Φουκουσίμα: Θα κάνει Χαρακίρι η διοίκηση της TEPCO;

Η αποτυχία δεν γίνεται αποδεκτή από την ιαπωνική κοινωνία. 

Παραδοσιακά, όταν αποτυγχάνουν, οι Ιάπωνες δεν διστάζουν να παραιτηθούν ή ακόμη σπανιότερα, να αυτοκτονήσουν.

Το ατύχημα της πυρηνικής μονάδας στη Φουκουσίμα είναι χωρίς αμφιβολία η δεύτερη μεγαλύτερη καταστροφή στην ιστορία της Ιαπωνίας μετά την Χιροσίμα. 

Στα μάτια των Ιαπώνων και του κόσμου οι ηγέτες της TEPCO (Tokyo Electric Power) είναι οι κύριοι υπεύθυνοι της καταστροφής.

Ωστόσο, ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος, ο Masataka Shimizu, έχει εξαφανιστεί από τη δημόσια ζωή από την Κυριακή 13 Μαρτίου, η ημέρα της τελευταίας ομιλίας του προς το κοινό. 

Από εκείνη την ημέρα όπου ήταν απολογητικός, το αφεντικό της TEPCO εξαφανίστηκε εντελώς από τις δημόσιες συναντήσεις, αφήνοντας στον εκπρόσωπο του την αποστολή της εκπροσωπήσεως της εταιρείας. 

Στις 18 Μαρτίου, ο Γενικός Διευθυντής της TEPCO Akio Komiri έκανε την εμφάνιση του στη διάρκεια συνέντευξης Τύπου για την ενημέρωση των δημοσιογράφων, αλλά έφυγε από το δωμάτιο με δάκρυα στα μάτια , συγκλονισμένος από το μέγεθος της καταστροφής. 

Έπρεπε να περιμένουμε μέχρι τις 22 Μάρτιου για να πάει  ένας υπάλληλος της Tepco να ζητήσει συγνώμη από τους κατοίκους και τους γείτονες της Φουκουσίμα-Daiichi.

Η  ηθική της ευθύνης

Αυτή η συμπεριφορά  έρχεται σε αντίθεση με τα ιαπωνικά έθιμα. 

Οι Ιάπωνες έχουν συνηθίσει να βλέπουν τους πολιτικούς ή οικονομικούς παράγοντες του τόπου να κάνουν μέτωπο έναντι των αντιξοοτήτων. 

"Παραδοσιακά, όταν παρατηρείται μια αποτυχία, οι υπεύθυνοι αναλαμβάνουν πλήρως τις ευθύνες τους, οι Ιάπωνες σπανίως επιδιώκουν να αποφύγουν τις ευθύνες τους ", σημειώνει ο Γουίλιαμ Καρέ , διευθυντής του Κέντρου Ερευνών της Ιαπωνίας στην EHESS. 

 «Οι παραιτήσεις είναι πολύ πιο συχνές από ό, τι στην Ευρώπη και πολλές φορές  ακολουθεί και μια δημόσια συγγνώμη. Όταν βάλλεται ένας Ιάπωνας, ως  δημόσιο πρόσωπο, παραιτείται. Όταν καταδικάζονται από τα δικαστήρια, σπάνια κάνουν έφεση».

Σε πέντε χρόνια η Ιαπωνία γνώρισε ισάριθμούς πρωθυπουργούς. 

Αντιμέτωποι με μια κρίση εμπιστοσύνης, οι Ιάπωνες πολιτικοί δεν περιμένουν το τέλος της θητείας τους για να υποβάλουν την παραίτηση τους. 

Το τελευταίο παράδειγμα; Η αποχώρηση του υπουργού Εξωτερικών Seiji Maehara, πέντε ημέρες πριν από το σεισμό, για ένα θέμα διαφθοράς.

Συχνά, οι παραιτηθέντες δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να προλάβουν την τιμωρία που τους περιμένει.

«Όταν φυλακίζονται, δεν εξοφλείται το χρέος τους προς την κοινωνία, η κοινωνία τους θεωρεί αναξιόπιστους. Η κοινωνική πίεση είναι βαρύτερη απ’ όσο είναι στη Δύση» παρατηρεί ο Γουίλιαμ Καρρέ, ο οποίος τονίζει επίσης το γεγονός ότι ο ιαπωνικός τύπος μπορεί  να είναι πολύ πιο οξύς και πιο επιθετικός από ό, τι στη Γαλλία.

Κατά τον ίδιον,  η κουλτούρα της ευθύνης είναι μια κληρονομιά του νέο-Κομφουκιανισμού, ο οποίος τοποθετεί τα ιδανικά του στην ατομική ευθύνη και στο σεβασμό της εξουσίας.

Θεσμοθετημένη τον δέκατο ένατο αιώνα, ως θεμέλιο της παιδείας, αυτή η πολεμική ηθική γενικεύτηκε για την διαμόρφωση της ιαπωνικής ψυχής και την ενίσχυση της εθνικής συνοχής. 

Στο φώς της τρέχουσας κριτικής έναντι της Tepco, έρχεται σταδιακά στην επιφάνεια μια «δεκαετία αμελειών και έλλειψης διαφάνειας». 

Το 2002, οι Ιάπωνες είχαν μάθει ότι στις δεκαετίες 1980 και 1990, η ιαπωνική εταιρεία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας  είχε πλαστογραφήσει καμιά τριανταριά  εκθέσεις επιθεώρησης που σημείωναν ρωγμές ή διάβρωση στο περίβλημα  του αντιδραστήρα. 

Το 2007, νέες πλαστογραφημένες εκθέσεις  αποκαλύφθηκαν από τον Οργανισμό Βιομηχανικής και Πυρηνικής Ασφάλειας, αυξάνοντας περαιτέρω το μέγεθος της καχυποψίας.

