Καθώς κατά πάγια παράδοση η στήλη αυτή δεν απουσιάζει ποτέ από τη θέση της, ακόμη και κατά την περίοδο των θερινών διακοπών, σκέφθηκα να αναφερθώ με σειρά άρθρων εκτός επικαιρότητας στο πάντοτε επίκαιρο αλλά και κινδυνεύον όραμα της Ενωμένης Ευρώπης.
Υπενθυμίζω ότι κατά την προεκλογική περίοδο αλλά και μετά τις ευρωεκλογές ελάχιστα ασχοληθήκαμε με αυτό, εξ ου και οι επικίνδυνες για πολλούς εκπλήξεις από τα αποτελέσματα και την τεράστια αποχή. Ο καλός συνάδελφος, φίλος και γείτονας Γιώργος Ρωμαίος σχολίαζε στο άρθρο του της 14ης Ιουνίου: «Θα τρίζουν τα κόκαλα των ιδρυτών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) και των οραματιστών της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης... Οι διάδοχοί τους πολιτικοί ηγέτες όλων των κρατών-μελών και όλων των φιλοευρωπαϊκών κομμάτων “μίκρυναν” την Ευρώπη στα όρια των εθνικών κρατών και ενταφίασαν τη μοναδική ευκαιρία να πληροφορηθούν οι λαοί ποια είναι η ρότα του ευρωπαϊκού σκάφους, που συνεχώς ενισχύεται με ετερόκλητα πληρώματα» . Αλήθεια, πόσοι από τους επιζώντες παλαιότερους θυμούνται και πόσοι από τους νεότερους ξέρουν ποια υπήρξε η αφετηρία του οράματος της Ενωμένης Ευρώπης και σε ποιες αξίες προβλέφθηκε να στηρίζεται;
Και πρώτα πώς ξεκίνησε η ιδέα για την Ενωση της Ευρώπης. Στον αυτοκράτορα των Φράγκων Καρλομάγνο αποδίδουν με πάθος και ιδιοτελή φανατισμό οι ηγεμονεύουσες της ΕΕ Γαλλία και Γερμανία την πρώτη προσπάθεια δημιουργίας της Ενιαίας Ευρώπης, που επιδιώχθηκε πότε με το ξίφος και πότε με τη διπλωματία. Οπως ακριβώς και η προηγηθείσα Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Με μόνη ίσως διαφορά το ότι η συνεκτική δύναμη της καρλομάγνειας αυτοκρατορίας ήταν η χριστιανική θρησκεία. Το 800 μ.Χ. ο Κάρολος Α΄ ή Καρλομάγνος στέφθηκε από τον Πάπα αυτοκράτορας των Φράγκων και της Ευρώπης. Επρόκειτο για εφήμερη προσπάθεια, η οποία άλλωστε επετεύχθη κυρίως με τη βία, με ποταμούς αίματος και τρομοκρατικές πράξεις και πολύ λιγότερη συναίνεση. Στη νεότερη εποχή προβάλλουν ως κορυφαίοι ευρωπαϊστές κυρίως ο Βίκτωρ Ουγκό, ο Αριστίντ Μπριάν και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ.
