O Obama πρόεδρος των ΗΠΑ

Παναγιώτης Ήφαιστος
Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων-Στρατηγικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Συγγραφέας δύο βιβλίων για την αμερικανική εξωτερική πολιτική www.ifestosedu.gr
Η εκλογή του Ομπάμα, για πολλούς συμβολίζει, σε συναισθηματικό τουλάχιστον επίπεδο, την εκδίκηση των απανταχού αδικημένων: Λόγω μιας συρροής συμπτώσεων και τον χαρισματικό χαρακτήρα του Ομπάμα, θα καθίσει στον θρόνο της ισχυρότερης σήμερα δύναμης άτομο το οποίο, εκ καταγωγής και διαδρομής τους φορτίζει συναισθηματικά. Οι τελευταίοι, όμως, απαιτείται να κατανοήσουν ότι με Ομπάμα ή χωρίς Ομπάμα κάτω από αυτό το θρόνο υπάρχει ένα μακρόβιο σύστημα εκτελεστών ηγεμονικών αξιώσεων. Το ίδιο συμβαίνει, πρέπει να σημειωθεί, με όλα τα ισχυρά κράτη όλων των εποχών: Είναι ηγεμονικά. Αναμενόμενα, πολλοί από αυτούς τους «εκτελεστές» θα ακονίζουν τα μαχαίρια τους και θα τρίζουν τα δόντια τους.
Παραμένει το γεγονός ότι στα μάτια πολλών ανά την υφήλιο ο Ομπάμα είναι είδος συγγενή με τα εκατοντάδες εκατομμύρια των απανταχού αδικημένων. Είναι οι αφρικανοί και ασιάτες στον λεγόμενο «τρίτο κόσμο», οι πτωχοί, οι «αλλόθρησκοι» που...οι νεοφιλεύθεροι της δεκαετίας του 1990 θέλησαν να εκφιλελευθεροποιήσουν και τα δισεκατομμύρια όλου του πλανήτη άλλων πολιτισμικών παραδόσεων που εκφοβίστηκαν από την παραφιλολογία περί «της μιας, της καλύτερης, της πιο ισχυρής και της ανυπέρβλητης μοναδικής υπερδύναμης». Επί αιώνες, όλοι αυτοί ήταν, συνεχίζουν να είναι και θα συνεχίσουν να είναι θύματα άνισης ανάπτυξης, οικονομικής εκμετάλλευσης και αποικιακού χαρακτήρα σχέσεων κάθε είδους. Ο δράστης της εκμετάλλευσης δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ αλλά και όλοι οι πρώην αποικιοκράτες του σημερινού βιομηχανοποιημένου Βορρά. Ακόμη και στην περίπτωση που ο Ομπάμα πολύ σύντομα θα αποδεχθεί μια νέα ακόμη εξεζητημένη μεταμφίεση ηγεμονικών αξιώσεων, στιγμιαία τουλάχιστον, για τους λαούς αυτούς αποτελεί ανατροπή. Τους μήνες και χρόνια που έρχονται, όμως, θα αποδειχθεί πως η κατάσταση του κόσμου είναι πιο σύνθετη απ’ ότι πολλοί εκτιμούν σήμερα. Η εκλογή του Ομπάμα έγινε όταν πλέον σταδιακά και αθόρυβα έλαβε χώρα μια μεγάλη ανθρωπολογική αλλαγή στο εσωτερικό των Ηνωμένων Πολιτειών που επέτρεψε, ακριβώς, την εκλογή ενός αφροαμερικανού: Οι «Λευκοί, αγγλοσάξονες και προτεστάντες» κατά την διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα αποτελούσαν την συντριπτικά κυρίαρχη πολιτική ελίτ που ήλεγχε τις ΗΠΑ πολιτικά, οικονομικά και εξουσιαστικά. Ήδη αρκετά χρόνια πριν εκλεγεί ο Ομπάμα έχασαν την πολιτική και οικονομική πρωτοκαθεδρία. Οι αγγλοσάξονες –συχνά φορείς του αγγλοσαξονικού δόγματος, μιας δηλαδή ιδεολογίας που αγγίζει τα όρια του ρατσισμού– «συγκρατούσαν» το κοινωνικοπολιτικό σύστημα των ΗΠΑ, προσδιόριζαν, τους στρατηγικούς προσανατολισμούς και καθοδηγούσαν το εσωτερικό πολιτικό σύστημα. Εδώ και μερικές δεκαετίες, όμως, λατινοαμερικανοί, αφροαμερικανοί, κινέζοι και πλήθος άλλων εθνών και εθνοτήτων αυτοχθόνων και μεταναστών πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς εισήλθαν σε μια ανοδική πορεία στον στίβο της οικονομίας, των τεχνών, του στρατού και των πολιτικών ελίτ. Η πολιτική συγκράτηση του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ με τρόπο που θα επιτρέπει συνοχή και αποτελεσματικές αποφάσεις δεν είναι αυτονόητη.
