Ειρήνη, Αρμονία και Πετρέλαιο

Νότιο Κουρδιστάν

Οι μελετητές της Βίβλου λένε ότι ο Κήπος της Εδέμ βρισκόταν στο νότιο Ιράκ, ίσως στο σημείο που συναντιέται ο Τίγρης με τον Ευφράτη. Όμως, όταν οι Ιρακινοί φαντάζονται τον επίγειο παράδεισο, κοιτούν βόρεια προς το Κουρδιστάν και είναι εύκολο να δούμε το γιατί. Στη διάρκεια της εαρινής γιορτής του Νεβρόζ, οι εκδρομείς συνέρευσαν στα λιβάδια και στις κοιλάδες της ημιαυτόνομης περιοχής με τα ποτάμια που ρέουν από τις χιονισμένες κορυφές.

Το φυσικό περιβάλλον δεν είναι όμως το μοναδικό προτέρημα του ιρακινού Κουρδιστάν. Η σχετική τάξη, ασφάλεια και πλούτος που απολαμβάνουν οι 5 εκατ. κάτοικοι των τριών κουρδικών επαρχιών του Ιράκ αποτελούν αντικείμενο φθόνου για τα υπόλοιπα 25 εκατ. που ζουν στην υπόλοιπη χώρα, αλλά και για άλλους. Από το 2011, 130.000 Σύριοι πρόσφυγες, κυρίως Κούρδοι, έχουν εγκατασταθεί εκεί και ο ΟΗΕ θεωρεί ότι ο αριθμός θα μπορούσε να φτάσει τους 350.000 ως τα τέλη του φετινού έτους. Επίσης, από τα ανατολικά έρχονται Ιρανοί Κούρδοι που αναζητούν δουλειά στις κατασκευές που πραγματοποιούνται σε μια περιοχή στο μέγεθος της Ελβετίας. Από τον βορρά έρχονται με αεροπλάνο αρκετοί Τούρκοι επιχειρηματίες που αναζητούν το κέρδος σε μια γη τόσο πλούσια σε πετρέλαιο, που η οσμή του είναι διάχυτη παντού. Το Ιράκ είναι τώρα η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά για τις εξαγωγές της Τουρκίας, μετά την Γερμανία και το 70% του εμπορίου αυτού αφορά το κουρδικό τμήμα: 4.000 φορτηγά περνούν τα σύνορα καθημερινά.

Δεν ήταν πάντα έτσι. Κοιτώντας ένα σκονισμένο τοπίο στον συνοικισμό Ντομίζ, ο οποίος φιλοξενεί πάνω από 50.000 εκτοπισμένους Σύριους έξω από την πόλη Ντοχούκ, ένας Ιρακινός Κούρδος λέει: «Είκοσι χρόνια πριν, αυτοί ήμασταν εμείς». Αναφέρεται στον απόηχο της εκστρατείας Ανφάλ στα τέλη του 1980 από τον τότε ηγέτη, Σαντάμ Χουσείν, η οποία είχε σκοπό να καταπνίξει την κουρδική εξέγερση. Το αποτέλεσμα ήταν 100.000 νεκροί, 4.000 κατεστραμμένα χωριά και 1 εκατ. πρόσφυγες.

Η επιβολή προστασίας από τον ΟΗΕ επέτρεψε στους Κούρδους μαχητές, τους πεσμέργκα, να ανακτήσουν τον έλεγχο το 1991, αλλά η αποκλεισμένη αυτόνομη περιοχή παρέμενε περικυκλωμένη από ύποπτες δυνάμεις. Το Ιράν, η Συρία και η Τουρκία φοβούνταν ότι ο κουρδικός εθνικισμός θα μόλυνε τις δικές τους μειονότητες. Υπήρχαν όμως προβλήματα και στο εσωτερικό. Η πολιτική ενέτεινε την γλωσσική διαίρεση ανάμεσα στο ανατολικό και το δυτικό Κουρδιστάν, προκαλώντας έναν εμφύλιο πόλεμο από το 1994 ως το 1997.

