"Αν πιστεύετε ότι είστε πολίτης του κόσμου, είστε πολίτης του πουθενά."

 In 2016, Theresa May declared: ‘If you believe you are a citizen of the world, you are a citizen of nowhere.’ Photograph: Jonathan Brady/PA

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε σχέση με τις εξελίξεις στη Δύση που πυροδοτούν την άνοδο του εθνολαϊκισμού έχει η προσέγγιση του David Goodhart  στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τον τίτλο: "The Road to Somewhere: the populist revolt and the future of politics".
Ο Goodhart εντοπίζει δυο νέες κατηγορίες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις τους Anywhere και Somewhere. Ελληνικά θα μπορούσαμε να αποδώσουμε τους πρώτους ως τους "παντού" ή "οπουδήποτε" και τους δεύτερους ως τους "Κάπου" με το γεωγραφικό και πολιτισμικό προσδιορισμό.
Οι "Somewhere’s” (Κάπου) προσδιορίζουν την ταυτότητα με σημείο αναφοράς τον τόπο και την κοινότητα στην οποία έζησαν και ζούνε. Πολλές φορές δεν έχουν απομακρυνθεί από τον τόπο που μεγάλωσαν για περισσότερο από το χρόνο που απαιτούν οι διακοπές ή κάποιες σύντομες  σπουδές. Συχνά είναι λιγότερο μορφωμένοι, ζούνε στην ύπαιθρο σε κοινωνίες πιο κλειστές και συντηρητικές.