Ο ρατσισμός, εξάλλου, είναι πολύ πρόσφατος –η γυναίκα του νέου προέδρου είναι τρισέγγονο σκλάβων– και οι λατινοαμερικανοί μετανάστες δεν ξέχασαν ότι οι μισές σημερινές Ηνωμένες Πολιτείες ανήκαν στους προγόνους τους πριν ενάμιση περίπου αιώνα. Ο ιδιόμορφος αμερικανικός ρατσισμός, επιπλέον, είναι πολυσχιδής και πολυεπίπεδος: Λευκών κατά μαύρων, μαύρων κατά λευκών, λευκών κατά μεξικανών, μαύρων κατά μαύρων και όλων των εχόντων κατά των πολλών δεκάδων εκατομμυρίων αμερικανών που δυστυχούν στα γκέτο των πόλεων. Η αμερικανική κοινωνία είναι ολοκληρωμένη καταναλωτικά, όχι ανθρωπολογικά. Ο Ομπάμα καλείται να συγκρατήσει αυτό το ανθρωπολογικό περιβάλλον και να διασφαλίσει συνοχή και αποτελεσματικές αποφάσεις. Αυτός ο άθλος θα πρέπει να επιτελεστεί σ’ ένα στρατηγικό περιβάλλον σε πλήρη εξέλιξη όπου ο ο νέος πρόεδρος θα πρέπει να διαχειριστεί τα προβλήματα ακροβατώντας και σχοινοβατώντας. Για παράδειγμα, άρχισαν να φαίνονται τα αρνητικά αποτελέσματα της μεταψυχροπολεμικής υπερεξάπλωσης του Κλίντον και των υιού και πατέρα Μπους. Την στιγμή μάλιστα που η έξοδος από το Ιράκ και το Αφγανιστάν δεν μπορεί παρά να είναι καταστροφική, πολλές νέες χώρες εν δυνάμει υπερδυνάμεις ήδη αμφισβητούν την επίπλαστη αμερικανική πρωτοκαθεδρία της μεταψυχροπολεμικής περιόδου. Μπροστά στέκεται ολόρθο το μέγα πρόβλημα, επιπλέον, της διεθνούς οικονομικής κρίσης για την οποία οι ΗΠΑ φέρουν μεγάλη ευθύνη. Και σαν να μην έφταναν όλες αυτές οι φοβερές προκλήσεις, στο επερχόμενο νέο περιβάλλον πολλών μεγάλων δυνάμεων οι ΗΠΑ θα αισθάνονται πολύ άβολα και αμήχανα. Σ’ αντίθεση με άλλες δυνάμεις με μεγάλη διπλωματική παράδοση και πείρα πολυπολικών συστημάτων, για τους αμερικανούς διπλωμάτες είναι ένα πεδίο σχεδόν παντελώς άγνωστο. Η στρατιωτική υπεροχή, η προπέτεια της «μόνης υπερδύναμης» και η απεχθής έπαρση των αμερικανών αξιωματούχων όλων των βαθμίδων τις δύο τελευταίας δεκαετίες, δεν θα έχουν πλέον καμιά πέραση. Κάθε αμερικανικό διπλωματικό λάθος νομοτελειακά θα γίνεται αιτία αντιαμερικανικών συσπειρώσεων.
Η προαναφερθείσα ανθρωπολογική μεταλλαγή της αμερικανικής κοινωνίας και η απορρέουσα προϊούσα ετερογένεια πολλών πλέον εθνών που συνυπάρχουν «εταιρικά», συνοδεύεται και από μερικά άλλα φαινόμενα που αλλοιώνουν θεμελιακά το αμερικανικό οικοδόμημα και τις εξωτερικές προεκτάσεις του. Κυρίως, οι «λευκοί-αγγλοσάξονες-προτεστάντες» χάνουν την οικονομική τους δύναμη που διασπείρεται τόσο σε πρώην μετανάστες αμερικανούς πολίτες όσο και σε τρίτα κράτη όπου οι πολιτικά αυτονομημένες αμερικανικές πολυεθνικές –και αυτή η αυτονόμηση με αμερικανικά δεδομένα είναι μια πολιτικοοικονομική επανάσταση– κάνουν ξένες επενδύσεις σε κράτη που αναπτύσσονται, μεγεθύνονται και αμφισβητούν ήδη την αμερικανική πρωτοκαθεδρία. Συναφές είναι επίσης και το γεγονός ότι διεθνικοί δρώντες όπως ο μεγαλομανής και κερδοσκόπος Σόρος ωφελούνται και επηρεάζουν την πολιτική των ΗΠΑ χωρίς οι ίδιοι να υπόκεινται αμερικανικούς κοινωνικούς ελέγχους. Η ανθρωπολογική σταθερότητα που στηριζόταν όχι σε μια μεγάλη εθνική ιδέα αλλά στον καταναλωτισμό και στις καταχρηστικές στρατηγικές στάσεις που τον στήριζαν δεν είναι πλέον αυτονόητα εύκολη. Η εκλογή του Ομπάμα έρχεται σε μια στιγμή που οι ΗΠΑ εισέρχονται σε μια ανθρωπολογική, πολιτική, οικονομική, διεθνοπολιτική και στρατηγική δίνη.
Το γεγονός ότι ο νέος πρόεδρος είναι έγχρωμος ενέχει ελάχιστη ή καθόλου σημασία και θα φανεί σύντομα. Τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά ο νέος πρόεδρος όποιος και να ήταν είναι υποχρεωμένος να βαδίσει μέσα από πολλά ναρκοπέδια.