Τι συμβαίνει στη Βαλκανική: Ο ανταγωνισμός των ξένων δυνάμεων και η αντιπαράθεση Ρωσίας-Δύσης

Η Ρωσία, η Τουρκία και η Δύση έχουν έναν κοινό αντίπαλο στα Βαλκάνια, την πολιτική αστάθεια. Η περιοχή, μια λωρίδα γης μεταξύ της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας βρίσκεται στην συμβολή τριών ιστορικών αυτοκρατοριών ενώ αποτέλεσε το επίκεντρο του ανταγωνισμού των παγκόσμιων δυνάμεων, υποστηρίζει ανυπόγραφη ανάλυση του STRATFOR με τίτλο «The Problems Foreign Powers Find in the Balkans» προσθέτοντας ότι σήμερα αποτελεί ένα από τα πεδία στην αντιπαράθεση μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης.

Παρ’ όλα αυτά τα δύο μέρη επιχειρούν να αποκτήσουν επιρροή με επενδύσεις και ενεργειακά σχέδια, ενώ την ώρα που η Τουρκία προσπαθεί να ακολουθήσει τις εξελίξεις, εσωτερικές πολιτικές προκλήσεις απειλούν να υπονομεύσουν τις εξωτερικές προσπάθειες για την ανάπτυξη και της διαμόρφωση της περιοχής. Καθώς οι μεγάλες δυνάμεις χρησιμοποιούν την οικονομική και πολιτικής τους ισχύ για να κερδίσουν την επιρροή στα Βαλκάνια οι αδύναμες τοπικές κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να ισορροπούν μεταξύ των αντιμαχόμενων κρατών.

Περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις επέδειξαν τελευταία ασυνήθιστη προσοχή στις βαλκανικές χώρες. Στις 15 Μαΐου ο Ρώσος ΥΠΕΞ, Sergei Lavrov, επισκέφθηκε τη Σερβία, λίγες ημέρες μετά την επίσκεψη της προέδρου του Συμβουλίου της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Valentina Matviyenko. Ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν, θα επισκεφτεί τη Βοσνία στις 20 Μαΐου, ενώ ο Τούρκος ΥΠΕΞ, Mevlut Cavusoglu, και ο αναπληρωτής Π/Θ, Ali Babacan, πραγματοποίησαν ανάλογες επισκέψεις τον προηγούμενο μήνα. Οι Δυτικοί ηγέτες επέδειξαν επίσης ανάλογο ενδιαφέρον για την περιοχή με τον Αμερικανό ΥΠΕΞ, John Kerry, και τον Βρετανό ΥΠΕΞ, Philip Hammond, να επισκέπτονται τη Βουλγαρία τον Ιανουάριο, ενώ υψηλόβαθμοι Αμερικανοί αξιωματούχοι επισκέπτονται τακτικά τη Ρουμανία.

Οι δυτικές κυβερνήσεις έχουν δύο κύριους στόχους στα Βαλκάνια, να διατηρήσουν τη στειρότητα στο δυτικό μέρος της περιοχής και να ελαχιστοποιήσουν την ρωσική επιρροή. Γι’ αυτό το σκοπό οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση ενεπλάκησαν στην εσωτερική πολιτική των Βαλκανίων με την αποστολή νατοϊκών στρατευμάτων μετά τον βοσνιακό πόλεμο και τη διένεξη για το Κόσοβο, τη δεκαετία του ’90.

Όπως επισημαίνεται, μεταξύ άλλων, η Δύση έχει το πλεονέκτημα της πρόσβασης σε μεγάλα αναπτυξιακά και αμυντικά κεφάλαια τα οποία μπορούν να διανεμηθούν στις χώρες που διψούν για οικονομική ανάπτυξη. Χώρες όπως η Σερβία και η «Μακεδονία» δεν αναμένεται να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση την επόμενη δεκαετία, λόγω εσωτερικών διαιρέσεων και της αντίθεσης από ορισμένα κ-μ της ΕΕ. Παρά ταύτα διαθέτουν πρόσβαση σε οικονομικά οφέλη λόγω των στενών σχέσεων με την Ευρώπη.

