Ο Μέττερνιχ και η Συνθήκη της Λισαβόνας

Πίνακας από τo Συνέδριο της Βιέννης

Εκατόν πενήντα χρόνια μετά το θάνατό του, η πολιτική του πρεσβευτή της αυστριακής αυτοκρατορίας εξακολουθεί να θεωρείται ανεπιτυχής, υποστηρίζει η έγκριτη τσεχική εφημερίδα Lidové Noviny.
Με τη συνθήκη της Λισαβόνας, όμως, τα 27 κράτη μέλη δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να επαναλαμβάνουν το Συνέδριο της Βιέννης του 1814 που οδήγησε στη γέννηση της σύγχρονης Ευρώπης, εμπνευστής του οποίου ήταν ο Μέττερνιχ.
«Μήπως φοβάστε ότι εάν επικυρωθεί η Συνθήκη της Λισαβόνας τα μεγάλα κράτη θα τα βρουν μεταξύ τους και θα ρίξουν τα μικρά; Ότι υπό τη διεύθυνσή τους θα εκτελεστεί το «κονσέρτο των μεγάλων δυνάμεων;» αναρωτιέται η εφημερίδα. Η επικαιρότητα μας φέρνει στο νου τον πρίγκιπα Μέττερνιχ, τον άνθρωπο που ανέδειξε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αυτής της πολιτικής.
Είναι πράγματι εντυπωσιακό ότι φέτος δεν γιορτάζουμε το Έτος του Μέττερνιχ αλλά το Έτος του Δαρβίνου. Τιμούμε τον Δαρβίνο για δύο λόγους: γεννήθηκε το 1809 και το 1859 δημοσίευσε το περίφημο σύγγραμμά του «Η προέλευση των ειδών». Οι δύο αυτές χρονιές, ωστόσο, είναι ορόσημα και στη ζωή του Μέττερνιχ: το 1809 διορίστηκε Υπουργός Εξωτερικών της Αυστρίας και το 1859 απεβίωσε.
Ο πρίγκιπας Μέττερνιχ έμεινε στην ιστορία ως ο πατέρας της μετα-ναπολεόντειας Ευρώπης που αναδύθηκε από το Συνέδριο της Βιέννης, ως ο εμπνευστής της ιδέας «Κονσέρτο των μεγάλων δυνάμεων», ως θεμελιωτής της πρακτικής «Realpolitik» που θέτει την ισορροπία μεταξύ συμφερόντων και σταθερότητας πάνω από την ηθική.
Παρά την αρνητική χροιά που έχει αποδοθεί στον όρο Realpolitik (πολιτική πέρα από την ηθική), κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η Ευρώπη που οραματίστηκε ο Μέττερνιχ ήταν η Ευρώπη των 100 χρόνων από τους Ναπολεόντειους πολέμους έως το Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και παρότι ο εμπνευστής της εξέπνευσε 150 χρόνια πριν, η πολιτική του σκέψη ζει και βασιλεύει, και σε πολλές περιπτώσεις θεωρείται και πρωτοπόρος.
Ο Μέττερνιχ εξακολουθεί να θεωρείται σύμβολο της αντιδραστικής σκέψης και του σκοταδισμού. Είναι αλήθεια ότι απεχθανόταν την αλλαγή, τους επαναστάτες και τους φιλελεύθερους. Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να αποδώσουμε την αποστροφή αυτή σε μια αδικαιολόγητη προσκόλληση στο παρελθόν. Ο Μέττερνιχ απλώς φοβόταν –και η ιστορία τον δικαίωσε– ότι ο μοντερνισμός συνοδεύεται και από άλλα φαινόμενα σε «-ισμός», όπως φασισμός, σοσιαλισμός κ.τλ.
Ο αγώνας που έδωσε για την «Γηραιά Ήπειρο των τεσσάρων» δεν ήταν αμελητέος για την εποχή του, ιδίως εάν αναλογιστεί κανείς ότι οι Βερσαλλίες διεκδικούσαν τη μονοκαθεδρία.
Οι πολέμιοι της Συνθήκης της Λισαβόνας ίσως αποδειχθούν συνεχιστές εκείνων που αντιτίθεντο στην Εποχή του Μέττερνιχ και αρέσκονταν να τα ισοπεδώνουν όλα.
Σε τελική ανάλυση, αυτό που μετρά περισσότερο είναι το πώς θα αποτιμηθεί η σημερινή συγκυρία μερικές δεκαετίες αργότερα. Όταν, δηλαδή, θα έχουμε αρκετές αποδείξεις στα χέρια μας για να ζυγίσουμε τα συν και τα πλην της Realpolitik.
NAYTEMPORIKH