Κύπρος: Χρειαζόμαστε τον ΟΗΕ όσο μάς χρειάζεται αυτός

Του δρα Ιωσήφ Ιωσήφ*

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ιδρύθηκε το 1945 για να προωθήσει την ειρήνη, τη δικαιοσύνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική πρόοδο σε όλο τον κόσμο. Έκτοτε, δύο από τα κύρια προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει είναι: Πρώτον, η πολιτικοποίηση και εκμετάλλευση του από τα κράτη μέλη, που τον χρησιμοποιούν ως μέσο εθνικής πολιτικής. Δεύτερον, τα οικονομικά προβλήματα που προκαλούνται από τα κράτη μέλη -- ιδίως τα μεγάλα, πλούσια και ισχυρά -- που δεν είναι διατεθειμένα να καταβάλουν τα τέλη τους ή να συμβάλουν στη χρηματοδότηση δράσεων και προγραμμάτων των Ηνωμένων Εθνών. 

 Το πρώτο πρόβλημα προκύπτει σχεδόν φυσιολογικά από το γεγονός ότι ως οργανισμός κυρίαρχων κρατών που ανταγωνίζονται για ισχύ, επιρροή και πόρους, ο ΟΗΕ έχει εμπλακεί σε διαμάχες και συγκρούσεις που είναι εγγενείς στο παγκόσμιο σύστημα και τη διεθνή πολιτική. Η πολιτικοποίηση του ΟΗΕ, στην πραγματικότητα, έχει καταστεί ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του σύγχρονου κρατο-κεντρικού διεθνούς πολιτικού συστήματος.  Ως ένα δημόσιο φόρουμ άσκησης «διεθνούς κοινοβουλευτικής δημοκρατίας» στη Γενική Συνέλευση και επίλυσης συγκρούσεων στο Συμβούλιο Ασφαλείας, ο παγκόσμιος οργανισμός τείνει να μετατραπεί σε εργαλείο εθνικών πολιτικών, κάτι που είναι κατανοητό (όχι όμως και δικαιολογημένο). Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι στις περισσότερες περιπτώσεις τα κράτη βλέπουν τον ΟΗΕ ως μέσο συγκρουσιακών πολιτικών, μετατρέποντας τον έτσι σε κέντρο ανταγωνιστικής και πλάγιας διπλωματίας, αν όχι και ανοικτής προπαγάνδας. Μερικές φορές τον χρησιμοποιούν ως μέσο για την κινητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης ή ως αρένα για διπλωματικές μανούβρες. Αρκετά συχνά, το χρησιμοποιούν, επίσης, ως εργαλείο για την άσκηση πολιτικής πίεσης ή για την εξασφάλιση συλλογικής νομιμοποίησης για ορισμένες εθνικές δράσεις. Η πολιτικοποίηση είναι στη φύση, τη λογική και τη δυναμική -- αν όχι στη μοίρα και το πεπρωμένο -- κάθε διακυβερνητικού οργανισμού. Ωστόσο, τα κράτη μέλη πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η πολιτική αξιοπιστία και λειτουργικότητα κάθε διακυβερνητικού οργανισμού εξαρτάται απόλυτα από τη στήριξη των χωρών. Στην περίπτωση των Ηνωμένων Εθνών και την αποστολή του, δεν υπάρχει άλλη πηγή αξιοπιστίας από την πολιτική βούληση και υποστήριξη των κυβερνήσεων των κρατών μελών. Αρκετά συχνά, όμως, υπάρχει έλλειψη πολιτικής στήριξης, και αυτό δεν είναι βοηθητικό για την προώθηση των στόχων του ΟΗΕ. 

Το δεύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ΟΗΕ έχει να κάνει με οικονομικές δυσκολίες. Αυτό είναι, επίσης, ένα μακροχρόνιο ζήτημα. Στο παρελθόν  ο Οργανισμός ήταν κύρια είδηση, καθώς βρέθηκε στα πρόθυρα οικονομικής κατάρρευσης. Το πρόβλημα είναι αποτέλεσμα κυρίως της έλλειψης βούλησης εκ μέρους των κρατών μελών να πληρώσουν έγκαιρα τα τέλη τους ή να κάνουν εθελοντικές εισφορές για τη χρηματοδότηση ειρηνευτικών επιχειρήσεων και άλλων δραστηριοτήτων.

