Νέα δεδομένα στη Μέση Ανατολή

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη
Η απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας να επιβάλει νέες κυρώσεις στο Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα σήμανε την αποτυχία της τουρκικής διπλωματίας να προτείνει, με τη βοήθεια της Βραζιλίας, μια λύση στο πρόβλημα αυτό παρακάμπτοντας το Συμβούλιο και κυρίως τα μόνιμα μέλη του. Επιπλέον η απόφαση αυτή του Συμβουλίου Ασφαλείας έρχεται ως συνέχεια της επιδείνωσης των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ και ασφαλώς δημιουργεί νέα δεδομένα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα νέα αυτά δεδομένα φρενάρουν την νεο-οθωμανική τουρκική εξωτερική πολιτική, όσο και αν επιφανειακά η Τουρκία φαίνεται να κερδίζει χειροκροτήματα στον αραβο-ισλαμικό κόσμο. Στην Άγκυρα έχουν αρχίσει ήδη να ακούονται κάποιες φωνές που προειδοποιούν για τις συνέπειες της θορυβώδους διπλωματίας του Ερντογάν. Κατ’ αρχήν η Τουρκία βρέθηκε απομονωμένη στο Συμβούλιο Ασφαλείας σε σχέση με το Ιράν, αφού Ρωσία και Κίνα συντάχθηκαν με την Ουάσιγκτον. Ακόμη και ο Λίβανος, μια αραβική χώρα, τήρησε αποχή, αφήνοντας μόνες την Τουρκία και τη Βραζιλία να αντιταχθούν στην απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Ταυτόχρονα ακούονται και στην Ουάσιγκτον φωνές που θεωρούν ότι ο Ερντογάν το έχει παρατραβήξει, τόσο στην υπόθεση του Ιράν όσο και στις επιθέσεις του εναντίον του Ισραήλ. Δεν είναι τυχαίο που ο Φετουλάχ Γκιουλέν, ο Τούρκος ισλαμιστής ηγέτης που είναι από χρόνια εγκατεστημένος στις ΗΠΑ, με τεράστια επιρροή στην Τουρκία, έκανε δηλώσεις στην εφημερίδα Wall Street Journal με τις οποίες ζητούσε περισσότερη αυτοσυγκράτηση από την Άγκυρα, ενώ ήταν επικριτικός και για τη μη κυβερνητική τουρκική οργάνωση που έστειλε το πλοίο με τη βοήθεια στη Γάζα. Φαίνεται πως οι φόβοι του Γκιουλέν είναι πως η πολιτική του Ερντογάν θα δημιουργήσει προβλήματα στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Φοβάται ακόμη πως η ρητορική του ακρότητα κινδυνεύει να ταυτιστεί με τις ακραίες ισλαμικές επιθέσεις εναντίον των ΗΠΑ και γενικότερα της Δύσης. Είναι χαρακτηριστικό πως από αμερικανικούς κύκλους επικρίθηκε και θεωρήθηκε απαράδεκτη η δήλωση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου, με την οποία σύγκρινε την ισραηλινή επίθεση εναντίον των ακτιβιστών με την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.

Σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι το εβραϊκό λόμπι στην Ουάσιγκτον φαίνεται να μη στηρίζει πλέον τις τουρκικές θέσεις.

Οι φόβοι που εκφράζονται στην Άγκυρα από τα νέα αυτά δεδομένα στη Μέση Ανατολή έχουν να κάνουν με την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας και το κουρδικό ζήτημα. Δεν είναι τυχαίο που ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας Ρόμπερτ Γκέιτς ανέφερε πως η όξυνση των σχέσεων της Τουρκίας με το Ισραήλ δεν βοηθά την ευρωπαϊκή της πορεία. Μεγαλύτερος ακόμη είναι ο φόβος στην Άγκυρα ότι το Ισραήλ θα μπορούσε να βοηθήσει τους Κούρδους αντάρτες του ΡΚΚ, σε μια στιγμή αναζωπύρωσης των κουρδικών επιθέσεων.

Ασφαλώς τα δεδομένα αυτά είναι εύκολο να ανατραπούν, αλλά οπωσδήποτε θα αφήσουν τα σημάδια τους στην τουρκική εξωτερική πολιτική και ως ένα σημείο ακυρώνουν την πομπώδη διακήρυξη Νταβούτογλου για μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες. Άλλωστε δεν είναι λίγοι εκείνοι που κατηγορούν τον Ερντογάν ότι με την πολιτική του απευθύνεται κυρίως σε ένα εσωτερικό ακροατήριο, στους ισλαμο-εθνικιστές, δεδομένου ότι αν αποτύχει να επιφέρει τις αναγκαίες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις τις οποίες έχει τροχοδρομήσει, θα υποχρεωθεί να προσφύγει σε εκλογές. Ως απόδειξη μάλιστα ότι η ρητορική του έξαρση απευθύνεται σε μεγάλο μέρος στο τουρκικό εκλογικό σώμα, αναφέρεται και το γεγονός ότι η Άγκυρα δεν αντιτάχθηκε στην είσοδο του Ισραήλ στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.), ενώ για την Κύπρο προβάλλει μόνιμα βέτο.

Είναι γι’αυτό τον λόγο που η Λευκωσία θα πρέπει να αντιμετωπίσει με πολλή περίσκεψη τα νέα δεδομένα στην περιοχή. Ούτε η ρήξη στις σχέσεις ΤουρκίαςΙσραήλ φαίνεται να είναι οριστική, ούτε και μας εγγυάται κανείς πως ο αγγλοαμερικανικός παράγοντας δεν θα ευνοήσει ξανά την Άγκυρα σε μια νέα και χειρότερη έκδοση του σχεδίου Ανάν. Φαίνεται μάλιστα πως οι προεργασίες για το ενδεχόμενο αυτό βρίσκονται ήδη σε προχωρημένο επίπεδο.

*Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Ε-mail: stephanos.constantinides@gmail.com stephanos.constantinides@gmail.com
ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