Η κρύπτη της μεγάλης φυγής Οι ανακαλύψεις του Ελβετού αρχιτέκτονα που είχε ανακαινίσει την Αγ. Σοφία

Ο Γκασπάρο Φοσάτι εικάζεται ότι είχε εντοπίσει το 1847 το σημείο απ΄ όπου διέφυγαν οι Βυζαντινοί όταν ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής μπήκε στον ναό

Τον θρύλο της κρύπτης από την οποία φυγαδεύτηκε ο ιερέας και μέρος του εκκλησιάσματος στην τελευταία βυζαντινή λειτουργία την Τρίτη 29 Μαΐου 1453, «ανάστησε» η ανακάλυψη των προσωπικών εγγράφων του Ελβετού αρχιτέκτονα Γκάσπαρο Φοσάτι.
Του ανθρώπου που το 1847 με εντολή του σουλτάνου Αμπντουλμεσίτ Β΄ ανακαίνισε την Αγία Σοφία.

Η Πύλη προσπαθούσε να πείσει τους Ευρωπαίους πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία άλλαζε την πολιτική της απέναντι στους αλλόθρησκους και η ανακαίνιση του λαμπρότερου χριστιανικού οικοδομήματος αποτελούσε μιας πρώτης τάξης απόδειξη για αυτή τη μεταστροφή της τουρκικής πολιτικής. Ο διάσημος Ελβετός αρχιτέκτονας Γκάσπαρο Φοσάτι επελέγη από τον Σουλτάνο για να επιβλέψει τις εργασίες ανακαίνισης, τον καθαρισμό από τους σοβάδες των ψηφιδωτών της Αγίας Σοφίας, την αποκατάσταση των σπασμένων μαρμάρων στα δάπεδα του ναού αλλά και την προστασία των χειρογράφων και των αρχείων.

Κάποιοι από τους Έλληνες φίλους του Φοσάτι, αξιωματούχοι της Πύλης, τον έχουν πληροφορήσει για τον θρύλο της τελευταίας λειτουργίας που διακόπηκε όταν στην εκκλησία εισέβαλε καβάλα στο άλογό του ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής και γι΄ αυτόν της μυστικής κρύπτης. Ο Φοσάτι, όπως συμπεραίνουν οι μελετητές του αρχείου του, ανακάλυψε την κρύπτη αλλά προτίμησε να κρατήσει το μυστικό για αυτόν. Ενώ οι σημειώσεις του για τις εργασίες που πραγματοποίησε στα δύο χρόνια που κράτησε η ανακαίνιση είναι σχολαστικότατες, μόνο σε ένα γράμμα του σε φίλο του μιλάει γενικά και αόριστα για ένα μυστικό δωμάτιο, το οποίο χρησιμοποίησε και ως γραφείο του. Το δωμάτιο αυτό ο Φοσάτι το ξανασφράγισε όταν έφυγε από τον ναό το 1849.

Το ξεχασμένο «μυστικό» δωμάτιο της Αγίας Σοφίας εντοπίστηκε τον Δεκέμβριο του 2005 όταν η νέα διευθύντρια του Μουσείου της Αγίας Σοφίας, Ζαλέ Ντεντέογλου, ρώτησε αν υπάρχει χώρος που να μην έχει ανοιχτεί και διέταξε να παραβιάσουν την κλειδαριά του συγκεκριμένου χώρου μια και δεν υπήρχε κλειδί της πόρτας. Αποκαλύφθηκε τότε πως το δωμάτιο υπήρξε το εργαστήρι του Γκάσπαρο Φοσάτι. Λίγα έπιπλα και ορισμένα έγγραφα, όχι ιδιαίτερης σημασίας, σύμφωνα με τους ιστορικούς μελετητές πιστοποίησαν την ανακάλυψη και πυροδότησαν εκ νέου τον θρύλο.

