Τ. Στίγκλιτς: Οι αγανακτισμένοι έχουν αιτία

Το κίνημα των διαδηλώσεων που ξεκίνησε στην Τυνησία τον Ιανουάριο και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην Αίγυπτο και την Ισπανία, έχει καταστεί πλέον παγκόσμιο – με τις διαδηλώσεις να συνταράσσουν τη Wall Street και άλλες μεγάλες πόλεις της Αμερικής. Η παγκοσμιοποίηση και οι σύγχρονες τεχνολογίες δίνουν τη δυνατότητα στα κοινωνικά κινήματα να υπερβαίνουν τα σύνορα, με την ίδια ταχύτητα που τα υπερβαίνουν και οι ιδέες.

Και η κοινωνική διαμαρτυρία βρήκε παντού πρόσφορο έδαφος: Ένα αίσθημα ότι το “σύστημα” έχει αποτύχει και την πεποίθηση ότι ακόμα και σε μια δημοκρατία, η εκλογική διαδικασία δεν θα διορθώσει την κατάσταση – τουλάχιστον όχι χωρίς μια ισχυρή πίεση από τις φωνές στους δρόμους. 

Τον Μάϊο, έζησα από κοντά τις διαμαρτυρίες στην Τυνησία. Τον Ιούλιο, μίλησα με τους “indignados” της Ισπανίας. Από εκεί μετακινήθηκα στην Αίγυπτο όπου συναντήθηκα με τους νεαρούς επαναστάτες στην πλατεία Ταχρίρ του Καϊρου. Και πριν από λίγες εβδομάδες συζήτησα με τους διαδηλωτές του κινήματος “Καταλάβετε την Wall Street” στη Νέα Υόρκη. Παντού υπάρχει ένα κοινό αίτημα, το οποίο συνοψίζεται από το κίνημα της Wall Street σε μια απλή φράση : “Είμαστε το 99%”.

To σλόγκαν αυτό απηχεί τον τίτλο ενός άρθρου που δημοσίευσα πρόσφατα “Του 1%, για το 1% και από το 1%”, περιγράφοντας την εντυπωσιακή αύξηση στην ανισότητα στις ΗΠΑ: Το 1% του πληθυσμού ελέγχει περισσότερο από το 40% του πλούτου και λαμβάνει πάνω από 20% του εισοδήματος. Και αυτοί που βρίσκονται σε αυτό το απλησίαστο επίπεδο, επιβραβεύονται τις περισσότερες φορές τόσο πλουσιοπάροχα, όχι γιατί έχουν προσφέρει περισσότερο στην κοινωνία – τα bonus και τα πακέτα διάσωσης των τραπεζών δεν επιτρέπουν πια μια τέτοια δικαιολόγηση της ανισότητας – αλλά γιατί είναι, για να το θέσω ωμά, επιτυχημένοι (και κάποιες φορές διεφθαρμένοι) αναζητητές- δανείων.
Αναμφίβολα, ορισμένοι από αυτό το 1% έχουν προσφέρει πολλά. Πράγματι, τα κοινωνικά οφέλη από πολλές πραγματικές καινοτομίες (σε αντίθεση με τα νέα χρηματοοικονομικά “προϊόντα” τα οποία οδήγησαν στον όλεθρο την παγκόσμια οικονομία) υπερβαίνουν συνήθως κατά πολύ αυτά που παίρνουν σαν αντάλλαγμα οι εμπνευστές τους.

Ωστόσο, η πολιτική επιρροή και οι μονοπωλιακές πρακτικές έχουν οδηγήσει παντού στην αύξηση της οικονομικής ανισότητας. Και η τάση αυτή ενισχύεται από φορολογικά συστήματα όπου δισεκατομμυριούχοι όπως ο Γουόρεν Μπάφετ πληρώνουν λιγότερους φόρους (ως ποσοστό του εισοδήματος του) από την γραμματέα τους ή όπου οι κερδοσκόποι οι οποίοι βοήθησαν στην κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας, φορολογούνται με μικρότερους συντελεστές από αυτούς που δουλεύουν για το εισόδημα τους.

Η έρευνα τα τελευταία χρόνια έχει δείξει πόσο σημαντική και βαθιά εδραιωμένη είναι η ιδέα της κοινωνικής δικαιοσύνης. Οι διαδηλωτές της Ισπανίας και αυτοί στις υπόλοιπες χώρες, δικαιούνται να είναι αγανακτισμένοι: Ζούμε σε ένα σύστημα στο οποίο διασώθηκαν οι τραπεζίτες, ενώ αυτοί τους οποίους κατασπάραξαν, αφέθηκαν να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους. 

Ακόμα χειρότερα, οι τραπεζίτες έχουν επιστρέψει πλέον στα γραφεία τους, κερδίζοντας bonus τα οποία είναι πολύ μεγαλύτερα από όσα ελπίζει να βγάλει σε μια ζωή το μεγαλύτερο μέρος των εργατών, ενώ οι νέοι άνθρωποι που διάβασαν σκληρά και έπαιξαν σύμφωνα με τους κανόνες, δεν έχουν προοπτικές για μια εποικοδομητική εργασία. 

