Η Ελλάδα του Κώστα Μπαλάφα

της Ελίνας Γαληνού
Μια ευαισθησία ξεχωριστή, δημιουργεί την ανάγκη να αποτυπώσει τα τοπία που τον περιβάλλουν. Δεν είναι ζωγράφος, ούτε ποιητής. Επιζητάει να απομνημονεύσει ρεαλιστικά όσα βιώνει και έτσι, στα 1939 με το πενιχρό του χαρτζιλίκι αγοράζει μια φωτογραφική μηχανή- το μαγικό του εργαλείο στα δύσκολα χρόνια που ακολουθούν…

Αυτή θα είναι και η αφετηρία της μεγάλης του προσφοράς στην ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας αλλά και στην ιστορία αυτού του τόπου. Ένα έργο που αποτελείται από 15000 φωτογραφικά θέματα συμπληρωμένα με κινηματογραφικές ταινίες, ηχητικές και γραπτές μαρτυρίες, όπου καταγράφονται όλες οι εκφάνσεις της εμφυλιακής περιόδου και της μεταπολεμικής ελληνικής κοινωνίας. Η ανησυχία που αναδύεται μέσα από τις εικόνες, παραπέμπει στη συνειδητοποίηση ότι ο παραδοσιακός τρόπος ζωής, χάνεται. Η φωτογραφική του γραφή απέριττη, αυστηρή, χωρίς φλυαρία και λυρισμό, δεμένη σφικτά με τα θέματά του. Το έργο του θεματικά, θα μπορούσε να ταυτιστεί με κείνο του Παπαδιαμάντη, καθώς και οι δυό βγάζουν με την ίδια ένταση τα συναισθήματα για έναν κόσμο που μοχθεί να επιβιώσει, μέσα από τις άδικες καταστροφές.
Σ΄εκείνη τη χρονική στιγμή που η Ελλάδα δέχεται το ένα πλήγμα μετά το άλλο,(γερμανική κατοχή, αντίσταση, εμφύλιος), αναδύεται η ερασιτεχνική προσπάθεια του Κώστα Μπαλάφα. Αρχικά χρησιμοποιεί φίλμ που βρήκε στα συντρίμμια ενός ιταλικού βομβαρδιστικού. Θέλει να αποθανατίσει τους ηρωικούς αγωνιστές και τις περήφανες Ηπειρώτισσες, τις γυναίκες της Πίνδου που κουβαλούν πυρομαχικά στις πλάτες τους. Οι ανώνυμοι ήρωες, τα γυναικόπαιδα, ο λεγόμενος «άμαχος πληθυσμός», ο πόνος, η αγωνία και η δύναμη του ανθρώπου στις δοκιμασίες, αποτυπώνονται πιστά και ζωντανά, δημιουργώντας μια εκπληκτική επικοινωνιακή καταγραφή μνήμης… Κοινό χαρακτηριστικό στα πρόσωπα που αποτυπώνει, η δύναμη της θέλησης, η αγωνιστικότητα και το πείσμα για επιβίωση. Ο Μπαλάφας προβάλει το στοιχείο της αντίστασης ως κυρίαρχο αίτημα ζωής, μέσα από ένα ξεχωριστό ύφος ανθρώπων που αντικρύζουν τον κόσμο με δύναμη ακόμα και όταν τα κορμιά τους λυγίζουν από το βαρύ φορτίο που κουβαλάνε στους ώμους τους, ενώ δρασκελούν κακοτράχαλα δρομάκια και απότομες ανηφόρες στα βουνά..
Ο φακός του όμως δεν περιορίζεται στα μέρη της γενέτειράς του, της ορεινής Ηπείρου. Θα ταξιδέψει σε όλη την Ελλάδα, εμπλουτίζοντας τις εμπειρίες του. Η ματιά του θα σταθεί με ευαισθησία στις γυναίκες των αλυκών της Λευκάδας, στους μοναχούς των Μετεώρων και του Αγίου Ορους, στα παιδιά που πηγαίνουν περπατώντας στο σχολείο μέσα στην ομίχλη του χειμώνα, στους κατοίκους του Μικρού Χωριού της Ευρυτανίας μετά τον σεισμό του 68. Συμμερίζεται τον πόνο της χαροκαμένης χήρας και της γιαγιάς που μεγαλώνει τα ορφανά εγγόνια, θαυμάζει τη γυναίκα της υπαίθρου που με θεληματικότητα μοχθεί να επιβιώσει μέσα στις τόσο αντίξοες συνθήκες της εποχής. Καταγράφει τα τεχνικά έργα που προωθούν την τεχνολογική ανάπτυξη της χώρας προβάλλοντας ταυτόχρονα και τη σημασία της συλλογικής εργασίας σαν στοιχείο θετικό για την πρόοδο. Και επιβεβαιώνει ότι μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις…ίσως και κάτι παραπάνω θα μπορούσε να πεί κανείς, αλλά πάντα εξαρτάται από κείνον που θα την προβάλει στα μάτια των ανθρώπων.
«Ο Κώστας Μπαλάφας, έφυγε από κοντά μας σε μια εποχή σύγχυσης και ταπείνωσης, αφήνοντάς μας σαν παρακαταθήκη τις φωτογραφίες μιας Ελλάδας περήφανης που αγάπησε και πόνεσε ο ίδιος. Το έργο του και η ζωή του ας μας βοηθήσουν να ξαναβρούμε τον δρόμο…Η επαφή μαζί του, μας σημάδεψε. Ηταν ένα από τα ανεκτίμητα δώρα του. Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τις συναντήσεις μας στο φιλόξενο σπίτι του, πώς μας μετέφερε με το δικό του μαγικό τρόπο στα δύσκολα χρόνια της νιότης του και πώς μας μεταλαμπάδευσε με μεστές και ποιητικές φράσεις, το καταστάλαγμα της δικής του φιλοσοφίας…» είπε η Φανή Κωνσταντίνου μαζί με όλους όσους συνεργάστηκαν μαζί του από το Μουσείο Μπενάκη, στο οποίο πριν μερικά χρόνια, αποφάσισε να εμπιστευτεί τις συλλογές του…
Ένα έργο που απευθυνόταν σε όλους τους ανθρώπους, και άρα σ΄αυτούς ανήκει, όπως και ήθελε…