Το «τουρκικό μοντέλο"; Ποιο απ’ όλα;

Τις τελευταίες εβδομάδες, το "Τουρκικό μοντέλο" πετάει σαν αετός πάνω από τον αραβικό κόσμο.

Δυτικοί αναλυτές το επικαλούνται ως μια εύλογη εναλλακτική λύση για μια περιοχή που φλέγεται.

Αιγύπτιοι και Τυνήσιοι ισλαμιστές αναφέρονται σε αυτό για να αποδείξουν την μετριοφροσύνη τους.

Αλλά για ποιο πράγμα και και για ποιον μιλάμε;

Για τους διανοούμενoυς που, όπως ο Ορχάν Παμούκ, Ελίφ Σαφάκ ή Cengiz Aktar, υπερασπίζονται τις αξίες της ελευθερίας, του κριτικού λόγου και της οικουμενικότητας;

Για τους κληρονόμους του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ιδρυτής της σύγχρονης και κοσμικής Τουρκίας, που δυσκολεύονται να βγουν από το αυταρχικό, μιλιταριστικό και εθνικιστικό μοντέλο τους;

Για το κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης (ΑΚΡ), στην εξουσία από το 2002 στην Άγκυρα, που προέρχεται από το Ισλάμ και το οποίο παρουσιάζεται ως μια δημοκράτη μουσουλμανική ομάδα;

Η Τουρκία είναι σίγουρα πιο δημοκρατική από τις περισσότερες αραβικές και μουσουλμανικές χώρες.

Η αναφορά της στην κοσμικότητα, η ύπαρξη πολλών κομμάτων και ο θορυβώδης πλουραλισμός του τύπου την διακρίνουν από τα αυταρχικά καθεστώτα στην περιοχή.

Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη από το Ινστιτούτο TESEV της Κωνσταντινούπολης, το 75% των Αράβων την θεωρούν ως "επιτυχημένο παράδειγμα της συνύπαρξης μεταξύ Ισλάμ και δημοκρατίας".

Ωστόσο, αυτό το ενδιαφέρον για την Τουρκία, δεν εξηγείται μόνο από τη φύση του πολιτικού συστήματος που ισχύει στην Άγκυρα.

Κατά την τελευταία δεκαετία, στην πραγματικότητα, η Τουρκία θεωρήθηκε από τους ανθρώπους της Μέσης Ανατολής ως μια χώρα που κατάφερε να απαλλαγεί από δύο κατάρες που, επί δεκαετίες, επηρεάζουν τον αραβομουσουλμανικό κόσμο: την οικονομική στασιμότητα και την εξάρτηση από τις δυτικές δυνάμεις.

Το ΑΚΡ δεν έβαλε μόνο τέρμα στη κυριαρχία των κομμάτων τα οποία, από το 1923, έπρεπε να υποστήρίξουν ότι είναι κεμαλικά, αλλά και το ίδιο προέδρευσε σε μια περίοδο οικονομικής ανάπτυξης που έχει μετατρέψει τη χώρα σε μια αναδυόμενη δύναμη, μέχρι που ακόμα έγινε μέλος της G-20.

Η Τουρκία έχει επίσης ξεφύγει από το ρόλο του φρουρού της Δύσης στη Μέση Ανατολή για να αναπτύξει μια εξωτερική πολιτική πιο ανεξάρτητη και, μερικές φορές, σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές και αμερικανικές θέσεις.

Στην πραγματικότητα, το δέλεαρ του "τουρκικού μοντέλου» στον Αραβικό κόσμο αναπτύχθηκε σταδιακά όσο η Άγκυρα επανεκτιμούσε την προσήλωση της στη Δύση και επαναβεβαίωνε την μουσουλμανική ταυτότητα της.

Η οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας χαιρετίζεται με ιδιαίτερη εκτίμηση στην περιοχή, επειδή είναι το αποτέλεσμα -εν μέρει- της ανάδυσης μιας νέας μεσαίας μουσουλμανικής τάξης –οι «Καλβινιστές της Ανατολίας»- και συμπίπτει με την εφαρμογή μιας νέας εξωτερικής πολιτικής περισσότερο προσανατολισμένη προς τη Μέση Ανατολή.

Η «νέα τουρκική διπλωματία», όπως θεωρητικολογείται από το παρόντα υπουργό Εξωτερικών, ο Αχμέτ Νταβούτογλου, επέτρεψε την Τουρκία να ομαλοποιήσει τις σχέσεις της με τους γείτονές της, ιδίως με τη Συρία και το Ιράκ, και να διαδραματίσει ένα ρόλο περιφερειακού μεσολαβητή.

Αλλά, ταυτόχρονα, οδήγησε σε αδιέξοδο τη προνομιακή σχέση που διατηρούσε η χώρα με το Ισραήλ.

Τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά τον πόλεμο στη Γάζα το 2009, ορισμένα επεισόδια έγιναν μεταξύ της Άγκυρας και της Ιερουσαλήμ, μέχρι το δράμα της επίθεσης στο πλοίο Μαβί Μαρμαρά από τους ισραηλινούς κομάντος τον Ιούνιο του 2010.

Αυτή η νέα τουρκική τοποθέτηση, αύξησε σημαντικά τη δημοτικότητά της Τουρκίας, ιδίως στην Αίγυπτο όπου το καθεστώς Μουμπάρακ είχε καταγγελθεί ως πιόνι του Ισραήλ και των Ηνωμένων Πολιτειών.