Η ουκρανική κρίση οδήγησε τις ΗΠΑ να ενισχύσουν την άμυνά τους στα ανατολικά άκρα του ΝΑΤΟ, όπως και την Ευρωπαϊκή Ένωση να δώσει προτεραιότητα στο σχέδιο φυσικού αερίου Νότιος Διάδρομος, το οποίο παρακάμπτει την Gazprom στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας, ενώ μειώνει την εξάρτηση από τη Ρωσία. Επιπρόσθετα η Δύση άσκησε έντονες πιέσεις στη Βουλγαρία για να μην συμμετάσχει στον ρωσικό αγωγό South Stream. Η έξοδος της Βουλγαρίας από το σχέδιο προκάλεσε τον Δεκέμβριο την ματαίωση του ρωσικού αγωγού.

Η Ρωσία, από την πλευρά της, χρησιμοποιεί την επιρροή της στα Βαλκάνια, όπου διαθέτει ιστορικούς και πολιτιστικούς συμμάχους, όπως την Σερβία και την Ελλάδα για να απειλήσει τα δυτικά συμφέροντα. Τα συμφέροντα ωστόσο του Κρεμλίνου στην περιοχή περιορίστηκαν τα προηγούμενα χρόνια εξαιτίας κυρίως της επιδείνωσης των σχέσεών της με τη Δύση. Στόχος της Ρωσίας στα Βαλκάνια είναι να αποτρέψει την επέκταση των δυτικών στρατευμάτων και των στρατιωτικών υποδομών στην περιοχή διατηρώντας παράλληλα επαρκείς δυνάμεις για την εφαρμογή στρατηγικής σημασίας ενεργειακών υποδομών.

Μολονότι η Δύση διαθέτει περισσότερους πόρους για να επενδύσει στα Βαλκάνια, η Ρωσία κατέχει πολλά περιουσιακά στοιχεία στον τομέα της ενέργειας στην περιοχή, όπως και έναν αριθμό υψηλών δανείων από βαλκανικές κυβερνήσεις.

Οι δυτικές πιέσεις μπορεί να οδήγησαν στη ματαίωση του South Stream, αλλά ο εναλλακτικός αγωγός που προτίθεται να κατασκευάσει η Ρωσία, ο Turkish Stream, θα μπορούσε να βοηθήσει την Gazprom να καταπολεμήσει τις ευρωπαϊκές προσπάθειες για ενεργειακή διαφοροποίηση. Ο αγωγός θα μεταφέρει φυσικό αέριο μέσω της Μαύρης Θάλασσας στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Για να βοηθήσει την Gazprom να φθάσει στις αγορές της Κεντρικής Ευρώπης η Ρωσία προωθεί την κατασκευή ενός αγωγού από την Ελλάδα προς την «Μακεδονία», τη Σερβία και την Ουγγαρία. Μαζί με την Τουρκία οι τέσσερις αυτές χώρες βρίσκονται στο επίκεντρο της ρωσικής διπλωματικής επίθεσης. Παρά ταύτα με τη Ρωσία να προσπαθεί να ελέγξει τις εσωτερικές οικονομικές και πολιτικές της προκλήσεις, η επιρροή της στα Βαλκάνια παραμένει –σχετικά- περιορισμένη.

Η Τουρκία διαθέτει τους δικούς της πολιτιστικούς δεσμούς και τα δικά της οικονομικά συμφέροντα στα Βαλκάνια, αλλά δεν διαθέτει σήμερα τους πόρους και την στρατιωτική ισχύ για να ανταγωνισθεί τη Ρωσία και τη Δύση.

Ένας από τους στρατηγικούς στόχους της Τουρκίας είναι να διατηρήσει την επιρροή της στη Μαύρη Θάλασσα. Ιστορικά η Άγκυρα το πέτυχε αυτό αγκυροβολώντας στο Δούναβη. Κατ’ επέκταση ο στόχος αυτός συνεπάγεται την διαχείριση των σχέσεων με τα άλλα κράτη της Βαλκανικής που βρέχονται από τη Μαύρη Θάλασσα. Η Τουρκία ωστόσο επιχειρεί να προσεγγίσει περισσότερο τη Βοσνία, μέσω των πολιτιστικών και ιστορικών της δεσμών. Οι δεσμοί αυτοί είναι σημαντικοί καθώς οι Μουσουλμάνοι της Βοσνίας άρχισαν να μεταναστεύουν στην Τουρκία από τον 17ο αιώνα, ενώ μερικά εκατομμύρια Τούρκων πολιτών ισχυρίζονται ότι έχουν βοσνιακές ρίζες.

