Με αργά βήματα ο διπλωματικός χορός Ουάσιγκτον - Τεχεράνης

Ο Ντένις Ρος, που διορίστηκε «ειδικός σύμβουλος» του Ομπάμα για θέματα Ιράν, σε φωτογραφία υπό τη "σκιά" του Χένρι Κίσσιγκερ

The Economist
Ο Μπαράκ Ομπάμα έχει δεσμευτεί να προσεγγίσει «δύστροπα» καθεστώτα, αρκεί οι αντίπαλοι αυτού του είδους να χαλαρώσουν λίγο την αντίστασή τους. Σε αντάλλαγμα, ο Ιρανός πρόεδρος, Μαχμούντ Αχμεντινετζάντ, έδωσε κάποιες ενδείξεις για την προθυμία της χώρας του να προσεγγίσει την Αμερική, αρκεί αυτό να γίνει στη βάση του «αμοιβαίου σεβασμού», όπως υπογράμμισε. Το τελευταίο βήμα στον δύσκολο διπλωματικό χορό Τεχεράνης - Ουάσιγκτον έγινε την περασμένη Δευτέρα, όταν ο κ. Ομπάμα διόρισε...τον νέο σύμβουλό του για θέματα Ιράν.
Είχε φανεί εδώ και πολλές μέρες. Για περίπου ένα μήνα, οι φήμες έλεγαν ότι η δουλειά θα ανατεθεί στον Ντένις Ρος, πρώην μεσολαβητή των ΗΠΑ στις αραβο-ισραηλινές διαπραγματεύσεις. Αλλά παρότι άλλοι διορισμοί γνωστοποιήθηκαν –π.χ. για τα θέματα της Μέσης Ανατολής ή του Αφγανιστάν– ο διορισμός του κ. Ρος καθυστερούσε. Μερικοί θεωρούν ότι μεροληπτεί υπέρ του Ισραήλ· ένας σημαντικός πρώην αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ δήλωσε ότι υπήρξε συνήγορος των Ισραηλινών στις διαπραγματεύσεις με τους Παλαιστίνιους και ότι πρόσφατα έγινε μέλος φιλο-ισραηλινού ινστιτούτου πολιτικών ερευνών. Ενας λόγος για την καθυστέρηση μπορεί να ήταν ο προβληματισμός για τις ακριβείς αρμοδιότητές του και για τον τίτλο του. Οι φήμες έλεγαν ότι θα γίνει «σούπερ απεσταλμένος», ανώτερος όλων των άλλων, στη Μέση Ανατολή. Κάτι τέτοιο έμοιαζε με υπερβολή και αντ’ αυτού θα είναι τώρα ο «ειδικός σύμβουλος» για τον Περσικό Κόλπο και θέματα νοτιοδυτικής Ασίας.