Το 2002 αντιμέτωπη με το σκάνδαλο, η διοίκηση της TEPCO είχε λυγίσει κάτω από το βάρος της παράδοσης και αναγκάστηκε να παραιτηθεί .

«Η ηθική της ευθύνης των Ιαπώνων έχει λιγότερες επιπτώσεις  από ό, τι στο παρελθόν. Οι παραιτήσεις είναι συχνές, αλλά οι αυτοκτονίες είναι σπανιότερες. Μπορεί να συμβεί για τοπικούς πολιτικούς, όπως ο  Yojiro Nakajima το 2001, αλλά αυτό δεν είναι συχνό».

Η  κουλτούρα του εθελοντικού θανάτου

Αν, για ένα μέρος του πληθυσμού, η αυτοθυσία είναι ένα αξιότιμο μέσο για συγχώρεση, «δύσκολα θα βρείτε έναν υπεύθυνο που θα κάνει Σεπούκο (Χαρακίρι)  μπροστά σε όλους αναλαμβάνοντας κατ’  αυτόν τον τρόπο την ευθύνη για αυτή τη πυρηνική καταστροφή» πιστεύει ο Γουίλιαμ Καρρέ .

Οι αυτοκτονίες των δημόσιων προσώπων τείνουν να σταματήσουν. Η τελευταία ήταν πριν από τεσσάρα χρόνια: ο Υπουργός Γεωργίας Toshikatsu Matsuoka, που είχε κατηγορηθεί για δωροδοκία, απαγχονίστηκε πριν από την ερευνητική σύνοδο του Κοινοβουλίου.

Ωστόσο, η αυτοκτονία είναι μια αληθινή μάστιγα στην Ιαπωνία. 

Κάθε χρόνο, για περισσότερα από δεκατρία χρόνια, ο αριθμός των αυτοκτονιών ξεπερνά τους 30.000. 

Δηλαδή, μία αυτοκτονία κάθε δεκαπέντε λεπτά.

« 26 αυτοκτονίες ανά 100.000 άτομα» παρατηρούσε η Guardian , ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα του ΟΟΣΑ, καθώς, σε σύγκριση, το ποσοστό για το  Ηνωμένο Βασίλειο είναι περίπου 9 στα 100.000, και το ποσοστό των ΗΠΑ περίπου 11».

Το 2004, σύμφωνα με τη Εθνική Αστυνομική Υπηρεσία της  Ιαπωνίας, το  ένα τέταρτο των αυτοκτονιών υπαγορεύθηκε από μια κοινωνική ταπείνωση. «Sekinin Jisatsu» (αυτοκτονία της ευθύνης), είναι το όνομα που δόθηκε από τους Ιάπωνες γι’ αυτές.

Ο συγγραφέας Μωρίς Πινγκέ εξηγούσε στο βιβλίο του «Ο  Εθελοντικός θάνατος στην Ιαπωνία» που εκδόθηκε το 1984, ότι οι Ιάπωνες ταυτίζονται με την θέση που κατέχουν στη δουλειά τους ή στη κοινωνία, ώστε όταν αισθάνονται ότι απειλείται η «κοινωνική εικόνα τους», επιδιώκουν να αναλάβουν «εμφατικά τις ευθύνες τους», ακόμη να πάρουν το δρόμο της αυτοκτονίας...

Στο δοκίμιό του «Η ψυχολογική κουλτούρα των Ιαπώνων» του 1973, ο καθηγητής ανθρωπολογίας στο Berkeley, George De Vos , σημείωνε πολλές περιπτώσεις αυτοκτονιών από «ανωτέρα στελέχη τα οποία, αν και εντελώς ανίδεα για τις πράξεις των υφισταμένων τους, αναλάμβαναν την ευθύνη, προχωρώντας σε τελετουργική αυτοκτονία."

Σε ένα βιβλίο του 1986, «Αυτοκτονία και οικονομική επιτυχία στη σύγχρονη Ιαπωνία», ο κοινωνιολόγος Mamoru Iga επιβεβαίωσε αυτό το γνώρισμα της ιαπωνικής ψυχής, λέγοντας ότι όταν «αισθάνονται να ασφυκτιούν από τη δυσκολία, οι Ιάπωνες όχι μόνο υιοθετούν μια μορφή αποδοχής προς το θάνατο, αλλά είναι επίσης πιθανό να αισθανθούν την ανάγκη να αυτοκτονήσουν», σαν να είναι αυτή η πράξη ένας τρόπος να ξεφύγουν από την ατιμία  των πολεμιστών ( bushi).

Η πράξη αυτοκτονίας βασίζεται  παραδοσιακά στο «Σεπούκο» «seppuku» (κατά λέξη «κόψιμο της κοιλιάς», πιο γνωστό στη Γαλλία με την ονομασία «χαρακίρι», δηλαδή το ξεκοίλιασμα χρησιμοποιώντας ένα μικρό ξίφος.  

Σύμφωνα με τον Γουίλιαμ Καρρέ, η πρακτική αυτή παραμένει «μία  από τις πιο εμβληματικές του ιαπωνικού πολιτισμού».

Σήμερα, εκτός από τους νοσταλγούς του πολέμου του Ειρηνικού, η αυτοκτονία με ξεκοίλιασμα δεν ασκείται πλέον. 

Το τελευταίο διάσιμο Σεπούκο  ήταν του συγγραφέα Yukio Mishima μετά από το αποτυχημένο πραξικόπημα του το 1970, επηρεάζοντας για πολύ την κοινή γνώμη από τη ποιητική και αναχρονιστική φύση του.

Slate.fr                                 25.03.2011