Εμείς οι Ελληνες με βασικό χαρακτηριστικό τον γραικυλισμό και από φόβο μήπως κακοχαρακτηριστούμε ως Ελληναράδες αγνοούμε ότι ο πρώτος ευρωπαίος πολιτικός που πρότεινε την ένωση της Ευρώπης ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας. Την εισηγήθηκε ως υπουργός Εξωτερικών της Τσαρικής Ρωσίας στο περίφημο συνέδριο της Βιέννης το 1815 μετά την ήττα του Ναπολέοντα. Με βάση την Ιερά Συμμαχία τους οι τότε συμμαχικές δυνάμεις χάραξαν σύνορα, αναγνώρισαν κράτη και ρύθμισαν τις σφαίρες επιρροής τους. Το να αποκρύπτουν σήμερα τον ρόλο του Καποδίστρια οι Δυτικοευρωπαίοι κατανοείται, έστω και αν δεν συγχωρείται. Βλέπετε, ο προτείνων ήταν Ρώσος και Ελληνας. Το να τον αγνοούν όμως και οι Ελληνες δείχνει πόσο η ιστορία μας και οι αντιλήψεις μας προσδιορίζονται από ξένες επιρροές και συμφέροντα και πόσο περιφρονούμε εαυτούς και την πολυχιλιετή και γεμάτη προσφορά ιστορία του γένους και του τόπου μας (πολύτιμη η σχετική τεκμηριωμένη έρευνα της αείμνηστης ιστορικού Ελένης Κούκου, καθώς και του Αλέξανδρου Δεσποτόπουλου). Ας σημειωθεί ότι ο Καποδίστριας εκπόνησε το ομοσπονδιακό σύνταγμα της Ελβετίας μετά την απελευθέρωσή της από τα στρατεύματα κατοχής του Ναπολέοντα και αυτό αποτέλεσε κατά κάποιον τρόπο το πρότυπο του σχεδίου της Συνταγματικής Συνθήκης, που έστω και κολοβή συμφωνήθηκε πρόσφατα από τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ. Οι Ελβετοί πάντως τιμούν τον Καποδίστρια με δύο αγάλματά του στη Ζυρίχη και στη Γενεύη, αν θυμάμαι καλά. Εμείς, ως γνωστόν, τον δολοφονήσαμε στο Ναύπλιο και διαπομπεύουμε την εν Αθήναις προτομή του παρέχοντας σχετικό άσυλο και ατιμωρησία στις βέβηλες και αδίστακτες ορδές αναρχικών που καθημερινά καταστρέφουν, χλευάζουν, τρομοκρατούν, ληστεύουν και δολοφονούν.
Η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης προέκυψε αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως διέξοδος στους ως τότε συνεχείς πολέμους μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Σκέφθηκαν: Αντί να αλληλοσφαζόμαστε για το ποιος θα έχει περισσότερο ζωτικό χώρο, οικονομικό όφελος και κυριαρχική ισχύ, γιατί να μην ενώσουμε τις χώρες μας και να εναρμονίσουμε από κοινού τα συμφέροντά μας; Ετσι συνεργαζόμενοι να επιτύχουμε όλοι μαζί μια ισχυρή οικονομικά και πολιτικά παρουσία και πορεία στην παγκόσμια σκηνή, ήταν το σκεπτικό τους. Απόλυτα σωστό. Και δικαιώθηκε. Διότι έκτοτε η Ευρώπη ζει μιαν αδιατάρακτη περίοδο ειρήνης και σταθερά αυξανόμενης ευημερίας, έστω και με διακυμάνσεις.
Την ιδέα τη διατύπωσε ως πολιτική πρόταση ο γάλλος διανοητής Ζαν Μονέ, την υιοθέτησε και την προώθησε ο τότε γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν (και όχι Ρόμπερτ Σούμαν όπως κατά κανόνα αναφέρεται μολονότι Γάλλος, καθώς οι αμαθέστατοι αγνοούν ότι ο Ρόμπερτ Σούμαν υπήρξε ένας από τους κορυφαίους γερμανούς συνθέτες κλασικής μουσικής). Υλοποιήθηκε ως πρώτος πυρήνας της με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινοπραξίας Ανθρακα και Χάλυβα στις 18 Απριλίου 1951. Ιδρυτικά μέλη ήταν η Γαλλία, η Ιταλία, η Γερμανία, η Ολλανδία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο. Εξι χώρες. Η επιτυχία του εγχειρήματος της κοινοπραξίας αυτής οδήγησε ύστερα από έξι χρόνια στην ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, της άλλοτε πασίγνωστης ΕΟΚ ή Κοινής Αγοράς. Η σχετική Συνθήκη της Ρώμης υπογράφηκε στις 25 Μαρτίου 1957.
Πόσοι όμως ξέρουν σήμερα ότι η εφαρμογή της ιδέας της Ενωμένης Ευρώπης ήταν αποτέλεσμα σχετικών πιέσεων, αν όχι απαιτήσεως των Ηνωμένων Πολιτειών; Γι΄ αυτό το γεγονός και άλλα άγνωστα και μάλλον «απαγορευμένης» αναφοράς την επόμενη Κυριακή.