Συχνά κάνουν ή έκαναν εργασίες σε τομείς παραγωγικούς που έχουν μεταφερθεί σε αναπτυσσόμενες χώρες και δέχονται ανταγωνισμό από την ελεύθερη ή εύκολη κυκλοφορία εργατικού δυναμικού από φτωχότερες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ή χώρες εκτός Ευρώπης.
Η μαζική είσοδος μεταναστών τους κάνει να νιώθουν άβολα στην ίδια τους τη χώρα. Πολιτικά κινούνται πιο κοντά στην άκρα αριστερά που υπόσχεται διάφορες εκδοχές της Γης της Επαγγελίας μέσω της κατάλυσης των τάξεων και την άκρα δεξιά που υπόσχεται επίσης τη Γη της Επαγγελίας μέσω του προστατευτισμού και της εκδίωξης των ξένων.
Οι "Anywhere’s" (Οπουδήποτε) έχουν συχνότερα κοσμοπολίτικα, αστικά βιώματα, καλύτερες σπουδές με πανεπιστημιακή μόρφωση, εμπειρίες σπουδών ή εργασίας σε κάποια ξένη χώρα. Κοινωνικά και πολιτικά είναι περισσότερο φιλελεύθεροι.
Η παρουσία φθηνού εργατικού δυναμικού τους συμφέρει γιατί μπορούν και απολαμβάνουν φθηνότερες υπηρεσίες ή εργατικό δυναμικό. Η ισοπέδωση των συνόρων που έχει επιφέρει η τεχνολογία τους συμφέρει επίσης γιατί δυνητικά έχουν μεγαλύτερη αγορά να απευθυνθούν για να πουλήσουν τις υψηλής εξειδίκευσης υπηρεσίες και προϊόντα τους.
Η οπτική γωνία από την οποία βλέπουν τον κόσμο και αυτοπροσδιορίζονται  οι "Κάπου" είναι εκείνη της τοπικής κοινωνίας στην οποία ανήκουν και παραμένει παρόμοια με εκείνη πριν 50 ή 150 χρόνια.
Η οπτική γωνία των "Παντού" είναι αυτή του παγκόσμιου πολίτη. Και πριν από 50 ή 150 χρόνια υπήρχαν άνθρωποι που είχαν επίγνωση της παγκόσμιας κατάστασης και ταυτοποιούνταν μέσω αυτής. Πριν 50 χρόνια θυμάμαι μπορούσε κάποιος να διαβάσει μια αμερικάνικη εφημερίδα με μια εβδομάδα καθυστέρηση. Σε ξένα βιβλία ελάχιστοι είχαν πρόσβαση.  Σήμερα βιβλία, τύπος, επιστημονικά συγγράμματα, διαλέξεις κυκλοφορούν σε πραγματικό χρόνο σε όλον τον πλανήτη και είναι εφικτό να φτάσουν και εκτός αυτού...
Πριν 50-100 χρόνια αυτοί που είχαν πρόσβαση στη συνολική κατάσταση αυτών που συμβαίνουν στον πλανήτη, μέσω δαπανηρών δικτύων, ήταν μερικές εκατοντάδες υψηλόβαθμα στελέχη της πολιτικής και της οικονομίας  σε κάθε χώρα. Σήμερα είναι αρκετά εκατομμύρια σε κάθε χώρα...
Στο βιβλίο ο Goodhart υπολογίζει στο ΗΒ πως οι Somewheres και οι Anywheres αντιπροσωπεύουν περίπου  από  20% έως 25% του πληθυσμού η κάθε πλευρά. Το υπόλοιπο 50-60% το κατατάσσει στους "Inbetweeners" έχοντας υπόψη μια δημοφιλή τηλεοπτική σειρά που είχε προβληθεί πριν μερικά χρόνια με τον ίδιο τίτλο. Είναι η κατηγορία που απολαμβάνει την εκρηκτική ευημερία των τελευταίων δεκαετιών χωρίς να πολυσκοτίζεται γιατί και πώς...  Απολαμβάνουν τα θετικά της παγκοσμιοποίησης και δεν τους έχουν αγγίξει τα αρνητικά.
Οι ραγδαίες εξελίξεις προκαλούν αίσθημα ανασφάλειας σε ολοένα μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Πολλά παιδιά μεταναστών που πλήττονται οικονομικά και διανοητικά, αδυνατούν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις και βρίσκουν καταφύγιο στο ισλάμ των παππούδων τους. Πολλά παιδιά της τοπικής λευκής τάξης βρίσκουν καταφύγιο σε θεωρίες συνωμοσίας και κόμματα που υπόσχονται επιστροφή στην πνευματική και πολιτική ηρεμία περασμένων δεκαετιών. Οι άνθρωποι αρέσκονται να διογκώνουν τις θετικές αναμνήσεις από το παρελθόν και να συρρικνώνουν τις αρνητικές.
Οι Somewheres νοσταλγούν το παρελθόν γιατί τους τρομάζει το μέλλον και οι Anywheres νοσταλγούν το μέλλον γιατί νιώθουν πως τους προσφέρει πλεονεκτήματα.
Ήταν θέμα χρόνου ο νέος αυτός διαχωρισμός να αποκτήσει πολιτική υπόσταση. Σύμφωνα με μια έρευνα το 81% αυτών που ψήφισαν Τραμπ στις τελευταίες εκλογές πιστεύει πως η ζωή πριν πενήντα χρόνια ήταν καλύτερη από σήμερα.
Χαρακτηριστική ήταν μια δήλωση της Τερέζα Μέι πέρυσι: "Αν πιστεύετε ότι είστε πολίτης του κόσμου, είστε πολίτης του πουθενά."
Κατά ανάλογο τρόπο ο Τόνυ Μπλερ είχε πει σε μια ομιλία του το 2007 πως: "Η σύγχρονη πολιτική έχει να κάνει λιγότερο με τον παραδοσιακό διαχωρισμό μεταξύ αριστεράς και δεξιάς, σήμερα ισχύει αυτό που εγώ αποκαλώ σύγχρονο διαχωρισμό μεταξύ του ανοιχτού και του κλειστού...".
Είναι προφανές πως οι πόλοι της πολιτικής και κοινωνικής αντιπαράθεσης μεταβάλλονται κάτω από τις καταλυτικές αλλαγές που φέρνει η τεχνολογική επανάσταση στις επικοινωνίες και στις μεταφορές.
Η τεχνολογική επανάσταση ετοιμάζει και άλλες εκπλήξεις όπως είναι οι αυτοματισμοί στην παραγωγή, η ρομποτική. Ο Τραμπ και η Λεπέν θεωρούν πως αν κλείσουν τα σύνορα στις κινέζικες εξαγωγές τα μπλε κολάρα θα  βρουν απασχόληση. Τα τελευταία χρόνια όμως είναι τα ρομπότ που καταργούν πιο πολλές θέσεις εργασίας παρά οι Κινέζοι...
Καθώς είναι απίθανο να σταματήσει η τεχνολογική εξέλιξη πριν προκύψει κάποια τεράστια καταστροφή που θα αποστρέψει αυτούς που θα επιβιώσουν από οποιαδήποτε μορφής τεχνολογία, όπως συμβαίνει σήμερα με το ισλάμ στις εποχές που επικρατεί, καλό είναι να προσαρμοζόμαστε στις εξελίξεις ως άτομα αναπτύσσοντας συνεχώς νέες επαγγελματικές και αντιληπτικές δεξιότητες και ως χώρες ή ενώσεις χωρών θεσμοθετώντας  νέους κανόνες συμβίωσης, ανταγωνισμού και ελέγχου της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας.