Οι εντάσεις από εκείνη την περίοδο παραμένουν, μαζί με παράπονα για την πλεονεξία και το νεποτισμό των δύο παρατάξεων που κυριάρχησαν στην Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση ( KRG). Οι Ιρακινοί Κούρδοι επιθυμούν επίσης να αποκτήσουν ανεξαρτησία και επισήμως. Στα μάτια τους, αυτό θα σήμαινε η απόκτηση εξουσίας στις περιοχές εκείνες που βρίσκονται εκτός των τριών επαρχιών και που αναγνωρίζονται ως κουρδικές, ιδίως στην πολυεθνική αλλά ιστορική πόλη του Κιρκούκ.

Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι Κούρδοι παραδέχονται ότι η υπομονή τους έχει αποδώσει καρπούς μέχρι τώρα. Οι Αμερικανοί προστάτες του Ιράκ κράτησαν τις άλλες ξένες δυνάμεις μακριά. Η KRG λαμβάνει το 17% του ιρακινού προϋπολογισμού πλέον, ένα μεγάλο ποσό, χάριν στις αυξανόμενες εξαγωγές πετρελαίου του Ιράκ (αν και το μερίδιο των Κούρδων μειώνεται κατά 30% μετά τα τέλη που χρεώνει η κυβέρνηση).

Μετά την αμερικανική επίθεση του 2003, οι Κούρδοι ανακατασκεύασαν τα χωριά τους, αύξησαν στο δεκαπλάσιο το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, διατήρησαν το νόμο και την τάξη και μετέτρεψαν τους πεσμέργκα σε έναν ισχυρό στρατό. Οι καθημερινές διακοπές ρεύματος μπορεί να ταλαιπωρούν τη Βαγδάτη, αλλά η KRG εξάγει παραπανίσια ενέργεια στις γειτονικές ιρακινές πόλεις. Αν και διαιρεμένοι στο σπίτι τους, οι Κούρδοι ενώθηκαν για να διαπραγματευτούν με την κεντρική κυβέρνηση, εξασφαλίζοντας καλούς όρους στο Σύνταγμα του 2005 και επιρροή στην πρωτεύουσα.

Τα πετρελαϊκά σύνορα

Οι Κούρδοι αξιωματούχοι δεν μιλούν για ανεξαρτησία ακόμα, αλλά αρκετοί παράγοντες δείχνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Ένας από αυτούς είναι η απελπιστική κατάσταση στο υπόλοιπο Ιράκ. Ταλαιπωρημένοι από τις βόμβες της Αλ Κάιντα και ανήσυχοι από την πιθανή πτώση της συριακής σιιτικής κυβέρνησης, πολλοί Ιρακινοί σιίτες ψιθυρίζουν ότι πρέπει να αφήσουν τους Κούρδους να φύγουν και να επικεντρωθούν στον έλεγχο του υπολοίπου Ιράκ.

Εντωμεταξύ, ο Νούρι αλ-Μαλίκι, ο πρωθυπουργός του Ιράκ με τις δικτατορικές τάσεις, έχει γίνει πιο επιθετικός απέναντι στους Κούρδους. Τον Δεκέμβριο, απέστειλε στρατεύματα στο Κιρκούκ, αναγκάζοντας την KRG να κινητοποιήσει τους πεσμέργκα. Τον Μάρτιο, παρά τις κουρδικές αντιρρήσεις, η κεντρική κυβέρνηση πέρασε έναν προϋπολογισμό 118 δισεκατομμυρίων δολαρίων που αφιέρωνε μόλις 650 εκατ. δολάρια για τα χρέη της KRG προς τις ξένες πετρελαϊκές, τα οποία οι Κούρδοι τοποθετούν στα 3,5 δις. δολάρια. Οι θυμωμένοι Κούρδοι απέσυραν τους υπουργούς και τους βουλευτές τους και τώρα δεν εκπροσωπούνται επισήμως στη Βαγδάτη. Ο Τζαλάλ Ταλαμπανί, Κούρδος πρόεδρος του Ιράκ, απουσιάζει λόγω ασθενείας, ενώ θα μπορούσε να απαλύνει τα πράγματα.