Αρχή από τα εύκολα
Οι ΗΠΑ δεν έχουν ακόμη απευθείας σχέσεις με το Ιράν: η απόφασή τους για το αν και πώς θα «ανοιχτούν» απαιτεί μια δύσκολη διαδικασία. Παραμένει ασαφές το αν οι Ιρανοί επιθυμούν να αρχίσουν διάλογο με τον κ. Ρος. Ορισμένοι ειδικοί σε θέματα Ιράν πιστεύουν ότι το παρελθόν του θα απωθήσει τους Ιρανούς. Ούτε είναι σαφές προς ποια κατεύθυνση θα κινηθούν οι συνομιλίες.
Σύμφωνα με μια άποψη, η Αμερική και το Ιράν πρέπει να αρχίσουν από τα εύκολα. Θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να περιορίσουν τις πρώτες τους επαφές στην προοπτική μιας μεταξύ τους συνεργασίας για θέματα όπως αυτά του Ιράκ και του Αφγανιστάν και με βάση το κοινό (αν όχι ακριβώς αμοιβαίο) συμφέρον. Σε ό,τι αφορά το Ιράκ, η Αμερική έχει διεξαγάγει συνομιλίες με την Τεχεράνη, ενώ ο νέος πρεσβευτής των ΗΠΑ στο Ιράκ, Κρίστοφερ Χιλ, έχει εμπειρία στον χειρισμό δύστροπων καθεστώτων, έχοντας διατελέσει μεσολαβητής στη Βόρεια Κορέα.
Το Αφγανιστάν είναι ένα άλλος τομέας κοινού συμφέροντος. Το Ιράν δεν θα ήθελε να δει τη χώρα να καταλαμβάνεται ξανά από φανατικούς σουνίτες, ειδικά μετά την κρίση του 1998, όταν η σφαγή Ιρανών διπλωματών λίγο έλλειψε να οδηγήσει σε πόλεμο με το καθεστώς των Ταλιμπάν. Η Αμερική, από την πλευρά της, ανησυχεί για τις γραμμές ανεφοδιασμού στο Αφγανιστάν, καθώς οι δίοδοι προς τη δύσβατη ζώνη του πολέμου περνούν για την ώρα μέσα από το Πακιστάν. Ωστόσο, οι επικριτές αυτής της «εύκολης αρχής» φοβούνται ότι χωρίς σαφή στρατηγικό στόχο –ας πούμε την ολοκληρωτική αποκήρυξη των πυρηνικών όπλων από το Ιράν ή μια δέσμευση της Ουάσιγκτον ότι δεν επιδιώκει «αλλαγή καθεστώτος»– η Τεχεράνη απλώς θα αδρανεί.
Η χρονική στιγμή είναι ένα άλλο δυσεπίλυτο θέμα για τον κ. Ομπάμα. Μερικοί τον καλούν να αρχίσει διάλογο με το Ιράν το ταχύτερο δυνατόν, προκειμένου να εκμεταλλευτεί την καλή θέληση (στο εσωτερικό και αλλού) που συνόδευσε την εκλογή του. Οι Ιρανοί, όμως, έχουν τις δικές τους προεδρικές εκλογές τον Ιούνιο και επικρατεί αβεβαιότητα για την έκβασή τους. Ο κ. Αχμεντινετζάντ μπορεί να θεωρείται επικρατέστερος νικητής, αλλά η εκλογή του δεν είναι εγγυημένη, δεδομένων των προβλημάτων της οικονομίας και των ανησυχιών των Ιρανών αστών, οι οποίοι πιστεύουν ότι απομόνωσε τη χώρα τους χωρίς να υπάρχει λόγος.
Την κατάσταση περιέπλεξε η ανακοίνωση του μεταρρυθμιστή, Μοχάμεντ Χαταμί, ότι θέτει υποψηφιότητα για πρόεδρος. Οταν ο Χαταμί ήταν πρόεδρος, από το 1997 έως το 2005, χαλάρωσε τις κοινωνικές δομές στο Ιράν και απέκτησε υψηλή δημοτικότητα μεταξύ φοιτητών και νέων, αν και απέτυχε να ανοίξει τους ορίζοντες του πολιτικού συστήματος. Παρότι πολλοί μεταρρυθμιστές απογοητεύτηκαν από τη διακυβέρνησή του, θα ήταν πιο εύκολο για τους Αμερικανούς και άλλους ξένους να δεσμευτούν με τον Χαταμί αντί με τον Αχμεντινετζάντ. Ετσι κι αλλιώς, οι εκλογές μπορεί να μην αλλάξουν τίποτε. Ο ανώτατος ηγέτης, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ θα συνεχίσει να ασκεί μεγάλη επιρροή στην πολιτική σκηνή, όποιος κι αν νικήσει.

Το πυρηνικό πρόγραμμα
Τέλος, πρέπει να ληφθούν υπόψη τα χρονικά περιθώρια που απομένουν πριν από την κατασκευή μιας πυρηνικής βόμβας. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας, το Ιράν διαθέτει μεγαλύτερη ποσότητα εμπλουτισμένου ουρανίου απ’ ό,τι είχε αρχικά εκτιμηθεί. Διαθέτει αρκετή για την κατασκευή πυρηνικής βόμβας, αν και το υλικό χρειάζεται περισσότερο εμπλουτισμό. Με δεδομένα όλα αυτά, δεν είναι άξιο απορίας το γιατί ο Ομπάμα χειρίζεται με τόσες επιφυλάξεις το θέμα της Τεχεράνης. Είναι αντιμέτωπος με παράλληλα κρίσιμα εσωτερικά και οικονομικά προβλήματα, συνεπώς θα έχει συμπεράνει ότι είναι φρόνιμο να προωθήσει με αργούς ρυθμούς τις αλλαγές στην εξωτερική πολιτική. Αλλά ακόμη κι αν είναι φρόνιμο να κάνει προσεκτικά βήματα, ο Μπαράκ Ομπάμα –όπως και ο κ. Ρος– θα δεχθεί έντονες πιέσεις προκειμένου να αποκαλύψει σύντομα τι δρόμο σκοπεύει να ακολουθήσει.