ALBERT KAHN: Αρχεία του πλανήτη

της Ελίνας Γαληνού
«Βλέπε για να προβλέπεις, πρόβλεψε για να ζείς…», ήταν η βασική αρχή του Αλμπερτ Κάν, του Αλσατού τραπεζίτη που έζησε παρατηρώντας και αποτυπώνοντας τον κόσμο . Το έργο του που ξεκινά από το προσωπικό του όραμα για την θεμελίωση μιας διεθνούς ειρήνης, απηχεί την αξιοθαύμαστη διαίσθηση ενός ανθρώπου που είχε πιστέψει στην συμβολή της εγγραφολογίας και τον ρόλο της στην κατανόηση μεταξύ των ανθρώπων.

Για τον Κάν, «ο άνθρωπος είναι οπλισμένος από την φύση με τα απαραίτητα χαρίσματα για την εκπλήρωση της λαμπρής του μοίρας. Αυτός ο άνθρωπος, ο προικισμένος με πνεύμα παρατηρητικότητας και κατανόησης, οφείλει πάντα να προχωρεί με ελπίδα και πίστη, να δονείται με το άπειρο…» Γεννημένος το 1860 από ταπεινή οικογένεια, αφιέρωσε όλη του τη ζωή στην αποστολή φωτογράφων και κινηματογραφιστών ανά τον κόσμο, για να καταγράψουν τις διάφορες όψεις των πολιτισμών. Αυτό θεωρούσε ότι συμβάλει στην αλληλογνωριμία και την αλληλοκατανόηση μεταξύ των λαών. Ο Κάν εξελίχθηκε σε έναν μεγάλο μαικήνα, στον οποίο οφείλεται η οργάνωση της πλουσιότερης συλλογής από «αυτοχρωμικές» πλάκες στον κόσμο και από ταινίες ντοκιμαντέρ. Η συλλογή αυτή που ουσιαστικά αποτελεί την απεικόνιση της κοινωνίας γύρω από τον κόσμο, είναι γνωστή ως «Αρχεία του Πλανήτη».