Αυτός ο παράγοντας που συνδέεται με την ισραηλο-παλαιστινιακή σύγκρουση, δεν είναι άσχετος για την αναφορά στο "τουρκικό μοντέλο» στο αραβικό κοινό.

Θα γίνει η Άγκυρα όπως ήταν η Κωνσταντινούπολη την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το μεγάλο χαλιφάτο του αραβο-μουσουλμανικού κόσμου;

Τι μπορεί να προσφέρει η Τουρκία σε αυτά τα κινήματα για την απαλλαγή από τις διεφθαρμένες γεροντοκρατίες;

Προσεκτικά, ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (σ.μ., εννοεί προφανώς τον Πρόεδρο Γκιούλ) προτίμησε πρόσφατα να μιλήσει για «πηγή έμπνευσης και όχι για μοντέλο πρετ-α-πορτέ».

Ποια είναι η κατάσταση της δημοκρατίας στην Τουρκία;

Αυτό το θέμα αποσιωπάται πάρα πολύ συχνά στις βιαστικές παρατηρήσεις και στα ξόρκια περί της «τουρκικής απόδειξης της συμβατότητας μεταξύ του Ισλάμ και της δημοκρατίας».

Τα τελευταία χρόνια, μετά τη διαδικασία μεταρρυθμίσεων που ξεκίνησε με την υποψηφιότητα για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και χάρη στο θάρρος των διανοουμένων της και της κοινωνίας των πολιτών, η Τουρκία έχει υιοθετήσει μια σειρά μέτρων που έχουν διορθώσει εν μέρει την στρατιωτική κληρονομιά του Κεμαλισμού.

Η Τουρκία, ωστόσο, παραμένει μια ημιτελής δημοκρατία.

Το 2011, ο Οίκος της Ελευθερίας (Freedom House) την χαρακτηρίζει ως ένα ήμι-ελεύθερο κράτος και οι Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα την κατατάσσουν στην 138^η θέση (σε 178 χώρες) με τον παγκόσμιο δείκτη τους για την ελευθερία του Τύπου.

Βαρόμετρο της επικρατούσας κατάστασης της δημοκρατίας, η ελευθερία της έκφρασης παραμένει αυστηρά περιορισμένη από τον Ποινικό Κώδικα, το οποίο ποινικοποιεί την προσβολή της «τουρκικής ταυτότητας».

Οι δημοσιογράφοι και οι διανοούμενοι υπόκεινται σε πιέσεις από την πολιτεία, αλλά και από υπέρ-εθνικιστικούς κύκλους.

Την 3 Μαρτίου πάλι, μερικοί δημοσιογράφοι του διερευνητικού ρεπορτάζ έπεσαν θύματα ενταλμάτων ερευνάς και συλλήψης.

Ορισμένοι από αυτούς έκαναν ερεύνα για την δολοφονία του Τουρκο-Αρμένιου δημοσιογράφου Χραντ Ντινκ το 2007 και για τις προσπάθειες του «βαθέος κράτους» -σκιερά δίκτυα που βρίσκονται στο σταυροδρόμι των υπηρεσιών ασφαλείας, του υπέρ-εθνικισμού και της οργανωμένης εγκληματικότητας- να παρεμποδίζει την ανακάλυψη της αλήθειας και την δικαιοσύνη.

Τον περασμένο Σεπτέμβριο, η Τουρκία, εξάλλου, καταδικάστηκε στην προκειμένη περίπτωση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο κατήγγειλε τους χειρισμούς για την προστασία των μεντόρων του εγκλήματος, που βρίσκονται μέσα στο κρατικό μηχανισμό.

Στη έκθεσή της για το έτος 2010 σχετικά με την πρόοδο της Άγκυρας στην ενταξιακή διαδικασία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εντόπισε πολυάριθμες ελλείψεις που αφορούν κυρίως τη θρησκευτική ελευθερία η τα πολιτιστικά δικαιώματα της κουρδικής μειονότητας.

Παρά τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, ο στρατός διατηρεί μια υπερβολική δύναμη πάνω στις πολιτικές αρχές.

Όσο για την «πραγματική φύση» του ΑΚΡ, εγείρει υποψίες στην τουρκική κοσμική σφαίρα που φοβάται ένα υφέρπουσα εξισλαμισμό του δημόσιου βίου.

Η επίκληση του «τουρκικού μοντέλου» για τον αραβικό κόσμο υπογραμμίζει χωρίς αμφιβολία την ανάπτυξη της Τουρκίας.

Ωστόσο, εάν επικαλείται χωρίς επιφύλαξη, το σύστημα που εφαρμόζεται στην Άγκυρα απειλεί να περιορίσει τον ορίζοντα όχι μόνο των Αράβων δημοκρατών, αλλά και των Τούρκων δημοκρατών, οι οποίοι, όπως γράφει ο Vincent Duclert στο βιβλίο του «Χρειάζεται η Ευρώπη τους Τούρκους διανοουμένους;», έχουν αγωνιστεί για δεκαετίες για να «αποτρέψουν τις κυριαρχίες της θρησκείας ή του κράτους».

Jean-Paul Marthoz, δημοσιογράφος και δοκιμιογράφος

LeSoir.be    09.03.2011