Η τελευταία ορθόδοξη λειτουργία στην Αγία Σοφία
Τον Ιανουάριο του 1919 δύο ελληνικές μεραρχίες που είχαν σταλεί στην εκστρατεία της Κριμαίας στάθμευσαν στην Κωνσταντινούπολη. Την εποχή εκείνη η Βασιλεύουσα βρισκόταν υπό «συμμαχική επικυριαρχία». Ο πατήρ Λευτέρης Νουφράκης υπηρετούσε στη Β΄ ελληνική μεραρχία. Όπως εκμυστηρεύτηκε στους συντρόφους του ο Κρητικός ιερέας από τις Αλώνες Ρεθύμνου «το όνειρό του ήταν να ακουστεί και πάλι ο λόγος του Θεού στην Αγία Σοφία». Την εποχή εκείνη η εκκλησία λειτουργούσε ως τζαμί και οι 4 άλλοι στρατιωτικοί, Φραντζής, Λιαρομάτης, Σταματίου και Νικολάου επισήμαναν στον ιερέα πως μια χριστιανική λειτουργία θα προκαλούσε τους Τούρκους.

Μπρος στην επιμονή του παπαΛευτέρη οι τέσσερις άλλαξαν γνώμη. Με τη βοήθεια ένα Ρωμιού βαρκάρη κατέβηκαν από το πλοίο που μετέφερε τη μεραρχία τους και βρέθηκαν στην εκκλησία. Στον χώρο που βρισκόταν η Αγία Τράπεζα ο παπα-Λεύτερης τοποθέτησε ένα μικρό τραπεζάκι. Βάζει το πετραχήλι του και αρχίζει τη λειτουργία με ψάλτη τον ταγματάρχη Λιαρομάτη. Χρέη νεωκόρου εκτελεί ο υπολοχαγός Νικολάου.

Η εκκλησία σιγά σιγά γεμίζει από μουσουλμάνους που έχουν έρθει για τη δική τους προσευχή. Όπως εκμυστηρεύτηκαν στη συνέχεια ορισμένοι από τους πρωταγωνιστές, «οι Τούρκοι μας έβλεπαν χωρίς να ξέρουν πώς να αντιδράσουν αφού αυτό που συνέβαινε ήταν κάτι περισσότερο από απίστευτο για αυτούς». Οι 4 αξιωματικοί κοινωνούν και γίνεται η απόλυση. Κάποιοι από τους Τούρκους κινούνται εναντίον τους αλλά τους σταματάει ένας Τούρκος αξιωματικός που ζητάει από τους μουσουλμάνους να μην πειράξουν τους Έλληνες, διότι είναι μεγάλη αμαρτία αν χυθεί αίμα σε ιερό χώρο. Οι Έλληνες τελικά κατάφεραν να διαφύγουν. Ακολούθησε έντονη διαμαρτυρία των συμμάχων στον Ελευθέριο Βενιζέλο για το συμβάν, ο οποίος με τη σειρά του επέπληξε τους τέσσερις Έλληνες αξιωματικούς.


Η ιστορία του μνημείου με μια ματιά
Η ΑΝΕΓΕΡΣΗ
Το χτίσιμο της Αγίας Σοφίας άρχισε το 532 και ολοκληρώθηκε το 537 μ.Χ.
από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Αρχιτέκτονες ήταν ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος.
Στην επίβλεψή τους είχαν 100 μηχανικούς και αρχιτέκτονες, οι οποίοι με τη σειρά τους είχαν 100 εργάτες έκαστος.

ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ
20 χρόνια μετά την ολοκλήρωσή του κατέρρευσε ο τρούλος της εκκλησίας. Για το χτίσιμό του χρησιμοποιήθηκαν ροδίτικα τούβλα. Το βάρος τους ισούται περίπου με το 1/6 ενός κανονικού τούβλου. Ο ασβέστης που χρησιμοποιήθηκε ζυμώθηκε με λάδι αντί για νερό. Η Αγία Σοφία έχει επιβιώσει από 64 δυνατούς σεισμούς έως 7,4 Ρίχτερ. ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Τo 1930 η Αγία Σοφία με απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ μετατράπηκε σε μουσείο.
ΝΕΑ