Οι λησμονημένες αξίες της ΕΕ
Πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι στην ένωση της Ευρώπης έπαιξε ρόλο κυρίως η σχετική βούληση των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής;
Οι Αμερικανοί πίεσαν για την ένωση για δύο κυρίως λόγους:
α) διότι πλήρωσαν πολύ ακριβά σε αίμα και χρήμα την αλληλοσφαγή των Ευρωπαίων καθώς χρειάστηκε να παρέμβουν στρατιωτικά και στον Α΄ και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η σωτήρια επέμβασή τους χρειάστηκε δύο φορές για να βάλουν τέλος στην ευρωπαϊκή αιματοχυσία και στην παρ΄ ολίγον κυριαρχία της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας σε ολόκληρη τη Γηραιά Ηπειρο. Και
β) διότι ήδη την πρόσκαιρη συμμαχία των Δυτικών Συμμάχων με τη Σοβιετική Ενωση κατά του Αξονα διαδέχθηκε πολύ σύντομα ο Ψυχρός Πόλεμος και η παγκόσμια ιμπεριαλιστική αναμέτρηση μεταξύ των δύο πυρηνικών υπερδυνάμεων. Οι ΗΠΑ ενθάρρυναν πιεστικά τους Ευρωπαίους να ενωθούν για να εμποδιστεί η περαιτέρω διείσδυση της σοβιετικής κυριαρχίας σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Και το πέτυχαν οικονομικά με το Σχέδιο Μάρσαλ που οδήγησε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και στρατιωτικά με το ΝΑΤΟ, την ατλαντική συμμαχία. Ισως αυτός είναι και ο κύριος λόγος που οι ΗΠΑ έχουν αποφασιστική(;) άποψη στα ευρωπαϊκά πράγματα και περίπου υπαγορεύουν τις σχετικές εξελίξεις. Ακριβώς γι΄ αυτό και ο νέος παράκλητος των «προοδευτικών» δυνάμεων, χαρισματικός πάντως και ευεργετικά τολμηρός (προς το παρόν) πρόεδρος Ομπάμα προωθεί (απαιτεί) την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ.
Ενα άλλο θεμελιώδες στοιχείο που επιμελώς αποσιωπάται από τους αναλυτές της διαδικασίας προς την ολοκλήρωση του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι το σε ποιες αρχές και αξίες βάσισαν την πρωτοβουλία τους οι ιδρυτές της. Να τους θυμηθούμε:
πρώτα πρώτα οι γάλλοι συντηρητικοί πολιτικοί Μονέ και Σουμάν, βαθύτατα πιστοί χριστιανοί, και φυσικά ο γάλλος ηγέτης στρατηγός Ντε Γκωλ, ο οποίος είχε ως σύμβολό του τον γνωστό σταυρό της Ιωάννας της Λωρραίνης (Ζαν ντ΄ Αρκ). Ηταν επίσης οι χριστιανοδημοκράτες ηγέτες της Γερμανίας Κόνραντ Αντενάουερ και της Ιταλίας Ντε Γκάσπερι, καθώς και ο φανατικός καθολικός βέλγος σοσιαλιστής Ανρί Σπάακ. Είχε προηγηθεί αμέσως μετά τον πόλεμο η ιστορική πρώτη συνάντηση των ηγετών της Γαλλίας και της Γερμανίας Ντε Γκωλ και Αντενάουερ. Τότε με οδηγό τη χριστιανική αγάπη προς τον πλησίον και το «αγαπάτε και τους εχθρούς υμών» επικύρωσαν τη συμφιλίωση των δύο παραδοσιακά εχθρικών χωρών στον περίφημο καθεδρικό ναό της Ρεμς στη Γαλλία, όπου και προσευχήθηκαν από κοινού.