Ορισμένες από τις δράσεις των Ηνωμένων Εθνών, όπως οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις που αποφασίστηκαν από το Συμβούλιο Ασφαλείας, είναι αρκετά δαπανηρές.  Σήμερα υπάρχουν δεκαπέντε ειρηνευτικές επιχειρήσεις με σχεδόν 120.000 ένστολους και πολιτικό προσωπικό σε όλο τον κόσμο, με ετήσιο κόστος περίπου $7.8 δις. Μόνο οι εκπρόθεσμες εισφορές  για ειρηνευτικές αποστολές είναι πάνω από $2 δις. Προφανώς ο ΟΗΕ, όπως και κάθε άλλος οργανισμός, δεν μπορεί να πετύχει πολλά πράγματα αν δεν έχει τους πόρους για την υλοποίηση πολιτικών και τη διεκπεραίωση επιχειρήσεων που κοστίζουν χρήματα. Και πάλι, ο ΟΗΕ μπορεί να στηριχθεί μόνο στην καλή θέληση και στους  εθνικούς προϋπολογισμούς των κρατών μελών. Άλλωστε, αν δεν υπάρχει «οικονομική βούληση» από την πλευρά των κρατών μελών, δεν μπορούν να βρεθούν άλλοι τρόποι και μέσα για χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένων των ειρηνευτικών του επιχειρήσεων. 

Ενώ ο ΟΗΕ προσπαθεί να ξεπεράσει τις δυσκολίες του, η διεθνής κοινότητα και τα επιμέρους κράτη αναμένουν τη συμμετοχή του για την αντιμετώπιση διεθνών προβλημάτων και την επίλυση συγκρούσεων. Την ίδια στιγμή, η επικρατούσα γενική εντύπωση είναι ότι ο κόσμος δεν μπορεί να αντέξει περαιτέρω αποδυνάμωση του ΟΗΕ. Γιατί, πάνω από όλα, είναι το μόνο οικουμενικό διακυβερνητικό  φόρουμ όπου τα έθνη μπορούν να συναντηθούν  για να συνομιλήσουν. Άλλωστε, ο διάλογος και η ανταλλαγή επιχειρημάτων στο Μανχάταν είναι καλύτερη από την ανταλλαγή πυρών  οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Σε ένα συρρικνούμενο κόσμο κλιμακούμενης πολυπλοκότητας, αυξανόμενης αλληλεξάρτησης και στενότητας επιλογών, ένας διεθνής οργανισμός με επαρκή πολιτική αξιοπιστία και υγιή οικονομικά θεμέλια αποτελεί αναγκαιότητα.  Ας μη ξεχνούμε ότι ο ΟΗΕ γεννήθηκε -- σαν φοίνικας --  μέσα από τις φλόγες και τις στάχτες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με πρωταρχικό στόχο τη διατήρηση της ειρήνης και τη διάσωση των «επερχομένων γενεών  από τη μάστιγα του πολέμου». Ο στόχος αυτός δεν έχει επιτευχθεί, αλλά αξίζει να συνεχιστεί η προσπάθεια και να διατηρηθεί ζωντανή η ελπίδα. 

Παρά το γεγονός ότι πολλές προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών για επίλυση συγκρούσεων και διαφύλαξη της ειρήνης απέτυχαν, κατηγορώντας τον ΟΗΕ (ή μόνο τον ΟΗΕ)  για αυτή την αποτυχία είναι μια υπεραπλούστευση. Εξάλλου, ο ΟΗΕ δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας μικρόκοσμος και ένας αντικατοπτρισμός του πραγματικού κόσμου που έχει πολλά προβλήματα και ελάχιστες λύσεις ή καμία λύση σε ορισμένες περιπτώσεις. Ως θεσμική διευθέτηση μέσω της οποίας οι χώρες αλληλεπιδρούν, ο ΟΗΕ μπορεί να είναι αποτελεσματικός μόνο αν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη έχουν τη βούληση και δέσμευση να ξεπερνούν τις δυσκολίες και να βρίσκουν  λύσεις. Αυτό είναι το πραγματικό πρόβλημα. Όσο για τον ΟΗΕ, τον χρειαζόμαστε, όσο μάς χρειάζεται και αυτός. 

*Ο Ιωσήφ Ιωσήφ, είναι τέως Πρέσβης της Κύπρου στην Ελλάδα

 και Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. 

Κυπριακό Κέντρο Στρατηγικών Μελετών ( http://strategy-cy.com)