Αν δεν υπάρξουν συνενώσεις δημοκρατικών κοινωνιών όπως η Ε.Ε. οι ανώνυμες εταιρείες με πολυεθνική υπόσταση θα είναι τόσο ισχυρές που τα περισσότερα έθνη κράτη θα ενδίδουν στις αξιώσεις τους.

Ήδη, Apple, Google και Microsoft έχουν κεφαλαιοποίηση περί τα 500 δισ. δολάρια, όσο το ΑΕΠ δυο-τριών χωρών σαν την Ελλάδα. Η Ελλάδα είναι 46η στην παγκόσμια κατάταξη σε σχέση με το ΑΕΠ. Υπάρχουν άλλες 150 χώρες με χαμηλότερο ΑΕΠ από την Ελλάδα.

Επειδή η τεχνολογική εξέλιξη είναι απίθανο να ανακοπεί, αν δεν ενδυναμωθεί η διεθνής κοινωνία των πολιτικών μέσα από την ισχυροποίηση περιφερειακών οικονομικών και πολιτικών ζωνών το μέλλον είναι πιθανό να μοιάζει περισσότερο με ένα μεταμοντέρνο φεουδαρχικό σύστημα όπου οι εργαζόμενοι θα ανήκουν στην εταιρεία που εργάζονται και όχι στην κοινότητα που επέλεξαν ή την εθνότητα που έτυχε να γεννηθούν.

Η νίκη Μακρόν λοιπόν αποτελεί ανάσχεση στη διάλυση και το χάος που θα προκαλέσει μια επιστροφή στον προστατευτισμό και τα κλειστά σύνορα.

Οι δυνάμεις όμως που συνεχίζουν να αναπτύσσονται στην κοινωνία και έφεραν τον Τραμπ στην εξουσία και τη Λεπέν στην αξιωματική  αντιπολίτευση έχουν ρίζες και αιτίες και θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται.

Επιπλέον, για πρώτη φορά τις τελευταίες πολλές δεκαετίες η ισχυρότερη πολιτική και οικονομική δύναμη του πλανήτη οι ΗΠΑ δεν είναι σαφώς στην πλευρά που υποστηρίζει την ανοιχτή κοινωνία και τα ανοιχτά σύνορα, όπως ( κατά τον Περικλή στο Επιτάφιο)κάνουν οι κοινωνίες που δεν φοβούνται και δεν έχουν να ζηλέψουν  τίποτα από τα πολιτικά συστήματα των άλλων.

Το 1848 κυκλοφόρησε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο των Μάρξ και Ένγκελς  το οποίο ξεκινούσε με τη φράση "Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη".

Σήμερα το φάντασμα που πλανιέται πάνω από την Ευρώπη δεν μοιάζει να είναι του κομμουνισμού μοιάζει όμως να είναι κάποιου ολοκληρωτισμού… 

Κ. Στούπας - Capital