Οι ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Ενωσης διακήρυσσαν ότι το όραμά τους για την ενωμένη Ευρώπη στηρίζεται στις αξίες της χριστιανικής πίστης (συμφιλίωση, ειρηνική συνύπαρξη, αγάπη προς τον πλησίον, αλληλεγγύη). Τότε οι περισσότεροι ευρωπαίοι σοσιαλιστές και φυσικά οι κομμουνιστές αλλά και οι ακροδεξιοί απέρριπταν αυτό το όραμα. Οι κομμουνιστές και οι ακροδεξιοί το απορρίπτουν και σήμερα. Και φυσικά οι φονταμενταλιστές άθεοι της Ευρώπης κάθε κόμματος που, όπως και οι παρηκμασμένοι Βυζαντινοί, προτιμούσαν το μουσουλμανικό φέσι από τη χριστιανική τιάρα. Σε αυτό οι Αμερικανοί, βαθύτατα θρησκευόμενοι, γενικώς δεν διαφωνούν. Αφού απορρίπτετε τον χριστιανισμό, συμφωνούμε με τον εξισλαμισμό σας. Αρκεί να πιστεύετε σε κάποια θρησκεία. Σ΄ αυτό θα συμβάλει αποφασιστικά και η Τουρκία, που απαιτούμε να εντάξετε στην ΕΕ, μας λένε.
Θα προσθέσω και κάτι πολύ σημαντικό, που έχει επιμελώς αγνοηθεί από τη μνήμη της ιστορίας και νομίζω ότι δεν αναφέρεται πια σε κανένα επίσημο κείμενο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Υπάρχει γενικά η εντύπωση ότι ο γνωστός κύκλος με τα αστέρια στη σημαία της άλλοτε ΕΟΚ και σήμερα Ευρωπαϊκής Ενωσης αντιστοιχεί προς τον αριθμό των κρατών-μελών της, όπως συμβαίνει με την αστερόεσσα των Ηνωμένων Πολιτειών.
Πρόκειται για πλάνη αφού τα αστέρια της ευρωπαϊκής σημαίας είναι 12, ενώ η ΕΟΚ ξεκίνησε με έξι κράτη-μέλη και σήμερα αριθμεί 27. Η αλήθεια είναι ότι εκείνοι που σχεδίασαν τη σημαία και που οριστικοποιήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1955 την εμπνεύστηκαν από την Αποκάλυψη του ευαγγελιστή Ιωάννη και συγκεκριμένα από τη φράση: «Και σημείον μέγα ώφθη εν τω ουρανώ. Γυνή περιβεβλημένη τον ήλιον και η σελήνη υποκάτω των πόδων αυτής, και επί της κεφαλής αυτής στέφανος αστέρων δώδεκα, και εν γαστρί έχουσα, και κράζει ωδίνουσα και βασανιζομένη τεκείν».
Ο καθηγητής της Φιλοσοφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Π. Τζαμαλίκος, ο οποίος ερεύνησε επιμελώς το θέμα, υπενθυμίζει: «Η λογική και ο συμβολισμός της ευρωπαϊκής σημαίας δεν είναι άλλος από εκείνη των πιστών χριστιανών που οραματίστηκαν την Ενωση και υπογραμμίζει τον θρησκευτικό χαρακτήρα και το κοινό πολιτιστικό υπόβαθρο των κρατών που συνέστησαν την Ευρωπαϊκή Κοινότητα». Ο τότε ιρλανδός πρόεδρος των υπουργών Εξωτερικών του Συμβουλίου της Ευρώπης Liam Cosgrave υψώνοντας τη σημαία αυτή στο Στρασβούργο στις 13.12.1955 είπε: «Το 12 είναι το σύμβολο της πληρότητας και της απλότητας, έτσι όπως πρέπει να είναι η ενότητα των λαών μας. Να κυματίζει επί μακρόν, ελεύθερα και ειρηνικά, με την ευλογία του Θεού». Και όπως σχολιάζει ο καθηγητής Τζαμαλίκος, «ήταν η εποχή που οι ευρωπαίοι πολιτικοί ηγέτες αναφέρονταν στον Θεό. Σε αντίθεση με το σήμερα, όπου στον Θεό αναφέρονται μόνο οι αγιατολάχ, οι Ταλιμπάν και ο πρόεδρος των ΗΠΑ. Στην Ευρώπη ο Θεός είναι απαγορευμένος από τον δημόσιο πολιτικό λόγο» (περιοδικό «Πανεπιστημιούπολη», Θεσσαλονίκη, 2003). Αλλά θα συνεχίσουμε.
