Αποτυπώσεις από την Ιστορία των Ιονίων νήσων

της Ελίνας Γαληνού
Το τέλος του 18ου αιώνα είναι μια περίοδος μεγάλων αλλαγών για τα Ιόνια νησιά, τα οποία βρίσκονταν ως το 1797 υπό βενετική κυριαρχία. Τους Βενετούς τους διαδέχονται οι Γάλλοι, για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, ενώ στη συνέχειά του θα ακολουθήσει η περίοδος της Επτανήσου Πολιτείας υπό ρωσσοτουρκική «προστασία».
Μετά το πέρας αυτής της περιόδου, η γαλλική κυριαρχία θα επανέλθει και θα παραμείνει ως το 1815, όπου ξεκινάει η φάση της Βρετανικής Προστασίας των Ηνωμένων Κρατών των Ιονίων Νήσων, η οποία θα τερματιστεί κατά την Ενωση των Ιονίων με την Ελλάδα, το 1864, αμέσως μετά την ενθρόνιση του Γεωργίου Α΄.
Η ιστορική και λογοτεχνική περιγραφή μιας τέτοιας περιόδου μέσα στο περιβάλλον που βιώθηκε, όσο λεπτομερής ή παραστατική και αν είναι, δεν μπορεί να υποκαταστήσει την εντύπωση που θα έδιναν κάποιες εικόνες της που έχουν φιλοτεχνηθεί την συγκεκριμένη αυτή εποχή. Συχνά διαβάζουμε ιστορικά κείμενα, αλλά όσο και αν διεγείρουν την φαντασία μας, δεν μπορούν να καλύψουν το οπτικό κενό, οπότε η εικόνα μας για κείνο το χτές, παραμένει συχνά ελλιπής. Είναι όμως αρκετά δύσκολη η αναζήτηση και συγκέντρωση παραστατικών στοιχείων για εποχές τόσο περασμένες, όπου δεν υπήρχε η πολυτέλεια της φωτογραφίας και των άλλων πιο σύγχρονων τεχνολογιών που αποτυπώνουν τοπία και πρόσωπα. Ωστόσο, η παλαιότητα της ζωγραφικής τέχνης, έχει συμβάλει σημαντικά στο να συμπληρώνεται κάπως αυτό το κενό…
Αυτοί οι προβληματισμοί συζητήθηκαν στην πρόσφατη έκθεση που διοργάνωσε το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, με θέμα τα Ιόνια νησιά του 18ου και 19ου αιώνα. Η παρουσίαση αυτού του θέματος, έδωσε στο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει μια από τις πλούσιες Συλλογές του μουσείου, σχετικά με την ιστορία και τον πολιτισμό της Αθήνας και άλλων περιοχών του ελλαδικού χώρου άλλων εποχών. Πολλά τοπία, κτίσματα και οικιστικά σύνολα, ανθρώπινες φιγούρες σε διάφορα στιγμιότυπα της τότε καθημερινής ζωής, συνιστούν μια συγκεντρωμένη εικόνα από τα Ιόνια νησιά εκείνης της μεταβατικής εποχής, μερικές δηλαδή δεκαετίες πριν την οριστική τους ενσωμάτωση με την Ελλάδα. Ο όρμος Αητού της Ιθάκης, η άποψη της πόλης της Ζακύνθου από μια παραλία, η άποψη της Σπιανάδας με το Παλαιό Φρούριο, η παρουσία ανδρών και γυναικών με χαρακτηριστικές ενδυμασίες αστών ή χωρικών, η νύχτα, το ξημέρωμα, τα καίκια και τα καράβια, παρέχουν στοιχεία που αναδεικνύουν τον τρόπο ανάπτυξης του πολιτισμού στην Επτάνησο. Πόσα όμως απ΄αυτά διατηρήθηκαν ή χάθηκαν μέσα από τις αλλεπάλληλες εναλλαγές κυριάρχων, βαρβαροτήτων ή φυσικών καταστροφών; Μια σχετικά ακριβής αποτύπωση του χτές, παρέχει ένα συγκριτικό στοιχείο στον σημερινό ερευνητή ή φιλίστορα που μπορεί να ανατρέξει σε ιστορικές πηγές και να προβεί στην σχετική αξιολόγηση.
Πέρα λοιπόν από το ρομαντικό ταξίδι στο παρελθόν της Επτανήσου, η συλλογή που προβάλλεται για όλη την φετινή σαιζόν, παραπέμπει και σε μια ακόμα μεγαλύτερη σημασία που έχει η δημοσιοποίηση των θησαυρών ενός μουσείου. Εργα σαν αυτά, που συνδυάζουν το τερπνό μετά του ωφελίμου, προσφέρουν αισθητική απόλαυση αλλά είναι παράλληλα και ιστορικά τεκμήρια. Φιλοτεχνήθηκαν από επαγγελματίες ή ερασιτέχνες ζωγράφους, άλλοι διάσημοι όπως ο Edward Lear, o Joseph Cartwright, o Theodore de Moncel , o Giovanni Schranz, ή άλλοι λιγότερο γνωστοί, που όμως συναντώνται όλοι σ΄ ένα κοινό σημείο. Προφανώς είχαν γοητευτεί από το φυσικό και δομημένο περιβάλλον των νησιών και το φώς του Ιονίου, ήθελαν όμως και να το διερευνήσουν σαν κάτι διαφορετικό, σχεδόν εξωτικό. Στις αποτυπώσεις τους, είναι διάχυτο το ρομαντικό πνεύμα της εποχής τους, καθώς η μελαγχολική ματιά εμφανίζεται στα περισσότερα, ενώ κάποιες μυθολογικές αναφορές αποτελούν σαφή παραπομπή στην ιδέα του χαμένου παραδείσου. Συνομιλώντας με τα 64 έργα, από τα οποία 43 είναι πρωτότυπα και 21 χαρακτικά, και τις 57 υδατογραφίες ενός αγνώστου καλλιτέχνη που εμπεριέχονται σε αδημοσίευτο λεύκωμα, γνωρίζει κανείς πόσες πληροφορίες μπορούν να αντληθούν από μια τέτοια Συλλογή και άλλες ανάλογες που διαθέτει το Μουσείο. Και συνειδητοποιεί πώς η δημοσιοποίηση των θησαυρών ενός Μουσείου, μπορεί να ανοίξει πολιτισμικούς διαλόγους πολλές φορές καθοριστικούς για την εξέλιξη μιας έρευνας.