθεί, κρίνοντας την περίοδο δέκα ετών που παρήλθαν από το Ελσίνκι, η Τουρκική πλευρά έδειξε να εκτιμά ότι έως ότου εξελιχθεί η «ευρωπαϊκή» της πορεία, θα έχει τον χρόνο που της χρειάζεται, ώστε στο μεταξύ να έχει πετύχει στους στόχους της και στα ελληνοτουρκικά (Αιγαίο – μειονότητα Θράκης) και στο Κυπριακό.
Έτσι, η λογική που διέπει τώρα την ελληνική εξωτερική πολιτική δεν εμποδίζει την Άγκυρα να έχει ήδη φθάσει κατά κάποιο τρόπο, σε ένα ικανοποιητικό «προθάλαμο», στην προοπτική ενός διμερούς πολιτικού διαλόγου με την Ελλάδα (για το Αιγαίο και εσχάτως να θέσει πιο άμεσα διεκδικήσεις στη Θράκη) και παραλλήλως να έχει σήμερα πολλές ελπίδες, ότι η θέση της για μια διχοτομική συνομοσπονδία στην Κύπρο μπορεί τελικά να επιβληθεί. Από την άλλη πλευρά, η Αθήνα υπολογίζει σε μακροπρόθεσμα κέρδη, συνεχίζοντας με αυτιστική εμμονή την δεκαετή αναθεωρημένη πολιτική της απέναντι στην Άγκυρα (ακόμη περιμένει να ανοίξει η Σχολή της Χάλκης). Αναλύοντας τη στρατηγική της Άγκυρας, τίθεται ευλόγως το ερώτημα: τι κέρδη μπορεί να αποκομίσει μεσοπρόθεσμα (αν όχι και βραχυπρόθεσμα) η τουρκική πλευρά, αξιοποιώντας με τον δικό της τρόπο την ελληνική φιλοσοφία του κατευνασμού στην πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων και του διαλόγου για το κυπριακό;
Δεν υποστηρίζω ότι το «παιγνίδι» της τουρκικής πολιτικής είναι οπωσδήποτε εύκολο, ότι δεν έχει εμπόδια να ξεπεράσει. Όμως η Άγκυρα (πάντοτε με το σταθερό πλεονέκτημα της στήριξης που έχει από την Ουάσινγκτον) βρίσκεται αυτή την περίοδο σε καλύτερη θέση από την Αθήνα, καθώς μάλιστα οι όποιες «υποχρεώσεις» της προς την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν την εμποδίζουν να μετέχει ως μέλος του ΝΑΤΟ, στην υλοποίηση της σχεδιαζόμενης κοινής ευρωπαϊκής άμυνας (που όπως φάνηκε τα τελευταία χρόνια, δεν πρόκειται πρακτικώς να έχει καμιά σοβαρή αυτοδυναμία χωρίς το «καπέλο» της Ατλαντικής Συμμαχίας) και δεν εμποδίζουν, βεβαίως τις υποχρεώσεις της Τουρκίας προς την ΕΕ να δημιουργεί συμμαχίες και στην Ευρώπη στο αίτημά της για πολιτικό διάλογο με την Ελλάδα αλλά και στις απόψεις που παρουσιάζει στο Κυπριακό.
Ποιος μπορεί να αγνοήσει σήμερα τη δύσκολη θέση στην οποία έχει περιέλθει η ηγεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας, εξαιτίας του ότι στη διεθνή σκηνή ο Δυτικός κόσμος αντιμετωπίζει με «κατανόηση» τις Τουρκικές απόψεις; Ποιος αγνοεί, τελικά, ότι δεν υπάρχει ευρωπαϊκή κυβέρνηση που να διαφωνεί με την άποψη των ΗΠΑ, για την ανάγκη πολιτικού διαλόγου Ελλάδος – Τουρκίας για το Αιγαίο, ενός θέματος για το οποίο η Ελλάδα επιμένει ότι είναι νομικό και όχι πολιτικό;