Το απερίσκεπτο ξεχείλωμα της ΕΕ
Συνεχίζω για τρίτη Κυριακή το εν πολλοίς άγνωστο οδοιπορικό της Ευρωπαϊκής Ενωσης από το ξεκίνημα έως σήμερα, καθώς θεωρώ ότι είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τι ήταν όταν ορθώς ενταχθήκαμε και πώς βαθμιαία μεταλλάσσεται σε πρωτόγνωρο μεν μόρφωμα, που όμως έχει ή επιδιώκει να έχει τα χαρακτηριστικά μιας αυτοκρατορίας. Ηδη τα συγκρουόμενα ηγεμονικά συμφέροντα αλλοιώνουν μέχρις αφανισμού το αρχικό όραμα και καθιστούν προβληματική την ολοκλήρωσή του.
Στο ξεκίνημά της η Ευρωπαϊκή Ενωση απαρτιζόταν από έξι χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Βέλγιο και Λουξεμβούργο). Η Βρετανία, η οποία δεν ήθελε να επιτύχει το εγχείρημα, επί χρόνια μποϊκοτάριζε με ποικίλους τρόπους την Κοινότητα. Τελικά φοβούμενη μήπως μείνει εκτός του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι, αλλά και για να μπορέσει να το κατευθύνει κατά τα συμφέροντά της, αλλά και τα αντίστοιχα των Ηνωμένων Πολιτειών (άλλοτε αποικία της, αλλά και πρόθυμος συνεργός στις στρατηγικές της φιλοδοξίες), αποφάσισε το 1973 να ενταχθεί στην ΕΟΚ μαζί με τη Δανία και την Ιρλανδία. Στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα των εννέα πια εντάχθηκε το 1981 και η Ελλάδα ως δέκατο μέλος.
Μετά πέντε χρόνια, το 1986, η ΕΟΚ διευρύνθηκε ακόμη περισσότερο με την ένταξη της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Μετά 10 χρόνια, το 1996, τρεις ακόμη χώρες (Αυστρία, Σουηδία και Φινλανδία) συγκρότησαν την ΕΟΚ των «15», ενώ με τη Δυτική Γερμανία ενώνεται και η Ανατολική για να αναδείξουν από κοινού την Ομοσπονδιακή Γερμανία στη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή χώρα σε πληθυσμό και την πρώτη ευρωπαϊκή οικονομική δύναμη.
Ηδη η ασταμάτητη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης παίρνει πια ηπειρωτικές διαστάσεις. Αποκτά το
1999 ενιαίο νόμισμα, που το υιοθετούν 11 χώρες, μαζί με την Ελλάδα, και παίρνει άλλη υφή και προσανατολισμό. Γίνεται πολύ μεγάλη. Με πλήθος από αρκετά ετερόκλητους λαούς, δυσκίνητη, με τεράστιες ανισότητες, πολυδιάστατη, με πολυέξοδη και σπάταλη γραφειοκρατία και με αδυναμία λήψεως ομόφωνων αποφάσεων. Η κατάσταση επιδεινώνεται καθώς αποφασίζεται και η περαιτέρω διεύρυνσή της με την ένταξη 10 ακόμη χωρών (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία, Τσεχία, Μάλτα και Κύπρος). Μετά τρία χρόνια εντάσσονται η Βουλγαρία και η Ρουμανία. Ετσι ο κολοσσός αυτός αντιμετωπίζει πια πλήθος δυσλειτουργιών και αδιεξόδων. Είναι δύσκολες έως αδύνατες οι αποφάσεις του, τεράστια τα συγκρουόμενα συμφέροντα και βαθιές οι ανισότητες.