Η αύξηση των ανισοτήτων είναι το αποτέλεσμα ενός φαύλου κύκλου : Οι πλούσιοι αναζητητές-δανείων χρησιμοποιούν τον πλούτο τους για να διαμορφώσουν τους νόμους έτσι ώστε να προστατέψουν και να αυξήσουν τον πλούτο τους και την επιρροή τους. Το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, στην διαβόητη απόφαση “Citizens United”, έδωσε στις εταιρείες την ελευθερία να χρησιμοποιούν τα χρήματα τους για να επηρεάζουν τις πολιτικές εξελίξεις. Αλλά, ενώ οι πλούσιοι μπορούν να χρησιμοποιούν τα χρήματα τους για να ενισχύουν την επιρροή τους, η αστυνομία δεν μου επέτρεψε να απευθυνθώ με μεγάφωνο στους διαδηλωτές της Wall Street.

Η αντίθεση ανάμεσα στην υπέρ – ρυθμισμένη δημοκρατία και τους αχαλίνωτους τραπεζίτες δεν πέρασε απαρατήρητη. Αλλά οι διαδηλωτές είναι αρκετά επινοητικοί: Αντηχούσαν ότι έλεγα μέσα από το πλήθος, έτσι ώστε όλοι να μπορούν να ακούσουν. Και για να μην διακόψουν το “διάλογο” με χειροκροτήματα, έκαναν διάφορες χειρονομίες για να δηλώσουν την συμφωνία τους.

Έχουν δίκιο ότι κάτι δεν πάει καλά στο “σύστημα” μας. Σε όλο τον κόσμο, υπάρχουν ανενεργές παραγωγικές δυνάμεις – άνθρωποι που θέλουν να δουλέψουν, μηχανές που παραμένουν αδρανείς, κτίρια που είναι άδεια – και τεράστιες ανεκπλήρωτες ανάγκες: Την καταπολέμηση της φτώχειας, την προώθηση της ανάπτυξης, την ανασύνταξη της οικονομίας για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Στις ΗΠΑ, μετά από εφτά εκατομμύρια κατασχέσεις κατοικιών, βλέπουμε σπίτια σε εγκατάλειψη και ορδές αστέγων. 

Οι διαδηλωτές έχουν επικριθεί γιατί δεν έχουν πολιτική ατζέντα. Αλλά η κριτική αυτή δεν πιάνει το πραγματικό νόημα των διαδηλώσεων. Αποτελούν μια έκφραση της αγανάκτησης με την εκλογική διαδικασία. Είναι ένας συναγερμός.

Οι διαδηλώσεις κατά της παγκοσμιοποίησης στο Σιάτλ το 1999, όπου υποτίθεται ότι θα εγκαινιαζόταν ένας νέος κύκλος εμπορικών συζητήσεων, στρέφονταν ενάντια στις αποτυχίες της παγκοσμιοποίησης και των διεθνών θεσμών και συμφωνιών που την καθορίζουν. Ο τύπος κάλυψε τα γεγονότα, δικαιολογώντας εν μέρει τους διαδηλωτές. Οι Σύνοδοι που ακολούθησαν, ήταν διαφορετικές - τουλάχιστον επί της αρχής, υποτίθεται ότι αποτελούσαν ένα γύρο ανάπτυξης, ώστε να αποκατασταθούν ορισμένες από τις αδικίες που είχαν στηλιτεύσει οι διαδηλωτές – και στη συνέχεια το ΔΝΤ προέβη σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις.

Τη δεκαετία του 1960, οι διαδηλωτές του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα επέκριναν τον κυρίαρχο θεσμοποιημένο ρατσισμό της αμερικανικής κοινωνίας. Η κληρονομία αυτή δεν έχει ακόμα ξεπεραστεί, αλλά η εκλογή του προέδρου Μπάρακ Ομπάμα καταδεικνύει πόσο μπροστά οδήγησαν οι διαδηλωτές αυτοί τις ΗΠΑ.

Από μια άποψη, οι σημερινοί διαδηλωτές ζητούν πολύ λίγα: Μια ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν τις ικανότητες τους, το δικαίωμα να έχουν μια δουλειά με αξιοπρεπή μισθό, μια δίκαιη κοινωνία και οικονομία. Η ελπίδα τους είναι εξελικτική και όχι επαναστατική. Αλλά, από μια άλλη άποψη, ζητούν πάρα πολλά: Μια δημοκρατία όπου θα έχουν τον λόγο οι πολίτες και όχι τα δολάρια και μια οικονομία της αγοράς που θα προσφέρει αυτά που υποτίθεται ότι πρέπει να προσφέρει.

Τα δύο αυτά συνδέονται μεταξύ τους: Όπως έχουμε δει, οι απορυθμισμένες αγορές οδηγούν σε οικονομικές και πολιτικές κρίσεις. Οι αγορές λειτουργούν με τον τρόπο που θα έπρεπε να λειτουργούν, όταν πλαισιώνονται από τις κατάλληλες κυβερνητικές ρυθμίσεις: και το πλαίσιο αυτό μπορεί να αναδυθεί μόνο σε μια δημοκρατία που αντανακλά το γενικό καλό – και όχι μόνο το καλό του 1%.

Η καλύτερη κυβέρνηση που τα χρήματα μπορούν να αγοράσουν, δεν είναι πια αρκετά καλή.
Euro2day.gr