Η οργή χωρίς στρατηγική φέρνει φασισμό

Του ΑΡΙΣΤΟΥ ΔΟΞΙΑΔΗ *

Το 1972 στη Χιλή ένα μεγάλο απεργιακό κίνημα παρέλυσε την οικονομία, κλόνισε την κυβέρνηση του Αλιέντε και ετοίμασε τον δρόμο για το πραξικόπημα του Πινοσέτ.

Πρωτεργάτες οι φορτηγατζήδες, οι μικρέμποροι, οι ελεύθεροι επαγγελματίες: οργισμένοι μικροαστοί και μικροεργοδότες. Και από δίπλα, οι νοικοκυρές με τις κατσαρόλες. Δεν είναι όλες οι απεργίες ενάντια στο κεφάλαιο, ούτε είναι κάθε μαζική ανυπακοή πρόκριμα για περισσότερη δημοκρατία.

Σήμερα στην Ελλάδα το ρεύμα της «ανυπακοής» δεν ξέρουμε πώς θα επηρεάσει την κεντρική πολιτική σκηνή. Αλλά μπορούμε να προβλέψουμε πώς θα επηρεάσει την ανάπτυξη, την κατανομή του εισοδήματος, τα καταναλωτικά πρότυπα. Δεν θα λειτουργήσει όπως θα ήθελαν οι ιδεολογικοί του μέντορες. 

Τα μέτωπα της «ανυπακοής» είναι κυρίως δύο ειδών: δεν εγκαταλείπω το ειδικό μου προνόμιο (φορτηγά, γιατροί ΙΚΑ) και «δεν πληρώνω» (διόδια, εισιτήρια). Επιβιώνουν βέβαια και τα παλιά μέτωπα (φοροδιαφυγή, τρακτέρ). Ποιος είναι ο κοινός παρονομαστής; 

Στην Ελλάδα δεν έχουμε ενιαίο κοινωνικό κράτος να υπερασπιστούμε. Δεν έχουμε βασική εθνική σύνταξη για όλους τους ηλικιωμένους. Δεν έχουμε πρωτοβάθμιο Σύστημα Υγείας με ίση πρόσβαση για όλους. Δεν έχουμε δημόσια Παιδεία που δίνει ουσιαστικά εφόδια. Δεν έχουμε γενικούς κανόνες στην αγορά εργασίας και στα επαγγέλματα. Εχουμε το πιο κατακερματισμένο και άδικο συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ευρώπη, την πιο ανεφάρμοστη εργατική νομοθεσία για μεγάλα στρώματα εργαζομένων, τις περισσότερες επί μέρους προστασίες των επαγγελμάτων και ακριβά μη πανεπιστήμια. 

Παράλληλα, συγκριτικά πολύ χαμηλά δημόσια έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ. 

Ο αγώνας για να προστατευθούν αυτά τα κεκτημένα, αν πετύχει, θα αναπαραγάγει το ξοφλημένο οικονομικό μοντέλο της μεταπολίτευσης: λίγες επιχειρήσεις και λίγοι εργαζόμενοι που παράγουν ανταγωνιστικά προϊόντα, πάμπολλοι αυτοαπασχολούμενοι που οι μισοί βιοπαλεύουν και οι μισοί καρπώνονται προσόδους, μισθοί στο Δημόσιο που δεν αντιστοιχούν σε χρήσιμη υπηρεσία- τώρα με περισσότερη φτώχεια, αφού στέρεψαν τα δάνεια.

Το «δεν πληρώνω», όμως, λένε μερικοί, είναι κάτι διαφορετικό: διεκδικεί με νέο τρόπο τον «δημόσιο χαρακτήρα» των δρόμων, των μεταφορών, των ιατρείων. Θα φέρει όμως το αντίθετο αποτέλεσμα, γιατί στηρίζεται σε μια ψευδαίσθηση: ότι υπάρχουν άλλοι τρόποι να χρηματοδοτηθούν αυτά, χωρίς να κληθούν να πληρώσουν τα μικρομεσαία στρώματα. 

Δύο είναι οι προτάσεις: να πληρώσει το μεγάλο κεφάλαιο, και να περιοριστεί η φοροδιαφυγή. 

Το μεγάλο κεφάλαιο με ρίζες στην Ελλάδα, δηλαδή που έχει επενδύσει σημαντικά σε εγκαταστάσεις ή που στηρίζεται σε εξειδικευμένη εγχώρια εργασία, είναι ένα ελάχιστο μέρος της οικονομίας: δεν έχουμε βιομηχανία ούτε συγκέντρωση στα επαγγέλματα γνώσης. Πόση φοροδοτική ικανότητα υπάρχει σε πέντε τράπεζες, τρεις εταιρείες τηλεφωνίας ή στη ναυτιλία που όποτε θέλει μετακομίζει; 



Μένει η φοροδιαφυγή. Η οποία όμως για να παταχθεί, σε μια κοινωνία όπου το 60% των νοικοκυριών δεν πληρώνει φόρο εισοδήματος, όπου στους οικονομικά ενεργούς το 35% είναι αυτοαπασχολούμενοι και όπου από το 40% που είναι μισθωτοί στον ιδιωτικό τομέα οι μισοί ίσως έχουν αδήλωτα μεροκάματα (σε εργοτάξια και μικροεπιχειρήσεις), θα πρέπει να συμβούν μερικές αλλαγές τόσο δραστικές που η κοινωνία θα ξεσηκωθεί πολύ προτού αυξηθούν τα έσοδα κατά 3%-4% του ΑΕΠ. Π.χ. θα χρειαστεί ηλεκτρονική αστυνόμευση στην παραμικρή κίνηση χρημάτων από χιλιάδες εφοριακούς, των οποίων η ηθική δεν είναι άμεμπτη. Και κυρίως, τα μικρομεσαία νοικοκυριά, εκτός μισθωτών, θα κληθούν να πληρώσουν πρόσθετο φόρο πολύ μεγαλύτερο από ό,τι θα πλήρωναν για διόδια, εισιτήρια και ιατρεία.

Συνεπώς, τα χαμένα έσοδα από το «δεν πληρώνω» δεν θα αναπληρωθούν. Θα κοπούν λοιπόν οι επενδύσεις σε υποδομή και οι δημόσιες υπηρεσίες μεταφορών, Παιδείας, Υγείας. Αντί για 5 ευρώ στο δημόσιο ιατρείο, θα φεύγουν 80 στο ιδιωτικό όταν υπάρχει ανάγκη. Θα την πληρώσουν οι φτωχότεροι. 

Υπάρχει γνήσια και δίκαιη οργή σε πολλές πράξεις ανυπακοής. Οι μισθωτοί και μεροκαματιάρηδες του ιδιωτικού τομέα και οι άνεργοι έχουν κάθε δίκιο να διαμαρτύρονται. Αλλά η οργή χωρίς στρατηγική δεν φέρνει δικαιοσύνη, φέρνει φασισμό.

* Ο Αρίστος Δοξιάδης είναι οικονομολόγος και ιδρυτικό μέλος του Κοινωνικού Συνδέσμου.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο Βήμα στις 13.02.2011.