Ως μόνη διέξοδος θεωρήθηκε η έγκριση μιας Συνταγματικής Συνθήκης που θα δεσμεύει ως Καταστατικός Χάρτης όλες τις χώρες-μέλη και θα προωθεί πέραν της οικονομικής και την πολιτική ένωση, που εξακολουθεί να μην υφίσταται. Το λεγόμενο Σύνταγμα εν τούτοις δεν εγκρίθηκε από όλες τις χώρες. Στη Γαλλία και στην Ολλανδία αποδοκιμάστηκε με δημοψήφισμα, ενώ η Βρετανία, παρά την ειδική ευνοϊκή μεταχείρισή της, αρνείται στην ουσία να το αποδεχθεί, μολονότι το είχε προσυπογράψει η κυβέρνησή της. Επίσης θεωρείται βέβαιο ότι αν γίνει δημοψήφισμα στη Βρετανία το Σύνταγμα θα απορριφθεί με μεγάλη πλειοψηφία. Η παταγώδης αποτυχία των Εργατικών στις ευρωεκλογές και η σχεδόν βέβαιη ανάδειξη κυβερνήσεως συντηρητικών στις προσεχείς εθνικές εκλογές συνεπάγεται δημοψήφισμα και βέβαιη απόρριψη και της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης και εκ νέου απόρριψη του ευρώ.
Για να αποτραπεί ο κίνδυνος παράλυσης και το ενδεχόμενο διάλυσης οι 27 χώρες υιοθέτησαν το 2007 αντί του Συντάγματος μια Μεταρρυθμιστική Συνθήκη, γνωστή σήμερα ως Συνθήκη της Λισαβόνας, που όμως θα εφαρμόζεται περίπου «α λα καρτ». Και αυτό γιατί έγιναν δεκτές σχεδόν όλες οι απαιτήσεις ορισμένων χωρών για τις οποίες άλλα θα ισχύουν. Ελπίζεται πάντως ότι, έστω και κολοβή, συνεχίζεται η πορεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά χωρίς εμβάθυνση και συνοχή και με άγνωστο μέλλον, ιδίως τώρα με την παγκόσμια οικονομική κρίση. Ηδη έχει κατ΄ αρχάς εγκριθεί περαιτέρω διεύρυνσή της με την Τουρκία και ορισμένες άλλες μικρές βαλκανικές χώρες, αλλά με ένταση και αμφισβητήσεις. Ο γάλλος πρόεδρος Σαρκοζί αρνείται π.χ. να δεχθεί τη συμμετοχή της Τουρκίας. Το ίδιο και η καγκελάριος Μέρκελ.
Ενώ οι κυριαρχούντες άθεοι του διαφωτισμού και οι πρώην κομμουνιστές, μαζί με τους μαρξίζοντες σοσιαλιστές, αρνούνται κάθε αναφορά στις χριστιανικές αξίες, πάνω στις οποίες εν τούτοις θεμελιώθηκε η Ευρωπαϊκή Ενωση. Ετσι διευκολύνεται με κάθε τρόπο ο εξισλαμισμός της, ώστε να μην έχει τον χαρακτήρα χριστιανικής λέσχης. Η εμμονή του νέου αμερικανού προέδρου στην ένταξη της Τουρκίας είναι αμφίβολο ότι δεν θα ικανοποιηθεί από τους προς το παρόν απορρίπτοντες την ουσιαστική αυτοκτονία της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Θα υπενθυμίσω και θα υπογραμμίσω το θεμελιώδες στοιχείο το οποίο συνιστούσε την ελκτική δύναμη για την ένωση: την ισότητα μεγάλων και μικρών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα· την ομοφωνία. Με τη διεύρυνσή της η ομοφωνία καθίσταται εκ των πραγμάτων αδύνατη. Ετσι η απλή ή αυξημένη πλειοψηφία τείνει να επικρατήσει παντού. Αναπόφευκτα, αντί ενιαίου χώρου, δημιουργούνται μπλοκ κρατών με κοινά συμφέροντα ή ιστορικές παραδόσεις. Παράλληλα οι μεγάλες χώρες τείνουν να αγνοούν το συμφέρον και τις ευαισθησίες των μικρών. Αυτό ήδη το αντιληφθήκαμε οδυνηρά στην περίπτωση της Κύπρου. Ετσι το ισχύον ακόμη βέτο της δεν προβάλλεται, επειδή υπάρχει φόβος ότι θα αγνοηθεί, ενώ η Ελλάδα σε πολλά θέματα θεωρείται ήδη δεύτερης κατηγορίας συγγενής. Και οι θλιβεροί συμβιβασμοί μας ακολουθούν ο ένας τον άλλον. Ηδη έχει τεθεί έντονα το ερώτημα: Ποια είναι τα όρια της Ευρώπης; Αλλά γι΄ αυτά την επόμενη Κυριακή.