Η Τουρκία δεν μπορεί να συναγωνισθεί τις οικονομικές επενδύσεις των δυτικών δυνάμεων και της Ρωσίας στα Βαλκάνια, αλλά ως φύλακας της πύλης για τη Μαύρη Θάλασσα και ως μέλος του ΝΑΤΟ, μπορεί να διαδραματίσει αξιοσημείωτο ρόλο στις προσπάθειες της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας να ενισχύσουν την αμυντική συνεργασία μετά την ουκρανική κρίση.

Ο αγωγός Turkish Stream, εάν κατασκευαστεί, θα ενισχύσει αναμφίβολα την Τουρκία. Η Άγκυρα θα διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην κατασκευή του και θα χρησιμιποιήσει το ρόλο αυτό για να βελτιώσει τις σχέσεις της με χώρες που θα δεχθούν φυσικό αέριο από τον Turkish Stream, όπως την «Μακεδονία» και τη Σερβία.

Η ανάλυση κάνει ευρεία αναφορά στην πολιτική αστάθεια στην ΠΓΔΜ, σημειώνοντας παράλληλα ότι η Ρωσία υπολογίζει στην επέκταση του Turkish Stream μέσω της «Μακεδονίας» στην Κεντρική Ευρώπη, αλλά η αστάθεια της χώρας απειλεί να ματαιώσει αυτά τα σχέδια, την ώρα που χώρες οι οποίες διαθέτουν εναλλακτικές οδούς δεν αποδέχονται τις ρωσικές προτάσεις. Η σημερινή βουλγαρική κυβέρνηση, υπό την πίεση των ΗΠΑ και της ΕΕ, αντιτίθεται στη συμμετοχή της στο ρωσικό ενεργειακό σχέδιο, ενώ η Αλβανία διατηρεί έναν φιλοδυτικό προσανατολισμό στην εξωτερική της πολιτική.

Η σημερινή κυβέρνηση της «Μακεδονίας» κατ’ αρχήν υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ αλλά φάνηκε ανοιχτή στις ρωσικές προτάσεις για τον Turkish Stream. Μια αδύναμη κυβέρνηση, όπως και η αυξανόμενη αστάθεια στη «Μακεδονία», αποτρέπει τη χώρα να καταστεί ένας αφοσιωμένος σύμμαχος της Δύσης ή ένας αξιόπιστος εταίρος της Ρωσίας.

Τέλος, όπως επισημαίνεται, οι συγκρούσεις στη «Μακεδονία» επανέφεραν το φάντασμα των εθνικών εντάσεων και της βίας στα Βαλκάνια, όπου τα πολιτικά σύνορα δεν συμπίπτουν με τα εθνικά όρια. Μολονότι οι πρόσφατες βιαιοπραγίες δεν θα επεκταθούν πιθανώς στις γειτονικές χώρες στο άμεσο μέλλον, τα προβλήματα της «Μακεδονίας» προκαλούν ανησυχίες στην περιοχή. Η Σερβία έχει αυξήσει την κατάσταση πολεμικού συναγερμού, ενώ η Βουλγαρία έστειλε στρατεύματα για την ενίσχυση των συνόρων.

Οι πολιτικές αναταράξεις στα Βαλκάνια επιτρέπουν την παρέμβαση των ξένων δυνάμεων, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την επιρροή τους μέσω της οικονομικής ή πολιτικής στήριξης προς τις κυβερνήσεις. Η ευθραυστότητα ωστόσο των βαλκανικών κρατών τα αποτρέπει να στραφούν αποφασιστικά προς μία ξένη δύναμη. Όπως και άλλα κράτη στις παρυφές της Ευρώπης πολλές βαλκανικές χώρες προσπάθησαν να επιτύχουν έναν βαθμό ουδετερότητας. Μια ισορροπημένη στρατηγική σημαίνει ότι οι βαλκανικές κυβερνήσεις μπορούν να επιτύχουν επωφελείς οικονομικές συμφωνίες, οικονομική βοήθεια και πολιτική στήριξη από διαφορετικές εξωτερικές δυνάμεις.

Οι διενέξεις στην «Μακεδονία» -και το ενδεχόμενο να ανατραπούν τα ρωσικά σχέδια στην περιοχή- ενσαρκώνουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ξένες δυνάμεις στα Βαλκάνια. Ενώ η Δύση, η Ρωσία και η Τουρκία επιχειρούν απεγνωσμένα να διοχετεύσουν κεφάλαια στην περιοχή για τα δικά τους συμφέροντα οι αδύναμες κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να ισορροπούν μεταξύ των ξένων δυνάμεων.

https://www.stratfor.com/analysis/problems-foreign-powers-find-balkans
mignatiou.com