Σ΄αυτόν οφείλονται και οι πρώτες έγχρωμες φωτογραφίες του ελλαδικού χώρου που έχουμε στην διάθεσή μας και συγκεκριμένα, της Θεσσαλονίκης κατά την εποχή 1913-18. Το φωτογραφικό υλικό του Κάν, παραπέμπει σε πολλές ιστορικές πτυχές. Η εικόνα ενός καταυλισμού μουσουλμάνων προσφύγων από την Στρώμνιτσα, καθίσταται μαρτυρία μιας εποχής όπου οι τοπικοί πληθυσμοί στα βαλκανικά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είχαν βρεθεί έκθετοι σε έναν στροβιλισμό διώξεων ή μετακινήσεων που ωστόσο προκαλούσε ανθρώπινο πόνο και θύματα.
Γενικά η ματιά του Κάν, είναι απεριόριστη καθώς θεωρεί ότι «πρέπει να πιάσουμε τη ζωή εκεί που είναι, στο εξωτερικό, στον δρόμο, παντού…» Ανδρες, γυναίκες και παιδιά όλου του κόσμου γυρνάνε το βλέμμα προς τον φακό μιας φωτογραφικής μηχανής ή μιας κάμερας και αποθανατίζονται στο περιβάλλον τους, στη χώρα τους. Ετσι έχουμε στην διάθεσή μας σήμερα, σκηνές από τις λιτανείες του Βιετνάμ, της Βρετανίας, πομπές στην Ινδία όπου εμφανίζονται οι τελευταίοι μαχαραγιάδες, καραβάνια που διασχίζουν τις ηπείρους, ή τα τελευταία ιστιοφόρα στον Βόσπορο στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Κάν είναι φιλομαθέστατος. Αποκτά πτυχίο Φιλολογίας και στις θετικές επιστήμες και πτυχίο της Νομικής και στα φοιτητικά θρανία, συνδέεται με τον Henri Bergson όπου μοιράζεται μαζί του το πάθος για την ανθρωπότητα. Εργάζεται ως υπάλληλος σε τράπεζα που αργότερα θα γίνει μέτοχος και διευθυντής και θα δώσει σ΄αυτήν το όνομά του. Θα χρησιμοποιήσει όμως τις οικονομικές του βάσεις, για να εκπληρώσει τους στόχους του. Θέλει να βοηθήσει τους διανοούμενους να επικοινωνήσουν με τις ιδέες, τα συναισθήματα και τη ζωή των διαφόρων λαών. Ετσι, ιδρύει τις «Υποτροφίες σε όλον τον Κόσμο», δημιουργώντας μηχανισμούς με ταξιδιωτικές υποτροφίες για επιστήμονες, κινηματογραφιστές και φωτογράφους. Από τότε και πάνω από 20 χρόνια, οι οπερατέρ του οργώνουν την Ευρώπη, την Αφρική, την Ασία, προσκομίζοντάς του χιλιάδες φωτογραφίες και κινηματογραφικές ταινίες, χωρίς βέβαια να λησμονούν το Παρίσι και τους δρόμους του. Στα 1912 εμφανίζονται στα «Αρχεία του Πλανήτη» οι πρώτες έγχρωμες φωτογραφίες του Παρισιού που είχαν ληφθεί με την αυτοχρωμική μέθοδο, ενώ την επόμενη χρονιά λαμβάνονται οι πρώτες κινούμενες εικόνες. Στα επόμενα χρόνια, τα φίλμ του αναβιώνουν το Παρίσι του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και το κοινωνικό Παρίσι όπου οι αναταραχές αντιπαρατίθενται με την επιθυμία των Παριζιάνων να διασκεδάσουν.
Ο Κάν έχασε όλη του την περιουσία το 1929 λόγω του τραπεζικού κράχ και πέθανε στις 14 Νοεμβρίου 1940 στην κατοικία του στην Boulogne. Οι ιστορικοί κήποι και το Μουσείο Αλμπερ Κάν στην Boulogne-sur-Seine, αντανακλούν τη ζωή, το έργο και την προσωπικότητά του, θυμίζοντας «τον κύκλο γύρω από τον κόσμο» που είχε δημιουργήσει και τις μεγάλες προσωπικότητες της εποχής του που περνούσαν από κει έχοντας σαν κοινό όραμα, μια ανθρωπότητα καλύτερη.
Το Μουσείο Albert Kahn εμπιστεύτηκε το πολύτιμο υλικό των ταινιών στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών προκειμένου να διοργανωθεί σε συνεργασία με τον Σύλλογο Φίλων του Μουσείου, τον Σύλλογο Αλσατών και Φίλων της Αλσατίας στην Ελλάδα και τον Νομό Hauts-de-Seine , διήμερη εκδήλωση μνήμης προς τιμήν του Αλσατού Αλμπερ Κάν, στις 4 και 5 Μαίου. Η εκδήλωση καταστρώθηκε με πραγματικό ενθουσιασμό και το κοινό είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τη ζωή, το έργο και την κινηματογραφική τεκμηρίωση του Κάν. Ηταν η πρώτη φορά που επιχειρήθηκε η σφαιρική παρουσίαση του έργου του Κάν στην Ελλάδα και κυρίως η πρώτη ολοκληρωμένη παρουσίαση του έργου του της περιόδου 1913-27. Το πρόγραμμα περιλάμβανε προβολή φωτογραφιών της Αλσατίας, της Θεσσαλονίκης και της Ελλάδος καθώς και ορισμένων βωβών ταινιών. Γνωρίσαμε έτσι και τις πρώτες έγχρωμες φωτογραφικές εικόνες της Ελλάδος, με τις ενδιαφέρουσες επεξηγήσεις του ιστορικού φωτογραφίας Αλκη Ξανθάκη σε συνδυασμό με την βιογραφική αναφορά του Αγαμέμνονα Μιχαηλίδη, ιστορικού τέχνης-μουσειολόγου και επιστημονικού συνεργάτη του Μουσείου Αλμπερ Κάν.