Όποιες και αν είναι οι τωρινές επιθυμίες των πολιτικών, οι πετρελαϊκές ανακαλύψεις μπορούν να ανασχεδιάσουν τα σύνορα του Ιράκ. Οι Κούρδοι λένε ότι το ιρακινό Σύνταγμα επιτρέπει στις ημιαυτόνομες περιοχές να αναπτύσσουν οι ίδιες τα νέα κοιτάσματα και έχουν προσελκύσει μεγάλες ξένες εταιρείες μέσω συμβολαίων που αναφέρουν ότι τα κοιτάσματα είναι δικά τους. Η Βαγδάτη λέει ότι αυτό είναι παράνομο, ότι το πετρέλαιο ανήκει στον λαό και ότι τα έσοδα πρέπει να καταλήγουν στην κεντρική κυβέρνηση. Επίσης, την ενοχλεί που ορισμένες από τις 50 συμφωνίες της KRG αφορούν διαφιλονικούμενες περιοχές.

Όσο καιρό η πετρελαϊκή παραγωγή προερχόταν αποκλειστικά από το νότο και για όσο ήλεγχε τους αγωγούς, η Βαγδάτη είχε το επάνω χέρι. Αλλά το Κουρδιστάν φαίνεται τώρα πως έχει άφθονο πετρέλαιο. Τα αποδεδειγμένα αποθέματα ανέρχονται σε 45 δις. βαρέλια, το ένα τρίτο των συνολικών αποθεμάτων της χώρας και διπλάσια σε σύγκριση με αυτά των ΗΠΑ. Η κουρδική παραγωγή αυξάνεται ραγδαία και προβλέπεται να φτάσει το 1 εκατ. βαρέλια ημερησίως ως το 2015 και τα 2 εκατ. ως το 2020, σύμφωνα με την τουρκο-βρετανική πετρελαϊκή Genel, η οποία είναι και ο μεγαλύτερος παραγωγός στο Κουρδιστάν.

Οι συγκρούσεις με τη Βαγδάτη οδήγησαν σε συνεχείς διακοπές λειτουργίας του βασικού αγωγού που μεταφέρει πετρέλαιο προς την Τουρκία, αλλά αυξάνονται ταυτόχρονα οι ποσότητες που διακινούνται με πλοία και φορτηγά, ενισχύοντας έτσι τη σχέση Κούρδων και Τούρκων, η οποία θα ήταν ανήκουστη μερικά χρόνια πριν. Η KRG αναμένει ως τον Σεπτέμβριο την ολοκλήρωση νέου αγωγού προς την Τουρκία και στο μεταξύ, η Τουρκία επιθυμεί να ελαττώσει την εξάρτησή της από το Ιράν και τη Ρωσία. Βοηθάει επίσης το γεγονός ότι αρκετοί τουρκικοί ενεργειακοί όμιλοι έχουν δεσμούς με το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, το οποίο πρόσφατα έκανε πρόοδο στις σχέσεις με τους Κούρδους της Τουρκίας. Οι αξιωματούχοι στην Άγκυρα θεωρούν ότι καταστρώνεται μια συμφωνία, η οποία θα αφορά την έρευνα, παραγωγή και μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Η προοπτική αυτή θορυβεί την κυβέρνηση στη Βαγδάτη και όχι μόνο επειδή ο Μαλίκι αντιμετωπίζει την Τουρκία ως ένα ενοχλητικό σουνιτικό τέρας. Αν το Κουρδιστάν εξασφαλίσει τον ανεξάρτητο πετρελαϊκό πλούτο, τότε άλλες περιοχές του Ιράκ μπορεί να ακολουθήσουν. Αυτό το φόβο μοιράζονται περιέργως και οι ΗΠΑ και το Ιράν, οι δύο σύμμαχοι του Ιράκ. Οι Αμερικανοί έχουν κινηθεί επανειλημμένα για τον περιορισμό των κουρδικών επιδιώξεων, ενθαρρύνοντας παράλληλα τη Βαγδάτη να τους εξυπηρετήσει. Αλλά το κέρδος για τους Κούρδους και τους Τούρκους αρχίζει να γίνεται πολύ μεγάλο, ώστε να λυθεί το θέμα με ασαφείς συμβιβασμούς. 

περιοδικό Economist