Η καταστροψή των Ψαρών

«Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη, περπατώντας η Δόξα μονάχη, μελετά τα λαμπρά παλληκάρια
Και στην κόμη στεφάνι φορεί,γινωμένο από λίγα χορτάρια, που 'χαν μείνει στην έρημη γη».
Τα ελληνικά νησιά διαδραµάτισαν σπουδαίο ρόλο στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. Προσέ­φεραν τους στόλους τους, διέθεσαν τις δυνάµεις τους για τον Αγώνα και, σε κάποιες περιπτώσεις, οι θυσίες των κατοίκων τους συγκλόνισαν την Ευρώ­πη, ενισχύοντας έτσι το ρεύµα φιλελληνισµού.
Τα Ψαρά διατηρούσαν προεπαναστατικά µια από τις πλέον ανθηρές νησιωτικές κοινότητες. Μαζί µε τις Σπέτσες και την Ύδρα, κατείχαν µεγάλους εµπορι­κούς στόλους, που διέπλεαν την Ανατολική Μεσόγειο.Από τα τέλη του 18ου αιώνα, µετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), άρχισαν να µετατρέ­πονται σε αξιόλογη εµποροναυτική δύναµη. Τα προ­νόµια που παραχώρησε έκαναν το νησί ουσιαστικά αυ­τόνοµο. Στις παραµονές της Επανάστασης, ο στόλος και των τριών νησιών έφθανε τον αριθµό των 176 «φορταγωγών» πλοίων, που µπορούσαν να µετα­τραπούν σε πολεµικά. Η κήρυξη της Επανάστασης έγινε στις 10 Απρι­λίου 1821, λίγες ηµέρες µετά την έναρξη της εξέγερσης στις Σπέτσες. Η απόφαση συµµετοχής στο επανα­στατικό κίνηµα ενείχε µεγάλους κινδύνους για το νησί, που δεν μπορούσε να αναμένει βοήθεια από τα γειτονικά νησιά, τα οποία ήταν ου­σιαστικά άοπλα. Επιπλέον, όλοι γνώριζαν ότι θα αποτελούσε έναν από τους πρώτους στόχους του οθωμανικού στόλου.Παρόλα αυτά, τα Ψαρά συμμετείχαν ενεργά στην Επανάσταση, αρχι­κά με 20 πλοία. Το 1822 το νησί είχε κυριαρχήσει στο χώρο του Βόρειου Αιγαίου, καθώς ο στολίσκος του είχε τη δυ­νατότητα να περιπλέει απρόσκοπτα τα παράλια της Μικράς Ασίας. Μεταξύ άλλων, οι Ψαριανοί ενίσχυ­σαν και τον αγώνα των Σαμίων να αποτινάξουν την οθωμανική κυρι­αρχία και μετέφε­ραν Έλληνες πρό­σφυγες από τη Σμύρνη και τις Κυ­δωνίες σε πιο ασφα­λή μέρη. Η πολεμική δραστηριότητα των Ψαριανών εντάθηκε την περίοδο αυτή. Με κύριους πρω­ταγωνιστές τον Κανάρη και τον Παπανικολή, τα Ψαρά συνέδεσαν το όνομά τους με παράτολμες ενέργειες, όπως η πυρπόλη­ση δύο μεγάλων τουρκικών πλοίων, γεγονός που προκάλεσε τον ευρωπαϊκό θαυμασμό. Κύρια συνι­σταμένη των επιτυχιών αυτών ήταν η επιδέξια χρή­ση του πυρπολικού μπουρλότου), πλοίου που είχε χρησιμοποιηθεί και κατά τη διάρκεια των ρωσοτουρκικών πολέμων του 18ου αιώνα. Οι Ψαριανοί ανέπτυξαν πε­ρισσότερο τις τεχνικές χρη­σιμοποίησης αυτού του όπλου, που,τουλάχιστον στα πρώτα έτη της επανάστασης, αντιστάθμιζε την τουρκική υπεροπλία. Η κυριαρχία όμως των Ψαριανών στο Βόρειο Αι­γαίο δημιουργούσε και έριδες μεταξύ των νησιών. Χαρακτηριστική είναι η εμπλοκή των Ψαρών στις εσωτερικές διαμάχες της Σάμου, που έφθασε στο ση­μείο προσωρινού ναυτικού αποκλεισμού. Η αντεπίθεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που έθεσε ως προτεραιότητα την επανάκτηση της κυριαρχίας στη θάλασσα, σηματοδότησε το τραγικό τέλος του νησιού. Το 1824 ο σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ αποφάσισε να κινητοποιήσει όλες τις δυνάμεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και με τη βοήθεια του Μεχμέτ Αλί της Αιγύπτου να καταστείλει την Επανάσταση των Ελλήνων. Οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές για τους Τούρκους, γιατί το εκτελεστικό σώμα της επαναστατημένης Ελλάδας ασχολούνταν με εσωτερικές έριδες και είχε καταδικάσει τον ελληνικό στόλο σε απραξία από ανεπάρκεια πυρομαχικών και άλλων εφοδίων.Στις 19 του Ιούνη 1824 τουρκικός στόλος (140 πολεμικά και 88 μεταγωγικά με 14 χιλιάδες άνδρες) υπό τον Χοσρέφ πασά απέπλευσε από τη Μυτιλήνη και στις 20 του Ιούνη έφτασε στις βόρειες ακτές των Ψαρών, όπου κατόρθωσαν να αποβιβάσουν αγήματα.Στο μεταξύ, από τις 8 του Ιούνη οι Ψαριανοί υπό την πίεση των 1.200 Θεσσαλών και των 20.000 προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τα νησιά του Αιγαίου, που βρίσκονταν στο νησί, είχαν αποφασίσει να αντιτάξουν άμυνα μόνο στην ξηρά. Στις 21 του Ιούνη οι Τούρκοι προχώρησαν από τον όρμο Κάναλο προς Νότο. Οι υπερασπιστές των Ψαρών, πιστοί στο σύνθημα «Ελευθερία ή θάνατος», αντέταξαν ηρωική άμυνα. Οι υπερασπιστές του Φτελιού έβαλαν φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και ανατινάχτηκαν μαζί με εισβολείς. Το ίδιο έκαναν και στο Παλιόκαστρο (αρχηγός τους ήταν ο Αντώνης Βραστάνος). Τέλος, οι Τούρκοι έφτασαν στην πρωτεύουσα, όπου κατέστρεψαν και λεηλάτησαν τα πάντα, κατέσφαξαν πολλούς και έφυγαν συναποκομίζοντας αιχμαλώτους και περί τα 100 μεγάλα και μεσαία πλοία. Μόνο 16 πλοία και 7 πυρπολικά (σε ένα από αυτά επέβαινε ο Κ. Κανάρης) με 3.000 περίπου Ψαριανούς και μερικούς πρόσφυγες διέφυγαν. Η ελληνική κυβέρνηση τούς όρισε προσωρινή διαμονή τη Μονεμβασία και μετά την απελευθέρωση τούς εγκατέστησε στην αρχαία Ερέτρια, σε οικισμό που ονομάστηκε Νέα Ψαρά.Η τραγωδία των Ψαρών συγκίνησε το μαχόμενο ελληνικό έθνος. Προκάλεσε βαθιά αίσθηση και στην παγκόσμια κοινή γνώμη, της οποίας η συμπαράσταση δυνάμωσε. Πολλοί φιλέλληνες ποιητές ύμνησαν τον ηρωισμό των Ψαριανών. Ο εθνικός ποιητής Διονύσιος Σολωμός έγραψε το περίφημο επίγραμμα:

«Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη

περπατώντας η Δόξα μονάχη

μελετά τα λαμπρά παλληκάρια

Και στην κόμη στεφάνι φορεί

γινωμένο από λίγα χορτάρια

που 'χαν μείνει στην έρημη γη».

Ψαριανοί αγωνιστές του 1821

Κωνσταντίνος Κανάρης (1793-1877): Στον αγώνα ο Κανάρης μπήκε πολύ νέος και από την πρώτη στιγμή διακρίθηκε για την ανδρεία και την αυταπάρνησή του. Πολλά είναι τα ηρωικά κατορθώματα του Κανάρη και ανυπολόγιστες οι καταστροφές που προξένησε στον τουρκικό στόλο με τα πυρπολικά. Ένα από τα κατορθώματά του ήταν η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο τον Ιούνιο του 1822. Ο Κανάρης ευτύχησε να δει την Ελλάδα ελεύθερη. Η πατρίδα, για τις μεγάλες υπηρεσίες που πρόσφερε στον αγώνα, τον τίμησε με τα ανώτατα αξιώματα. Έγινε ναύαρχος, γερουσιαστής, υπουργός των ναυτικών και πρωθυπουργός σε πολύ κρίσιμες για την πατρίδα μας ώρες.

Δημήτριος Βρατσάνος: Πρόεδρος της Βουλής των Ψαρών. Ο Δημήτριος Βρατσάνος υπήρξε, από τους πρώτους Ψαριανούς που μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρία. Κατά τα γεγονότα της καταστροφής των Ψαρών ήταν πρόεδρος της Βουλής και μαζί με τα άλλα μέλη είχε αναλάβει την διεύθυνση των πολεμικών επιχειρήσεων.

Νικόλαος Αποστόλης (1770-1827): Ο ναύαρχος του ψαριανού στόλου. Ο Αποστόλης ήταν ναύαρχος των Ψαρών κατά την επανάσταση του 1821. Το 1821 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία στην Οδησσό. Διακρίθηκε σε όλες τις ναυτικές επιχειρήσεις και ιδιαίτερα στη ναυμαχία του Γέροντα και στον αποκλεισμό του Μεσολογγίου.

Κωνσταντίνος Νικόδημος (1796-1877): Πυρπολητής και συγγραφέας της ιστορίας των Ψαρών. Ψαριανός αγωνιστής του 1821, τελειοποίησε το πυρπολικό και πήρε μέρος στη ναυμαχία δίπλα στο Τρίκερι και στη ναυμαχία της Λέσβου, όπου έκαψε τουρκική κορβέτα. Μετά την απελευθέρωση παρέμεινε στο ναυτικό, εκλέχτηκε μέλος στο Συμβούλιο της Επικρατείας και γερουσιαστής. Ανέλαβε πολλές φορές υπουργός των ναυτικών.
Δημήτριος Παπανικολής : Πυρπολητής. Χάρισε την πρώτη λαμπρή κατά θάλασσα νίκη των Ελλήνων, ανατινάζοντας με πυρπολικό στην Ερεσό της Μυτιλήνης τούρκικο δίκροτο 88 πυροβόλων την 27η Μαΐου 1821.

Υπάρχουν και άλλοι ήρωες των Ψαρών που έδρασαν και διακρίθηκαν ως πολεμιστές κατά των Τούρκων, όπως οι Γεώργιος Καλαφάτης, Ιωασάφ Νικολάρας-Γιάσοφος, Πατατούκος, Ανδρέας Σταματάρας και πολλοί άλλοι, τόσο ανώνυμοι όσο και επώνυμοι, των οποίων τα ονόματα έχουν διασωθεί από τον Κωνσταντίνο Νικόδημο.

ptolemais.com,Ριζοσπάστης,wikipedia